Report meeting Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme

– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Rutten begint. Ik stel voor dat de collega’s goed luisteren en enkel aanvullen met hun eigen insteek en met de eigen bijkomende aandachtspunten.

Mevrouw Rutten heeft het woord.

Op 23 mei werd, naar verluidt op bevel van Wit-Russische leider Loekasjenko zelf, een Ryanairtoestel op weg van Athene naar Vilnius door een Wit-Russisch gevechtstoestel onderschept, uit de lucht geplukt en afgeleid. Het burgervliegtuig werd verplicht om naar Minsk te vliegen. Deze feiten zijn bevestigd. Deze hele operatie was bedoeld om Roman Protasevitsj, de oprichter van oppositiekanaal Nexta, te arresteren. De man riskeert de doodstraf in Wit-Rusland en verbleef daarom tot nu toe in ballingschap.

Europa heeft hier ondertussen op gereageerd. De feiten zijn ondertussen algemeen bekend en de verontwaardiging was bijzonder groot. Ik wil het ook hier aankaarten, minister-president, want als je binnen de Europese Unie niet meer veilig kunt zijn aan boord van een vlucht die van de ene naar de andere lidstaat vliegt, binnen de Schengenzone, dan heeft dat natuurlijk een ontzettende impact op de mogelijkheid van Europese burgers en onderdanen om zich binnen de Schengenzone vrij te bewegen. Het is toch wel een daad van zelden geziene agressie. Men lijkt elke keer een stap verder te willen gaan. Ik noem het dan ook onomwonden ‘staatsterrorisme’.

Afgelopen week is dit voorval besproken binnen de Europese Raad, en ik zal mijn vragen ook daarop focussen. Deze gebeurtenis werd met spoed aan de agenda van 24 en 25 mei toegevoegd. Kunt u ons informeren over de conclusies die hieromtrent genomen zijn? Welke mogelijke maatregelen en/of sancties worden er overwogen?

Het is niet alleen een zaak voor de Europese Unie, want uiteraard is ook de NAVO in het geding. Hebt u enig idee hoe de reacties daar zijn?

Hebt u de ambassadeur van Wit-Rusland zelf ontboden? Indien niet, plant u dit te doen?

Mevrouw Lambrecht heeft het woord.

Voorzitter, minister-president, Collega Rutten heeft de inleiding heel goed gegeven. Ik ga dat echt niet allemaal herhalen, want er staat in andere zinnen in wat ik ook wilde zeggen, dus ik ga direct naar mijn vragen over. Het zijn er vijf.

Veroordeelt u de kaping van het vliegtuig en de arrestatie van Roman Protasevitsj en zijn vriendin?

Zal Vlaanderen deze veroordeling ook overmaken aan de Wit-Russische regering?

Steunt de Vlaamse Regering de conclusies van de Europese Raad, die vorige maandag samenkwam?

Welke maatregelen en stappen zullen er op Vlaams niveau genomen worden?

Op 13 januari nam het Vlaams Parlement een resolutie aan omtrent de situatie in Wit-Rusland na de presidentsverkiezingen. Welke stappen ondernam de Vlaamse Regering in uitvoering van de resolutie tot nu toe?

De heer Deckmyn heeft het woord.

Voorzitter, ik ga de vraagstelling zoals ik ze heb ingediend, ook niet helemaal herhalen.

Het gaat uiteraard over de Ryanairvlucht die op zondag 23 mei werd afgeleid naar de Wit-Russische hoofdstad Minsk vanwege een valse bommelding. Het afleiden van de vlucht met voornamelijk Europese burgers aan boord werd ondertussen krachtig veroordeeld door de lidstaten van de Europese Unie. Zij roepen gezamenlijk alle luchtvaartmaatschappijen in de EU op om niet meer over Wit-Rusland te vliegen. Ook worden het luchtruim en de luchthavens van de Europese landen gesloten voor de Wit-Russische luchtvaartmaatschappij Belavia. Verder kondigden de Europese leiders nieuwe sancties aan tegen de entourage van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Er komen bovendien ook economische sancties.

Zijn de sancties die de Europese leiders overeenkwamen, volgens u ingrijpend genoeg?

De luchtvaartmaatschappijen in de EU wordt gevraagd alle vluchtverkeer van en naar Minsk vanuit de EU en boven het Wit-Russische luchtruim in het algemeen te schrappen. Hebben alle luchtvaartmaatschappijen actief in Vlaanderen al laten weten gehoor te zullen geven aan deze oproep?

Zullen de economische sancties een merkbare invloed hebben op de handelsrelaties tussen Wit-Rusland en Vlaanderen? Verwacht u Wit-Russische tegenmaatregelen die een impact kunnen hebben op de Vlaamse economie?

Zaten er ook Vlaamse burgers op de vlucht tussen Athene en Vilnius? Ik vermoed van niet, maar ik stel de vraag toch.

Zult u omtrent dit incident contact opnemen met de Wit-Russische ambassadeur?

Ten slotte, de Amerikaanse president Joe Biden liet weten de Europese sancties te steunen. Hij roept bovendien op tot een internationaal onderzoek. Steunt u deze oproep? Indien ja, wat kan Vlaanderen ondernemen om een dergelijk onderzoek te bespoedigen?

De heer Vanlouwe heeft het woord.

Aangezien alles eigenlijk al heel uitvoerig door de collega’s is toegelicht, zal ik me ook beperken tot de vragen, die volledig aansluiten bij eerdere vragen.

Wat is uw reactie en die van de Vlaamse Regering op deze toch wel zeer ernstige gebeurtenissen? Het is inderdaad een dossier dat reeds in het Vlaams Parlement aan bod is gekomen en waarover we een paar maanden terug een resolutie hebben gestemd.

Kunt u wat meer toelichting geven over de conclusies die op de Europese Raad zijn aangenomen?

Wat is uw reactie op de oproep van de Europese Raad tot economische sancties? En wat is daarvan de impact op het handeldrijven en de economische relaties die al dan niet bestaan met Wit-Rusland?

Is er voor onze Vlaamse luchthavens een impact of voor luchtvaartmaatschappijen die vliegen vanuit Zaventem?

Bent u van plan om over deze zaak contact op te nemen met de Wit-Russische ambassadeur?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Beste collega’s, ik onderscheid verschillende elementen, die ik achtereenvolgens zal beantwoorden. Eerst en vooral is er de vraag naar de gebeurtenissen zelf en hoe we daar als Vlaamse Regering tegenover staan. Dan is er de Europese reactie op de gebeurtenissen en hoe wij die beoordelen. Dan is er de vraag naar de eventuele acties die we zelf hebben ondernomen en ten slotte naar de impact van de gebeurtenissen op Vlaanderen.

Wat de gebeurtenissen zelf betreft: de feiten zijn genoegzaam bekend en ook goed geschetst door collega Rutten; ik zal die niet in detail herhalen. Voldoende is dat, na een zogenaamde bommelding, een vliegtuig van Ryanair door het Wit-Russische leger werd onderschept en werd afgeleid naar de luchthaven van Minsk. De Wit-Russische overheid heeft van de situatie geprofiteerd om de journalist Roman Protasevitsj en zijn vriendin Sofia Sapega te arresteren.

Het is standaardprocedure om een vliegtuig uit de burgerluchtvaart na een bommelding aan boord te laten begeleiden naar een nabije luchthaven door een gevechtsvliegtuig. In dit geval ging het dan wel om een valse bommelding boven het luchtruim van Wit-Rusland. Ik weet niet of de NAVO gealarmeerd werd tijdens de interceptie, maar zij heeft de gebeurtenissen intussen sterk veroordeeld.

Uiteraard is de Vlaamse Regering uitermate bezorgd over deze situatie en veroordeelt ze de gebeurtenissen ten zeerste. Dergelijke praktijken hebben echt geen plaats op het Europese continent.

De Vlaamse Regering ondersteunt ook de Wit-Russische bevolking in haar streven naar democratie, een steun die ook jullie in het parlement hebben uitgesproken via een resolutie. De Vlaamse Regering toonde zich al meermaals voorstander van een kordate Europese reactie tegen het regime van Loekasjenko. We verwelkomen dan ook de conclusies van de Europese Raad van 24 mei.

Dit brengt mij dan bij de Europese reactie. De conclusies van de Europese Raad zijn vrij beschikbaar voor iedereen. De belangrijkste boodschappen lijken mij de oproep tot onmiddellijke vrijlating van Roman Protasevitsj en Sofia Sapega; de oproep tot een internationaal onderzoek naar de gebeurtenissen door de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie of International Civil Aviation Organization (ICAO); bijkomende sancties ten aanzien van de entourage van president Loekasjenko; het onderzoeken van gerichte economische sancties; maatregelen met betrekking tot de luchtvaart, waaronder een oproep aan Europese luchtvaartmaatschappijen om het Wit-Russisch luchtruim te mijden en een verbod voor de Wit-Russische luchtvaartmaatschappij Belavia om het luchtruim en de luchthavens in de EU te gebruiken.

Op het eerste zicht ben ik tevreden met de Europese maatregelen, die bovendien snel tot stand kwamen. De eigenlijke uitwerking van de sancties moet uiteraard nog gebeuren. Ik zal blijven pleiten voor een straffe reactie, want de geloofwaardigheid van de Europese Unie staat hier mee op het spel.

Wat zijn de acties vanuit Vlaanderen? Het is mijn aanvoelen dat het Europese niveau het juiste niveau is om Wit-Rusland over deze wandaad aan te spreken om zo de nodige impact te genereren. Onze eigen acties zijn dan ook gericht op het verzekeren van een voldoende stevige Europese reactie. Via het intra-Belgisch overleg hebben we bijvoorbeeld gepleit voor een verbod voor de Wit-Russische vliegtuigmaatschappij Belavia om Europese bestemmingen aan te doen en om de entourage rond Loekasjenko te raken waar het pijn doet, namelijk in hun portemonnee.

Wat de bredere situatie in Wit-Rusland betreft en de opvolging van de resolutie van het Vlaams Parlement, kan ik alvast nogmaals onderstrepen dat de situatie voor ons onaanvaardbaar is en dat de Wit-Russische opposanten die voor een democratische transitie strijden onze steun verdienen. Daarom heb ik een toelage van 50.000 euro vrijgemaakt voor het International Strategic Action Network for Security (iSANS). Deze Wit-Russische organisatie speelt vanuit Polen een belangrijke rol in de democratische transitie van Wit-Rusland en staat dicht bij de oppositie van activiste Svetlana Tichanovskaja. Ze stellen op een onderbouwde manier de misdaden en mensenrechtenschendingen van het Wit-Russische regime aan de kaak en sensibiliseren ook de internationale gemeenschap. Met deze toelage zal de organisatie twee voltijdse personeelsleden kunnen tewerkstellen voor de looptijd van één jaar.

Dan waren er ook vragen over de impact op Vlaanderen. Ik heb in oktober in deze commissie toegelicht dat de handelsrelaties tussen Vlaanderen en Wit-Rusland relatief bescheiden zijn. We spreken, zowel voor invoer als voor uitvoer, over cijfers van 0,04 tot 0,05 procent van het totaal. Dat zijn de cijfers van 2019 en 2020. Ik schat de impact op Vlaanderen van mogelijke sancties dan ook relatief beperkt in.

Wat de impact op de Vlaamse luchthavens betreft: bij mijn weten heeft dit geen impact op onze regionale luchthavens. Over de nationale luchthaven heb ik geen gegevens, aangezien Brussels Airport een federale bevoegdheid is.

Tot slot was er de vraag naar Vlamingen op de betrokken Ryanairvlucht. Er zou één Belg op de vlucht hebben gezeten, maar ik beschik niet over verdere informatie.

Mevrouw Rutten heeft het woord.

Dank u wel, minister-president. Ik ben heel blij met uw antwoord. Ik denk dat het ook juist is om de entourage van Loekasjenko te willen treffen waar het pijn doet, en dat is in de portemonnee. Wij steunen dus met onze fractie ten volle het voorstel van een vluchtverbod voor Belavia. Ik denk dat het vervolgens wel nog belangrijk zal zijn om te blijven aandringen op de vrijlating van Roman Protasevitsj en zijn vriendin. In dat opzicht zou ik u toch willen vragen om eventueel de ambassadeur van Wit-Rusland bij u te roepen of aan te schrijven en het nodige te doen om de druk hoog te blijven houden.

Mevrouw Lambrecht heeft het woord.

Minister-president, dank u wel voor uw antwoord. Het stelt toch enigszins gerust dat u op de verhoopte lijn zit.

Ik heb nog een bijkomende vraag. In het kader van de uitvoering van de resolutie die werd goedgekeurd, hebt u uitgelegd dat er een toelage is van 50.000 euro voor één jaar, bedoeld voor twee fulltime mensen. Staat er de een of andere clausule in dat dat gecontinueerd kan worden na een jaar? Ik heb immers niet de indruk dat de democratie daar na een jaar immens veel verbeterd zal zijn. Kan die steun gecontinueerd worden of moeten we hier een vraag indienen of u dat zult willen continueren? Dank u.

De heer Deckmyn heeft het woord.

Ik heb nog twee extra vragen. Ik vernam van de minister-president dat het standaard is om na een bommelding een vliegtuig af te leiden naar de meest nabije luchthaven, maar als ik me niet vergis, werd er in de pers vermeld dat de meest nabije luchthaven wel degelijk Vilnius en niet Minsk was. Werden deze zaken wel of niet via officiële kanalen bevestigd? Klopt deze informatie?

U zegt dat u geen zicht hebt op wat er op de federale luchthaven gebeurt. Dat is jammer, want die extra informatie was welkom geweest. U hebt wel gezegd dat er geen impact op de Vlaamse luchthavens was. Dat vermoedde ik al, want volgens mij vliegt Belavia voornamelijk vanuit Charleroi naar Wit-Rusland. Hebt u hierover overleg gepleegd met uw collega in Wallonië of weet u wat zijn houding hieromtrent zou zijn?

De heer Vanlouwe heeft het woord.

Ik wil mijn uitdrukkelijke dank aan de minister-president uitspreken voor zijn toelichting en voor de initiatieven die hij heeft genomen. Er is in de eerste plaats de veroordeling van de gebeurtenissen, maar tegelijkertijd wordt er een bedrag vrijgemaakt voor het International Strategic Action Network for Security, dat vanuit Polen werkt. Ik denk dat het een goede zaak is dat wij vanuit Vlaanderen inderdaad die niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) of verenigingen steunen die opkomen voor de mensenrechten en de rechtstaat in Wit-Rusland.

Ik geloof dat u hebt gezegd dat een van reacties van de Europese Raad het onderzoeken van gerichte Europese sancties is. We moeten inderdaad proberen om Loekasjenko en zijn regime te treffen waar ze het voelen, met name in de portemonnee, maar dan moeten we er vooral van uitgaan dat het geen sancties mogen zijn die een lege doos zijn. Al te vaak worden sancties opgelegd die eigenlijk geen enkele impact hebben. Ik hoop dat de Europese Raad daadwerkelijk efficiënte sancties zal uitspreken.

Ten slotte hoop ik dat er een overleg kan zijn of dat de Wit-Russische ambassadeur toch op z’n minst op het matje zal worden geroepen en dat er wordt gepleit voor de vrijlating van de journalist Protasevitsj en zijn partner.

Mevrouw Brouwers heeft het woord.

Journalisten worden wereldwijd jaarlijks meer en meer bedreigd en zelfs vermoord. Deze kaping of actie was eigenlijk ongezien. Ik wil net als mijn collega, mevrouw Rutten, vragen of u wilt aandringen op de vrijlating van de journalist en zijn partner.

Het is natuurlijk altijd moeilijk om de juiste sancties te nemen. Ik vind het belangrijk dat dat op Europees niveau gebeurt. Als we dat alleen vanuit België doen, zal dat niet veel effect hebben, dus dat dat op Europees niveau gebeurt, lijkt mij duidelijk. Maar het is altijd moeilijk om efficiënte sancties te vinden die de bevolking en het kritische middenveld niet raken. Wij hopen ook dat de ICAO de hele zaak verder onderzoekt en kijkt hoe dit soort acties in de toekomst kan worden vermeden. U hebt het zelf gezegd: dit past dit niet in ons Europees luchtruim. Dit is redelijk ongezien, maar hoe zullen we vermijden dat dit in de toekomst nog verder kan gebeuren? Ik denk dat dat in de eerste plaats een taak is voor de ICAO om dat verder uit te zoeken.

We wilden toch ook eventjes tussenkomen om onze verontwaardiging te uiten naar aanleiding van dit gebeuren. Ik noem dat geen incident meer, dit is echt een schandelijk voorval vanuit Wit-Rusland.

De heer Aerts heeft het woord.

Zoals de vorige sprekers hebben gezegd, is dit een schandelijke situatie, op ons eigen grondgebied. In de kranten werd dit recent een ‘vergeten conflict’ genoemd, misschien niet hier in het Vlaams Parlement, maar toch daarbuiten.

Ik vraag mij af in welke mate het Vlaams Vredesinstituut (VVI) hier nog een verdere rol in kan spelen. Ik had uit de toelichting van het jaarverslag begrepen dat het instituut de demonstranten in Wit-Rusland genomineerd had voor de Nobelprijs voor de Vrede, net met de bedoeling om er educatie rond mensenrechten in Europa aan op te hangen. Het is misschien interessant om deze nieuwe, frappante, zwaar te betreuren en schandalige actie van Wit-Rusland nog eens in de verf te zetten. Maar als nieuwkomer ben ik nog niet voldoende op de hoogte van wat het Vlaams Vredesinstituut op dat vlak al aan het ondernemen is. Is dat een piste om dat verder uit te werken, zodat het vergeten conflict ook buiten het parlement meer onder de aandacht kan komen?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Collega’s, bedankt voor jullie tussenkomsten.

Op vraag van mevrouw Rutten, mevrouw Brouwers en de heer Vanlouwe zal ik de ambassadeur van Wit-Rusland ontbieden om de boodschap van het Vlaams Parlement en van de regering over te brengen.

Mevrouw Lambrecht, wat die clausule en de continuering van de subsidie betreft: we hebben die subsidie nog maar net toegekend. Sta me toe om, voor we naar een voortzetting daarvan gaan, die te evalueren. Het is evident dat we die subsidie verderzetten, als dat een slagkrachtige organisatie is die het een en ander kan verwezenlijken, maar daar moet wel een evaluatie aan voorafgaan.

Mijnheer Deckmyn, wat het grondgebied en de dichtstbijzijnde luchthaven betreft: ik denk dat het zo is dat het de dichtstbijzijnde luchthaven moet zijn op het grondgebied van het land waar het vliegtuig geïntercepteerd wordt. Als het om een reguliere bommelding gaat, is het natuurlijk de luchtmacht van het land waar men op dat moment over vliegt, die moet intercepteren. Dan lijkt het mij gemakkelijker om dat vliegtuig naar de dichtstbijzijnde luchthaven van het land in kwestie af te leiden. Ik denk dat daar de crux zit.

Ik heb ter zake geen overleg gehad met mijn goede collega Elio Di Rupo, maar in de volgende dagen ga ik hem meermaals ontmoeten, dus ik zal dat wel eens ter sprake brengen.

Mijnheer Aerts, u bent natuurlijk nieuw, maar het VVI is een organisatie van het Vlaams Parlement. Ik denk dus dat deze commissie ter zake initiatieven kan nemen.