Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Tobback heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, bij de polderbesturen in West-Vlaanderen heerst grote ongerustheid over de in voorbereiding zijnde aanpassing van het besluit op de onbevaarbare waterlopen. Er zou worden voorzien dat in de toekomst op die onbevaarbare waterlopen – grachten en beken – het capteren van oppervlaktewater automatisch zou worden toegelaten na een korte elektronische procedure van 48 uur. In de praktijk zal dus degene die water wil capteren en een tijdelijk installatie wil neerzetten, en die een elektronisch dossier indient, zonder verdere voorwaarden, binnen de 48 uur automatisch toelating krijgen om voor een periode van een maand water op te pompen. Achteraf moet men rapporteren hoeveel er is opgepompt.

De polderbesturen wijzen erop dat heel wat van die tijdelijke en verplaatsbare installaties zo'n grote capaciteit hebben dat ze perfect in staat zijn om op een paar uur tijd een volledig grachtenstelsel droog te trekken. In een regio die al erg wordt geplaagd door lage grondwaterstanden en door zeer snelle verziltingsproblemen, vindt men dit een zeer onrustwekkende situatie. Het a-prioritoezicht is er zo goed als niet. Men kan slechts achteraf ingrijpen wanneer het eigenlijk in veel gevallen al te laat zal zijn.

In wat er op dit moment zou voorliggen – en ik spreek in de voorwaardelijke wijs – zou alleen een volledig verbod op captatie van oppervlaktewater, afgekondigd door de provinciegouverneur, een soort van rem kunnen zijn. Maar door het feit dat het zeer snel kan gaan, zal in de meeste gevallen zo'n verbod ook pas na de feiten – en dus te laat – komen om de schade nog te herstellen. In het gebied van De Blankaart zou er vorig jaar eigenlijk al een captatieverbod zijn geweest van 21 mei tot 1 oktober, zonder dat het opnieuw de vooropgestelde streefpeilen heeft kunnen garanderen. Het is dus meestal te laat wanneer men komt met zo'n globaal captatieverbod.

Er bestaat dus een risico dat dit soort van automatische tickets zou kunnen leiden tot gedrag waarbij een aantal partijen zich vooraf proberen in te dekken: zo snel mogelijk water proberen te capteren, zo vroeg mogelijk in het seizoen, alvorens ‘een ander’ ermee weg is en er alsnog een verbod komt. Ik denk dat dit soort systemen niet bevorderlijk is voor een verstandig, rationeel en vooral realtime beheerd watergebruik.

Minister, kunt u bevestigen dat er wordt gewerkt aan een systeem van automatisch toegekende toelatingen om water te capteren uit onbevaarbare waterlopen?

Hoe denkt u dat het nog mogelijk is om op die manier preventief toe te zien op een zuinig en verantwoordelijk gebruik van gecapteerd water, en vooral dat het niet ‘first come, first served’ is en de rest met lege handen en beken achterblijft, wat zowel nefast is voor de leefomgeving als voor de aanvaardbaarheid van zo'n systeem.

Het lijkt me ook moeilijk te verenigen met de principes van de Blue Deal. Ze gaan net uit van zuinig, duurzaam en verantwoord gebruik van water en van een systematische opvolging en monitoring op het terrein. In dit geval lijkt het me dat er van monitoring totaal afstand wordt gedaan en dat men na de feiten enkel kan vaststellen dat de beek is drooggetrokken en dat we kunnen hopen dat ze tegen volgend jaar weer herstelt. Het lijkt me toch geen verstandige piste voor verantwoord gebruik.

Minister Demir heeft het woord.

Collega Tobback, ik begrijp uw vraag heel goed.

Dit besluit werd voorbereid door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in nauwe samenwerking met de andere beheerders van de onbevaarbare waterlopen, de Vereniging van de Vlaamse Provincies (VVP), de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en de Vereniging van Vlaamse Polders en Wateringen (VVPW).

De bedoeling van het besluit is om de eenvormigheid inzake het beheer van de onbevaarbare waterlopen te versterken. Tot op heden was er een lappendeken van verouderde algemene en provinciale reglementen, en daarnaast het algemeen politiereglement op de polders en wateringen.

Een belangrijk luik in het nieuwe besluit zijn inderdaad de maatregelen voor het onttrekken van water uit onbevaarbare waterlopen. Tot op heden was het heel moeilijk om te weten wie waar water trekt en wanneer er halt kan worden geroepen. Er werd zelfs geen melding gedaan, met alle gevolgen van dien. Er komt met het besluit nu toch een systeem van melding.

Voor tijdelijke onttrekkingen is een melding vereist. Bij de aanvraag van een melding moet de onttrekker melden waar en hoeveel water hij zal onttrekken. Binnen de vijftien dagen na de onttrekking moet de onttrekker op basis van een geregistreerd debietmetingssysteem rapporteren hoeveel hij onttrokken heeft. Hiervoor is inderdaad een e-loket in voorbereiding. Dit e-loket werd uitgewerkt voor alle onbevaarbare waterlopen en afgestemd op het loket voor de bevaarbare waterwegen zodat steeds een totaalbeeld van alle onttrekkingen beschikbaar is. Ook voor de gebruiksvriendelijkheid voor de onttrekker is het belangrijk dat alles gebeurt in een eenduidig loket. Hierdoor zal er continu een goed beeld zijn van de onttrekkingsdruk voor alle waterlopen. Tot op heden hadden we dat overzicht niet.

Dit is een eerste belangrijke stap, die we uiteraard ook zullen evalueren. Ik denk persoonlijk dat er bijkomende stappen nodig zullen zijn.

Aan de gouverneur wordt in het uitvoeringsbesluit de bevoegdheid gegeven om onttrekkingsverboden of beperkingen in te stellen, na advies van de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW). Hij of zij kan dat nu ook preventief instellen. Ik heb de indruk dat vele gouverneurs verstandige mensen zijn – laat het me zo zeggen – en dat er met dit systeem voor de eerste keer een algemeen beeld zal komen. We gaan goed weten wie wat waar en hoeveel onttrekt. De gouverneur kan dus op een bepaald ogenblik zeggen dat het genoeg geweest is. Ook handhaving is van belang.

Het is een belangrijke tool, zeker voor kleine en kwetsbare waterlopen. Voor poldergebieden biedt het bijvoorbeeld ook de mogelijkheid om een captatieverbod in te stellen wanneer het beoogde peil voor een polder niet meer wordt gehaald of om relevante preventieve captatiebeperkingen in te stellen. Daarnaast wordt de bevoegdheid om onttrekkingen in te stellen in periodes van droogtes en waterschaarste, op basis van debiet en peilgegevens in waterlopen, nu ook stevig juridisch verankerd. We zullen dus een veel beter zicht krijgen op de onttrekkingsdruk zodat onttrekkingsverboden ook beter onderbouwd kunnen worden. Ook de recente opmaak van het reactief afwegingskader zal logischerwijze voor een sterkere onderbouwing zorgen.

Het belang van handhaving heb ik al benadrukt. Hiervoor werd in het uitvoeringsbesluit voorzien dat de instrumenten van het Milieuhandhavingsdecreet, zoals onder meer aanmaning, bestuurlijke maatregel en proces-verbaal, ingezet kunnen worden. Belangrijk is dat de ook waterbeheerders deze handhavingsbevoegdheid krijgen.

Nogmaals, ik denk dat dit een eerste belangrijke stap is. Het ligt blijkbaar allemaal zeer gevoelig, zelfs om gewoon een beeld te krijgen van wie wat waar onttrekt. De gouverneurs zullen op tijd en preventief, na een advies van de CIW, waar ook onze diensten vertegenwoordigd zijn, aan de alarmbel trekken.

De heer Tobback heeft het woord.

Minister, ik moet zeggen dat u me niet erg geruststelt. Ik steun het idee of het principe dat we de realiteit in kaart moeten brengen en dat we de plaatsen en de volumes die worden gecapteerd, beter moeten kennen. Dat klopt en dat zal ook helpen bij handhaving, maar om dat echt te doen, zal er in de eerste plaats moeten worden ingezet op handhaving, en daar loopt het al jaren mank. Ik denk ook niet dat dit systeem het veel gemakkelijker zal maken. Hoe dan ook is er een automatische toekenning van zo'n ticket en zal er pas achteraf, in dit geval na een paar weken, worden gerapporteerd hoeveel er werd opgepompt. Of het klopt of niet, zal nog maar moeilijk vast te stellen zijn. Men zal alleen maar kunnen vaststellen dat het te laat is en dat er te veel is opgepompt. Nogmaals, als ik kijk naar de capaciteit van die installaties, dan is eentje die uit de bocht gaat, genoeg om het voor alle anderen te verknoeien.

Waar u niet op antwoordt, is wat u doet met de opmerking dat in een aantal gevallen een enkele installatie op een paar uur tijd een volledig stelsel kan droogtrekken. Als men weet dat er vandaag al heel wat problemen zijn met grondwaterstanden en met oppervlaktewaterstanden, dan krijgt men echt een rush naar het water en zou in de meeste gevallen de gouverneur nu al moeten hebben afgekondigd dat er op verschillende plaatsen een captatieverbod zou zijn. Ik weet echt niet of dit een goede manier is om het op te lossen. Ik denk dat dit wel zal helpen om een aantal dingen in kaart te brengen, maar ik denk dat het geen druppel water zal besparen. Integendeel, het zal bijkomende conflicten met zich meebrengen en het zal bijkomende druk opleveren, want wie eerst is, zal het best bediend zijn in dit systeem. Hoe sneller je water kunt vergaren, hoe meer kans je hebt dat je vóór het verbod komt. Ik weet dus echt niet of dit een goede oplossing is.

Minister, in hoeveel gebieden is er nu al zicht op een verbod of de nood aan een verbod? Wie brengt dat in kaart en waar wordt dat in kaart gebracht? Of wordt het gewoon helemaal overgelaten aan de gouverneurs, die te vroeg of te laat zullen zijn, en dat zullen we ook het jaar nadien vaststellen. Ik had daarover toch graag wat bijkomende informatie gekregen.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Collega Tobback, hartelijk dank voor uw interessante vraag.

Ik heb een vraag over handhaving, minister. Ik hoor dat u zegt dat de waterbeheerder zal instaan voor de handhaving, voorheen was dat de politie. Mijn vraag is of er afspraken gemaakt zijn met de politie over die handhaving, wie wat zal opnemen en op welke wijze dat zal gebeuren. Want u verwees al naar de handhaving; dat zal een belangrijk element zijn in het werkbaar zijn van deze regeling. Hoe zit die taakverdeling precies in elkaar, en zijn daar concrete afspraken rond gemaakt?

Minister Demir heeft het woord.

Bedankt, mevrouw Schauvliege. De politie kan ook optreden, het is voor alle duidelijkheid een en-en-verhaal. We hebben wel heel duidelijk de instrumenten voorzien, ook voor onze handhavers. Want we vinden dat zij ook mee in dit verhaal opgenomen moeten worden, dus ook de waterbeheerders.  Het is een en-en-verhaal.

Ik begrijp collega Tobback heel goed. Het zet mij ook verder tot nadenken aan om verdere stappen te ondernemen. Voor sommigen is dat evident maar u begrijpt dat het voor anderen niet evident is. Daarom werkt het systeem ook met een melding: als er een verbod is mag men sowieso niet onttrekken. Als een waterloop zo kwetsbaar is dat men het met één installatie kan droogtrekken, dan moet er preventief ook een beperking opgelegd worden.

Het is belangrijk dat ook de gouverneurs hun rol opnemen. Zij zetelen ook in de droogtecommissie. Ik ga de komende weken zelf ook met hen het gesprek aan, want alles staat of valt met de rol van die gouverneurs en hoe zij die beperkingen zullen opleggen. Ik had liever zelf die bevoegdheid gehad, maar ik denk dat men de gouverneurs misschien meer vertrouwt dan mij. Maar daarom ga ik wel samenzitten met de gouverneurs, om daar eens goed over door te spreken. De situatie is ook bij hen bekend, denk ik. Met dit systeem zullen zij maar ook wij meer inzicht krijgen, ook over wie dat water onttrekt en hoeveel. Op zich zal dat ook interessante informatie zijn, ook voor andere zaken. Maar in eerste instantie staat of valt het systeem met hen, en daarom lijkt het mij goed dat ik zeer binnenkort met hen het gesprek aanga.

Nogmaals, voor mij is dit een eerst stap. Ik zou hier uiteraard liever veel verder in willen gaan, maar sommigen temperen mij wel in mijn sturm-und-drang. Het zal nog vervolgd worden.

De heer Tobback heeft het woord.

Minister, ik ga mij niet uitspreken over wiens sturm-und-drang prioriteit moet krijgen, maar ik begrijp dat die intenties op zich goed zijn. Ik denk dat, als u gelooft in het preventief captatieverbod, u van een kale reis zult thuiskomen. Bijzonder weinig gouverneurs zullen daartoe in staat zijn, als je weet dat er eigenlijk al het hele jaar door een droogteprobleem is. Want dan zou je bij wijze van spreken al op vele plaatsen het jaar rond een preventief captatieverbod moeten hebben, wat voor iedereen dan een slechte zaak is.

Ik denk, en dat wordt mij ook gesignaleerd, dat het automatisme dat nu in het loket zit, het wel heel moeilijk maakt om evenwichten te zoeken om de schaarste een beetje correct te verdelen onder de verschillende partijen die geïnteresseerd zouden zijn, en die er ook economisch belang bij hebben. Men moet dat niet negeren, en het moet zelfs niet negatief worden beschouwd. Maar wat er nu voorligt heeft misschien goede intenties, maar dreigt toch heel erg een systeem te zijn waarbij de eerste met alles weg is, en al de rest op zijn honger blijft zitten. Bovendien wordt het voor de gouverneur dan nog extra moeilijk om een captatieverbod af te kondigen, wanneer blijkt dat de meesten gewoon met lege handen blijven zitten vanaf het begin van het seizoen. Ik denk dat het toch nuttig is dat men hier eens grondig overleg rond voert.

Goed, als de gouverneurs die verantwoordelijkheid willen nemen en we mogen evalueren of dat goed gebeurt, mij niet gelaten. Maar mij zou het echt wel verwonderen dat alle gouverneurs zullen weerstaan aan de druk en zullen doen wat nodig is, namelijk van in het begin van het jaar een verbod afkondigen voor het hele jaar. Want in bepaalde regio’s is dat gewoon de realiteit op dit ogenblik, gezien de vraag naar water en de snelheid waarmee het kan worden gecapteerd. Dat is op te volgen.