Report meeting Commissie voor Mobiliteit en Openbare Werken

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Van Volcem heeft het woord.

Minister, de Noordzee is het grootste natuurgebied van België. Meer nog, je zou de Noordzee kunnen beschouwen als de elfde provincie van België, met een oppervlakte van bijna 3500 vierkante kilometer. Het is de thuis van ongeveer 2100 soorten planten en dieren. Maar de toestand van de Noordzeenatuur is zorgwekkend, ondanks de beschermde Natura 2000-gebieden. Verstorende activiteiten, zoals zandwinning, gingen onverminderd door, zelfs in beschermd natuurgebied. Daarom roept de 4Sea-coalitie op tot de afbouw en uiteindelijke stopzetting van zandwinning in natuurgebieden op zee.

De zee stopt immers niet aan de grens. De nood aan zand kan dus bekeken worden op een Europees niveau. Daarnaast is het belangrijk om bewuste maatschappelijke keuzes te maken en de transitie in te zetten naar een circulaire economie, want zand is een niet-hernieuwbare grondstof en de zandlimiet is in zicht. Naast recyclage is het ook belangrijk om de levensduur te verlengen inzake alles wat bouw en bouwmaterialen betreft. De winning van zeezand dient langdurige en structurele toepassingen te krijgen. Zand gebruiken voor bouwconstructies zorgt voor een lange levensduur van het product. Het regulier opspuiten van de kustlijn voldoet hier niet aan en is het aandachtspunt om de zandbalans beter in evenwicht te brengen. Alternatieve manieren voor onze broodnodige kustverdediging zijn en moeten meer doeltreffend en minder zandbehoevend zijn.

Het aangroeien van een mature duingordel, zelfs voor de dijk, past binnen het circulaire verhaal en is een nature-based solution voor onze kustverdediging. Op deze manier wordt het zand vastgehouden voor onze kust, in plaats van jaar na jaar opgespoten en opnieuw weggespoeld te worden richting Nederland.

In het Belgische deel van de Noordzee zijn alle beschermde gebieden Natura 2000-gebieden. De beschermde Natura 2000-zones herbergen twee belangrijke beschermde habitattypes: permanent met zeewater overspoelde zandbanken en riffen en grindbedden. Deze kwetsbare natuur moet worden beschermd om ze kans op herstel te geven.

De staat van instandhouding van de ondiepe zandbanken en omliggende gebieden is verarmd door een decennialange impact en wordt als matig ongunstig beoordeeld. Niet enkel de bodem werd aangetast, ook de waterkwaliteit is veranderd door een invloed van vervuild water vanaf het land.

Voor de benthosgemeenschap vond er waarschijnlijk een shift plaats naar soorten die zich snel en massaal kunnen voortplanten, en die weinig gevoelig zijn voor verstoring. Soorten die lang leven en zich slechts langzaam voortplanten, en meestal relatief groot kunnen worden, zijn zeldzaam geworden of zijn verdwenen.

Voor het habitattype van de grindbedden is de situatie helaas nog ernstiger. De staat van instandhouding van het gebied is ongunstig: de natuurlijke oesterbedden zijn volledig verdwenen en er kan niet aangetoond worden dat het gebied nog gebruikt wordt als paaigebied door haring. Enkel de habitat is nog aanwezig: er kon aangetoond worden dat zich nog keien en grotere rotsblokken in het gebied bevinden. De geassocieerde sessiele epifauna kan zich echter niet ten volle ontwikkelen.

De Natura 2000-gebieden op zee omvatten in theorie een groot deel van het Belgische deel van de Noordzee. Helaas gaat het over papieren bescherming. Het zijn lijnen op een kaart, maar sinds de Natura 2000-gebieden hun beschermingsstatus kregen, werden weinig tot geen effectieve beschermingsmaatregelen ingevoerd.

Er zijn geen acties op zee die enige biodiversiteitswaarden beschermen, herstellen, versterken of eigenlijk zelfs conserveren. Tot op heden is de toestand van de Noordzeenatuur zorgwekkend, zoals aangeduid in de zesjaarlijkse rapporten van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. De druk op het mariene milieu is immers groot en groeit elke dag. Daar zijn we ons van bewust, minister. Momenteel zijn er vijf activiteiten: recreatie, scheepvaart, visserij, baggeren en militaire activiteiten met exclusieve rechten in het Belgische deel van de Noordzee. De verouderde wet Marien Milieu creëert op deze manier een oneerlijk speelveld, waarbij de natuur de grote verliezer is.

Eigenlijk zouden alle activiteiten in het natuurgebied een passende beoordeling moeten ondergaan, zoals dit bijvoorbeeld voor het plaatsen van windmolens al het geval is. In ieder geval horen de meeste activiteiten eigenlijk niet thuis in dat Natura 2000-gebied, zolang ze in een slechte staat van instandhouding verkeren.

Minister, wat is uw standpunt en wat plant u te doen om zandwinning uit zee te verhinderen bij werken inzake kustverdediging?

Deelt u deze analyse en wenst u daar rekening mee te houden bij de voorwaarden inzake aanbestedingen en opdrachten inzake kustverdediging?

Welke kustverdedigingsplannen staan op stapel voor onze kust en welk budget is daarvoor voorzien?

Welke concrete werken zult u dit en volgend jaar doen en kunt u nog met de hogere bevindingen rekening houden en het opspuiten van zand uit de zee verhinderen?

Acht u een passende beoordeling noodzakelijk of niet en heeft dat impact op geplande openbare werken aan de kust die een beroep doen op zand uit de zee?

Minister Peeters heeft het woord.

Mevrouw Van Volcem, dank u voor uw vraag. Zeegranulaten blijven uiteraard een belangrijke grondstof voor de bouwindustrie, maar ze zijn ook nog altijd onmisbaar inzake de kustverdediging. Op het Belgisch continentaal plat zijn meerdere winzones afgebakend.

Enkel winzone 2, die u ook vernoemd hebt, ligt in het Habitatrichtlijngebied Vlaamse banken. De concessie voor zandwinning in deze winzone van de Vlaamse overheid dateert al van voor de afbakening van het Habitatrichtlijngebied Vlaamse banken in het Marien Ruimtelijk Plan 2014. Die concessie loopt nog tot en met 31 juli 2022. Het aandeel gewonnen zand uit deze zone voor kustverdediging is vandaag al zeer beperkt en bedraagt slechts 11 procent van de totale hoeveelheid zand voor kustverdediging in de periode 2011 tot 2020. Mits er voldoende alternatieven beschikbaar zijn, zal er in de resterende looptijd van de concessie, dus tot juli 2022, geen zand meer ontgonnen worden uit deze winzone 2 voor kustverdediging, en zal deze concessie van de Vlaamse overheid ook niet vernieuwd worden. Dus in juli 2022 loopt dit sowieso definitief af.

Naast het inzetten op hergebruik van zandige specie en nature based solutions, zoals onder andere duin voor dijkprojecten en vooroeversuppleties, zal er nog steeds zand gewonnen moeten worden in de overige winzones op het Belgisch continentaal plat om aan de onderhoudsbehoefte te kunnen voldoen. De eigenschappen van zand uit alternatieve winzones zijn niet steeds evenwaardig voor de toepassing op het strand. Daarbij gaat de verhoogde aandacht naar de impact op de waardevolle grindbedden vanuit de meest nabijgelegen wingebieden. Dat gaat dan vooral over het zuidelijke deel van de Oosthinderbank. Tot slot zal ook verkennend onderzoek uitgevoerd worden in de voorziene zoekzone voor zandwinning in het Marien Ruimtelijk Plan.

Voor de komende opdrachten inzake kustverdediging zal geen zand meer gewonnen worden uit de windzone binnen het Habitatrichtlijngebied en zal dus gebruikgemaakt worden van alternatieven. 

De komende jaren staat de afwerking van het masterplan Kustveiligheid, dat ik daarstraks ook al heb toegelicht, nog op het programma. Dat omvat de afwerking van het suppletieprogramma, dus restsuppleties in Knokke-Heist, alsook de afwerking van de overstromingsbeschermingsplannen via de havens.

Dit omvat de afwerking van de stormvloedkering in Nieuwpoort, het ontwerp en de uitvoering van overstromingsmaatregelen in de haven van Oostende, de vernieuwing van de uitwateringsconstructie van de Blankenbergse Vaart in Blankenberge en de tweede fase stormmuren in de haven van Zeebrugge. Hiernaast is er ook nog de toetsing van de sluizen en stuwen en de maatregelen die hieruit zullen volgen. Het geraamde afwerkingssaldo van het Masterplan Kustveiligheid bedraagt ongeveer 61 miljoen euro. Dat is vervat in het jaarlijkse budget voor waterbeheersing en kustverdediging van ongeveer 30 miljoen euro. Voor meer details kan ik u verwijzen naar mijn antwoord op de schriftelijke vraag nr. 681 van uzelf, mevrouw Van Volcem.

Welke concrete werken zullen wij nog plannen? De invulling van het suppletieprogramma 2021/2022 wordt mee vorm gegeven door de resultaten van de tussentijdse veiligheidstoetsing van de zeewering. Dit zal gebeuren op basis van de resultaten van de airborne LiDAR-meetvlucht die uitgevoerd werd op 28 april 2021. De invulling en aanbesteding van de effectieve bestellingsopdrachten is voorzien voor het najaar 2021. De effectieve uitvoering wordt in principe voorzien in 2022. In het voorjaar van 2021 werd al gesuppleerd in Raversijde-Mariakerke, Bredene en Duinbergen.

Ten slotte vraagt u of ik een passende beoordeling noodzakelijk vind. Een passende beoordeling is voorzien in de fase van de concessieaanvraag en werd al uitgevoerd. Dit betreft federale materie en heeft geen invloed op de individuele projecten, met uitzondering van eventuele voorwaarden die opgelegd worden.

Mevrouw Van Volcem heeft het woord.

Ik ben een groot natuurliefhebber en ook bevoegd voor natuur in Brugge. Zo komen mensen mij dan ook allerhande vragen stellen. Het doet mij eigenlijk wel plezier dat een stuk van die werken, 11 procent gedurende 10 jaar, nog relatief beperkt is. Maar het doet mij nog meer plezier dat die concessie op 31 juli 2022 afloopt en dat de zandwinning in dat natuurgebied niet zal worden voortgezet. Ik denk dat dit een klaar, duidelijk en positief antwoord is.

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Als het over zand gaat, weet de minister dat ik meestal aansluit. Wij hebben daar eerder ook al over van gedachten gewisseld. Ik leg ook de link met de vraag over de Kustvisie. Als wij elk jaar minstens 30 miljoen euro geven aan het opspuiten van zand op onze stranden, dan toont dat net de dringendheid aan om een andere visie op onze kust te gaan ontwikkelen. We moeten kijken hoe we op een meer natuurlijke manier onze kust resistent kunnen maken tegen de klimaatopwarming en de stijging van de zeespiegel. Anderzijds moeten wij er ook voor zorgen dat het op een andere manier ook recreatief en toeristisch aantrekkelijk blijft. Ik hoor dat de concessie volgend jaar afloopt en dat u mits voldoende garanties niet de intentie hebt om ook zelfs in de komende maanden nog zand te laten winnen in de winzone 2. Is dat dan de enige plaats in echte Natura 2000-gebieden, die ongeveer een derde van onze Belgische kust uitmaken, waar er aan zandwinning wordt gedaan? Of zijn er ook andere plaatsen in Natura 2000-gebieden waar er aan zandwinning wordt gedaan?

Minister Peeters heeft het woord.

Specifiek in de winzone 2, dat Habitatrichtlijngebied, loopt de zandwinning af op 31 juli 2022.

Ik denk niet dat de andere winzones op het Belgisch continentaal plat – want er zijn er meerdere – in een Habitatrichtlijngebied liggen. Maar ik zal dat veiligheidshalve navragen, zodat ik geen foute mededelingen doe. Ik heb begrepen dat alleen die winzone 2 in het Habitatrichtlijngebied ligt. Maar zoals gezegd zal ik dat nog eens checken.