Report meeting Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme

– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.

Mevrouw Jans heeft het woord.

Ik heb een vraag over de Noord-Ierse bedrijven en winkels die heel wat hinder ondervinden van de douanegrens  die er sinds 1 januari ligt tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Ondernemingen stoten daar op strenge controles en bergen papierwerk. De gevolgen zijn zichtbaar en voelbaar voor het bedrijfsleven én de consumenten: lege rekken in de supermarkten, tuincentra zonder planten, en pakjes van webwinkels die niet of nauwelijks nog ter plekke geraken.

Medio oktober verklaarde Brexitminister Frost in een toespraak in Lissabon dat het Noord-Ierse Protocol niet werkt. “Het heeft de steun verloren van de protestantse gemeenschap in Noord-Ierland. Het doet niet wat het behoort te doen: de Noord-Ierse vredesakkoorden beschermen.”

De Britse regering stelde daarom onder andere voor om een systeem van ‘green lanes’ en ‘red lanes’ in te voeren. Britse vrachtwagenchauffeurs die goederen vervoeren met Noord-Ierland als eindbestemming, zouden in de Noord-Ierse havens de groene rijbaan kunnen nemen en dus ongecontroleerd doorrijden. Vrachtwagens met als bestemming de EU gaan naar de ‘red lane’ met douanecontroles.

Op 13 oktober legde de Europese Commissie een compromisvoorstel op tafel waarbij het ten dele tegemoet zou komen aan de Britse eisen. Het heikele punt blijft evenwel de rol van het Europese Hof van Justitie, dat als ultieme scheidsrechter van de interne markt zou blijven optreden. Londen is daarin duidelijk: het Hof heeft niets te zeggen in Noord-Ierland, wat uiteraard voor de EU niet aanvaardbaar is. Dit maakt dat een compromis toch nog verre van zeker is.

Intussen dreigen de Britten de zogenaamde artikel 16-procedure te activeren, waarmee ze unilateraal grote delen van de afspraken over Noord-Ierland kunnen omzeilen. Als het zover zou komen, dreigt een handelsoorlog tussen het VK en de EU wel heel reëel te worden.

Minister-president, hoe staat u tegenover de hierboven geciteerde uitspraken van de Britse minister David Frost?

Kunt u aangeven wat het geciteerde compromisvoorstel van de Europese Commissie precies inhoudt?

Klopt het dat de Europese Commissie onder meer aanbiedt om het aantal controles en benodigde papierwerk voor transporten van Groot-Brittannië naar Noord-Ierland sterk te reduceren? Welke garanties werden in het voorstel ingebouwd om fraude en vooral import van producten die niet aan de Europese standaarden voldoen, te voorkomen?

Is het correct om te stellen dat de rol van het Europees Hof van Justitie het belangrijkste knelpunt in de onderhandelingen blijft? Zo ja, hoe kan men uit deze ogenschijnlijke patstelling geraken?

Kunt u aangeven wat het eventueel inroepen van artikel 16 van het protocol door het Verenigd Koninkrijk precies voor consequenties zou hebben? Wat zouden de mogelijke gevolgen kunnen zijn voor de Vlaamse bedrijven?

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de inbreukprocedure die de EU vorig jaar is gestart?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Het protocol blijft de beste en enige manier om de Goedevrijdagakkoorden en de integriteit van de interne markt te beschermen in Noord-Ierland.

Ik ga absoluut niet akkoord met de uitspraken van de Britse minister Frost dat het protocol zogezegd niet zou werken. Sinds de inwerkingtreding hebben bedrijven en burgers zich snel en zonder al te veel problemen aangepast aan de nieuwe juridische situatie. De Europese Commissie heeft de laatste weken intensief overlegd met de betrokkenen in Noord-Ierland om oplossingen uit te werken voor de nog resterende problemen. Ik merk ook een grote bereidwilligheid bij de Noord-Ierse gemeenschap om het protocol te doen werken en te profiteren van de voordelen die het biedt.

Midden oktober heeft de Europese Commissie een groot pakket aan ‘flexibiliteiten’ aangeboden. Het is nu aan het Verenigd Koninkrijk om zijn goede wil te tonen en het protocol loyaal uit te voeren.

Uw tweede en derde vraag behandel ik samen. Het compromisvoorstel is publiek beschikbaar, dus ik zal me tot de grote lijnen beperken. De Commissie stelt volgende maatregelen voor: een vereenvoudiging voor sanitaire en fytosanitaire goederen waardoor het aantal controles tot 80 procent omlaag kan; minder veeleisende informatieverplichtingen voor de douanecontroles waardoor het papierwerk met 50 procent verminderd kan worden; maatregelen die ervoor zorgen dat het Verenigd Koninkrijk de Noord-Ierse markt kan blijven bevoorraden met medicijnen; betere betrokkenheid van de Noord-Ierse belanghebbenden via een nieuwe website; en de opzet van een structurele dialoog tussen lokale stakeholders en experten.

In ruil voor deze versoepelingen moet het VK zich engageren tot de volledige constructie van permanente grensinspectieposten, voldoen aan specifieke labelingvereisten en volledige en actuele toegang voorzien tot IT-systemen. Er komt eveneens een versterkte monitoring van de waardeketens en er wordt een waarschuwingsmechanisme opgebouwd om problemen met producten en/of handelaars snel op te sporen.

U vraagt of het klopt dat de rol van het Europees Hof van Justitie het belangrijkste knelpunt is. De rol van het Hof van Justitie van de EU is inderdaad een belangrijk knelpunt. Het VK wil geen rol voor het Hof van Justitie van de EU bij de geschillenbeslechting onder het Iers Protocol. Het stelt als alternatief een arbitragemechanisme voor. Dat is echter niet mogelijk voor de EU, aangezien het Iers Protocol EU-wetgeving is. De enige instantie die over EU-wetgeving uitspraken kan doen, is het Hof van Justitie van de EU. Dit zou bovendien een heronderhandeling van het protocol met zich meebrengen, wat een andere rode lijn van de EU overschrijdt. Het is op dit moment onduidelijk op welke manier we uit deze impasse kunnen geraken.

Op basis van artikel 16 van het protocol kunnen beide partijen unilateraal vrijwaringsmaatregelen nemen als de toepassing van het protocol leidt tot serieuze economische, sociale of milieuproblemen, of als er sprake is van handelsverlegging. Artikel 16 schrijft geen vereisten voor over hoe de vrijwaringsmaatregelen er moeten uitzien. Het is bijgevolg moeilijk om te speculeren welke de effecten zouden zijn op onze Vlaamse bedrijven. Als het Verenigd Koninkrijk dit artikel inroept zou dat voor ernstig politiek conflict zorgen. De EU voert immers op een constructieve manier gesprekken met het Verenigd Koninkrijk om tot praktische oplossingen te komen voor de Noord-Ierse gemeenschap. Het unilateraal inroepen van deze vrijwaringsclausule zou deze gesprekken uiteraard ondermijnen.

Wat de inbreukprocedure betreft: er loopt een inbreukprocedure met betrekking tot feiten die zich afspeelden tijdens de transitieperiode. De Europese Commissie startte deze procedure omdat volgens haar de Internal Market Bill van het Verenigd Koninkrijk de afspraak over Noord-Ierland in het terugtrekkingsakkoord ondergraaft. De Commissie stuurde een ingebrekestelling op 1 oktober 2020. Momenteel zitten we nog altijd in dit stadium omdat de Commissie ruimte wil geven aan een diplomatieke oplossing. Mogelijke volgende stappen zijn in volgorde: een met redenen omkleed advies, aanhangig maken van de zaak voor het Hof van Justitie, sancties opgelegd door het Hof van Justitie.

Mevrouw Jans heeft het woord.

Ik wil de minister-president danken voor zijn heel duidelijk antwoord. Het lijkt de evidentie zelf dat dit protocol van bijzonder groot belang is. Het verdient een loyale uitvoering en dat is ook perfect mogelijk. De feiten bewijzen dat. Ik ben telkens opnieuw verbaasd over de taal en de toon van regeringsleiders van het Verenigd Koninkrijk die daar toch een bijzonder aparte kijk op hebben.

Ik hoor ook van u, minister-president, dat de rol van het Hof van Justitie het grootste knelpunt blijft. Dat maakt het bijzonder moeilijk, maar ik hoop dat we er ook vanuit Vlaanderen alles aan zullen doen, wetende hoe nabij onze contacten zijn en hoe belangrijk het is dat we die vrije handel kunnen vrijwaren. Laten we ervoor zorgen dat de akkoorden opgevolgd worden, dat er bemiddeld en overlegd wordt en dat er goede compromissen en akkoorden komen. Ik begrijp uit uw antwoord dat u ook daar waar mogelijk zeker aan zal bijdragen.

Op dit moment heb ik geen concrete bijkomende vragen.