Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Bothuyne heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, een recent rapport van het European Environmental Bureau (EEB) in opdracht van de Coolproducts – een coalitie van Europese milieu en energie-ngo's – toont aan dat het merendeel van fabrikanten van verwarmingssystemen de uitfasering van fossiele gas- en olieketels op de lange baan dreigt te schuiven. Die uitfasering is nochtans absoluut nodig om onze energie- en klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050 te kunnen halen. Elke nieuwe stookolieketel die nu nog geplaatst wordt, vormt dan ook een vermijdbare extra last voor het klimaat, creëert een technologische lock-in, en jaagt de gebruikers in de toekomst allicht op extra kosten.

Ook in Vlaanderen duiken meer en meer reclamecampagnes op die gas of stookolie aanprijzen als een duurzaam en efficiënt verwarmingssysteem. U beloofde eind vorig jaar al om de stookoliesector te ontmoeten naar aanleiding van enkele dergelijke informatiecampagnes, al lijken die dit jaar opnieuw in aantal toe te nemen.

Het is positief dat de Vlaamse Regering heeft beslist dat er vanaf 1 januari 2021 geen aardsgasaansluiting meer mag worden voorzien bij nieuwe grote verkavelingen, nieuwe grote appartementsgebouwen en nieuwe grote groepswoningbouwprojecten. Dit creëert duidelijkheid in de markt, zowel voor investeerders als bouwheren.

Wel kan men als beschermde afnemer nog steeds een premie krijgen voor het plaatsen van een gascondensatieketel ter vervanging van een bestaande, verouderde verwarmingsketel. De premie voor de vervanging van een stookolieketel is recent zelfs verhoogd tot maximum 2500 euro, terwijl het uiteindelijk de bedoeling moet zijn om ook beschermde afnemers te helpen richting een klimaatvriendelijk en betaalbaar alternatief.

Minister, hoe is het overleg met de verwarmingssector eind 2020 verlopen?

De verwarmingssector voorziet een duurzame toekomst voor stookolieketels en zet daarom sterk in op koolstofarme brandstoffen, met een aantal voorbeelden afhankelijk van de herkomst ervan. Hoe staat u tegenover deze brandstoffen? Zijn ze volgens u voldoende duurzaam, is residentiele verwarming de geschikte plaats om ze in te zetten, en creëren ze geen toekomstige technologische lock-in?

Sectororganisatie Gas.be biedt een vervangingspremie aan voor oude gastoestellen. Deze wordt ook mee gepromoot door de Vlaamse overheid. Hoe kijkt u hier tegenaan?

Hoe evalueert u de REG-premie (rationeel energieverbruik) voor een gascondensatieketel? Weegt de CO2-winst tegenover een stookolieketel op tegen het gevaar op een technologische lock-in? Hoeveel dergelijke premies werden de laatste jaren toegekend?

Kunt u een stand van zaken en timing geven bij volgende reeds eerder aangekondigde maatregelen: een verbod op de plaatsing van stookolieketels bij nieuwbouw en ingrijpende energetische renovaties (IER's) via de epb-regelgeving (energieprestatie en binnenklimaat); een verbod op de vervanging van defecte stookolieketels in bestaande woningen?

Welk flankerend beleid zult u voorzien om bovenstaande maatregelen voor iedereen haalbaar en betaalbaar te maken?

Minister Demir heeft het woord.

Collega, u weet dat het overleg met de sector vrij stroef verloopt.

In de Vlaamse Klimaatstrategie 2050 werd opgenomen dat we in de toekomst nood zullen hebben aan verschillende klimaatneutrale en koolstofarme brandstoffen, zoals hernieuwbaar gas, waterstof of synthetische brandstoffen.

Hoewel de productie van deze klimaatneutrale of koolstofarme brandstoffen vandaag al technologisch mogelijk is, stelt zich de fundamentelere vraag binnen welke termijn de productie van deze brandstoffen op grote schaal en aan een competitieve kost voor de consument zal kunnen gebeuren. De aanmaak van synthetische brandstoffen om die later te verbranden om warmte op lage temperatuur op te wekken, is een zeer inefficiënte keten die op dit moment economisch en vanuit een bredere maatschappelijke invalshoek niet realistisch is, zegt het kabinet mij.

De andere brandstoffen op basis van biomassa komen uiteindelijk neer op een verwerkte vorm van biomassa, met het daarbijhorende beperkte potentieel. De beschikbare biomassa wordt al grotendeels gevaloriseerd, waardoor het onwaarschijnlijk is dat er nog voldoende van voorhanden zal zijn om, voor een significant percentage, de stookolievraag in Vlaanderen te dekken.

U verwijst naar een premie die wordt gegeven door Gas.be. Het gaat hier om een initiatief van de sectororganisatie, niet van de Vlaamse overheid. We maken geen specifieke reclame voor deze premie, maar vermelden ze wel op de website, als onderdeel van de verschillende premiestelsels die momenteel beschikbaar zijn.

De REG-premie voor condensatieketels kon tot en met 2020 enkel worden toegekend aan beschermde afnemers. In 2020 werden er 624 premies toegekend en in 2019 835 premies. Door de beperkte doelgroep van beschermde afnemers, blijft deze maatregel in absolute aantallen ook eerder beperkt. Toch vind ik het belangrijk dat een groep van kwetsbare gezinnen wordt ondersteund bij een voor hen betaalbare manier van efficiënt verwarmen. Voor deze gezinnen is een investering in een warmtepomp financieel niet haalbaar. Als we de shift naar de uitfasering van de stookolieketels doen, moeten we voldoende flankerend beleid hebben voor die kwetsbare groep.

De shift naar duurzame verwarming in onze gebouwen tegen 2050 is een integraal onderdeel van de langetermijnrenovatiestrategie en daarbij is het uitfaseren van stookolie een eerste belangrijke stap. Daarom heb ik ook beslist om vanaf dit jaar geen premie meer te verstrekken voor nieuw geplaatste stookoliecondensatieketels. Het zou een raar signaal zijn als je stookoliecondensatieketels zou bekostigen. Om de eventuele hogere kosten van een aanpassing van de schoorsteen, het verwijderen van de stookolietank of het aanleggen van een gasaansluiting in de woning te compenseren hebben we vanaf 2021 een hogere premie van 2.500 euro ingevoerd, beperkt tot 50 procent van de investeringskost, voor wie overschakelt. Dat is logisch. De premie is ook toegankelijk voor de volledige doelgroep van de energielening.

Wat betreft de stand van zaken: het verbod op het plaatsen van stookolieketels bij nieuwbouwprojecten zit in het ontwerp van decreet tot wijziging dat al door de regering is behandeld. In mei zal ik dit ontwerpdecreet voor een eerste principiële goedkeuring voorleggen. Dat gaat specifiek over nieuwbouwprojecten en ingrijpende energetische renovaties. Dat is een eerste stap die we nemen. 

Wat betreft het verbod op de vervanging van stookolieketels zijn we volop bezig met die maatregel. We zullen gefaseerd werken. Het lijkt me logisch dat men voor stookolieketels die volledig kapot zijn, overschakelt naar een duurzamer verwarmingselement. Er zijn ook flankerende maatregelen. Het is natuurlijk een andere kwestie als er geen aansluitingen zijn. Dat neem ik mee en wil ik inhoudelijk goed bekijken. Zodra dat afgerond is, zullen we dat voorleggen, samen met het flankerende beleid. Zoals ik heb gezegd, is het belangrijk dat we dat ook doen.

Veel belangrijker dan de problematiek van de verwarmingssystemen is de vraag naar warmte van woningen. Dat is een belangrijk deel van alle regels over nieuwbouw en renovatie en de basis voor meerdere verplichtingen zoals het energieprestatiecertificaat (EPC).

Zoals u weet, bestaan er vandaag al verschillende energiepremies waarvan sommige sinds begin dit jaar fors zijn verhoogd. Denk maar aan de labelpremie, waarmee we mensen aanmoedigen om hun woning binnen een periode van 5 jaar grondig te renoveren bij nieuwbouw, maar ook bij een grondigere renovatie. Bij de ingrijpendere renovaties is er een verlaging van de registratierechten. Dat is ook goed.

Zoals u weet, zijn er ook warmtepomppremies. Gezinnen die behoren tot de doelgroep van de energielening, kunnen ook een renteloze lening aangaan voor de vervanging van hun huidige verwarmingstoestel door een zuinige verwarmingsinstallatie.

Specifiek flankerende maatregelen voor de uitfasering van de stookolieketels worden momenteel onderzocht voor het onderwijs. U weet dat veel scholen nog met stookolieketels werken. Ook dat bekijken we van dichtbij. Nu hebben we vooral gekeken naar nieuwbouw en naar energetische ingrepen. Dat zal in mei aan de regering worden voorgelegd. Vervolgens komt de rest aan bod.

De heer Bothuyne heeft het woord.

Dankjewel voor het antwoord, minister. Ik heb een paar elementen. Het is correct om te zeggen dat synthetische brandstof, maar ook brandstoffen gebaseerd op biomassa, een heel beperkt potentieel hebben als het gaat over residentiële verwarming. Ik denk dat het niet de bedoeling kan zijn om de Vlaamse gezinnen in die richting te sturen. Het is ook belangrijk, minister, dat u dat ook heel duidelijk communiceert aan de mensen.

Ten tweede is er de premie van Gas.be. U zegt dat u er geen reclame voor maakt, maar hij staat wel op de belangrijkste website van de Vlaamse overheid waar iedereen naar gaat kijken als men overweegt om een nieuwe verwarmingsinstallatie aan te schaffen. Het feit dat u die premie vermeldt, is natuurlijk wel reclame maken. Ik vraag u om dat eventueel te heroverwegen. Het kan uiteindelijk niet de bedoeling zijn om mensen – en zeker de kwetsbare doelgroepen, bijvoorbeeld de beschermde afnemers – richting een op termijn duurdere en klimaatonvriendelijke optie te sturen. De voorbije 2 jaar zijn er ongeveer 1500 gezinnen richting een aardgascondensatieketel gestuurd met een premie van de Vlaamse overheid. Misschien was het technisch wel mogelijk om bij veel van die gezinnen om naar een ander klimaatvriendelijk alternatief, zoals warmtepompen, over te schakelen. Ik denk dat we daar misschien kansen missen om mensen richting een niet-fossiel alternatief te sturen voor de verwarming van hun woning.

Hetzelfde geldt voor de heel grote groep die eventueel een premie zou kunnen krijgen bij de vervanging van de stookolieketel. U zegt dat alle gezinnen die een beroep kunnen doen op een Vlaamse energielening onder die categorie vallen. Dat is meer dan de helft van de Vlaamse gezinnen, als ik me niet vergis. Daar moeten en kunnen we ons beleid nog meer richting klimaatvriendelijke verwarming voor de woningen sturen. Zeker daar waar het technisch mogelijk is, moeten we het financieel mogelijk maken. Als we premies tot 2.500 euro geven, dan ben ik ervan overtuigd dat we zelfs voor kwetsbare gezinnen  warmtepompen op een rendabele manier mogelijk kunnen maken, gecombineerd met andere financiële ondersteuning.

Een laatste element: het is heel goed dat u kijkt naar het onderwijs en ook naar andere overheidsgebouwen. De Vlaamse overheid moet het voorbeeld geven als het gaat over het gebruik van verwarmingssystemen. Op welke manier wilt u ervoor zorgen dat we op relatief korte termijn alle Vlaamse overheidsgebouwen in het onderwijs en in de welzijnssector richting een klimaatvriendelijker verwarmingssysteem kunnen sturen?  

De heer Danen heeft het woord.

Ik zal heel kort zijn. Het is een heel bijzonder thema waar we uren van gedachten over zouden kunnen wisselen, maar dat is hier niet de bedoeling.

Ik wil gewoon het volgende zeggen. Het verbieden van de stookolieketels staat in het regeerakkoord. Ik steun dat, maar in de feiten stellen we vast dat het nauwelijks nog gebeurt. Ik heb de cijfers recent opgevraagd. Je kunt bij wijze van spreken op twee handen tellen hoeveel stookolieketels worden geplaatst in de nieuwbouw. Ik zou zeggen dat er geen enkele reden is om daar echt mee te talmen. Het probleem is nu al als het ware opgelost. Ik zou zeggen, minister: zet door. Het is de uitdaging om te proberen om de Vlamingen aan te moedigen om te gaan naar klimaatvriendelijke brandstoffen, maar de energiefactuur of de elektriciteitsfactuur is soms nog een hinderpaal. We stellen vast dat wat financieel het interessantste is, op ecologisch vlak het minst interessant is. Dat zou niet mogen. Dat moeten we echt wat sturen. Mijn vraag is: bent u bereid om ter zake bijkomende inspanningen te leveren?

Minister Demir heeft het woord.

Dank voor de verschillende betogen, ook van collega Danen. Ik denk niet dat we talmen. Het is natuurlijk een moeilijk evenwicht. Ik vind het heel belangrijk dat er ook een flankerend beleid tegenover staat. Uiteindelijk gaat het over 100.000 gezinnen die we moeten begeleiden enzovoort. In die zin moeten we de transitie maken van stookolie naar iets duurzamers. Daarop moeten we verder inzetten. We zullen dat ook doen.

Wat de premie betreft, collega Bothuyne, zal ik aan de administratie vragen dat ze die er afhaalt. Ik ben niet bezig met het operationele gedeelte. Met alle excuses, maar ik heb daar geen tijd voor. Maar omdat u dat hier vraagt, zal ik vragen dat ze de premie weghalen. Op het departement Energie zijn er op dit moment heel veel andere katjes te geselen.  

De heer Bothuyne heeft het woord.

Minister, alle begrip voor uw katjes. Er zijn er inderdaad heel wat in het luik Energie, maar het is een niet onbelangrijk gegeven. We moeten mensen sturen naar een klimaatvriendelijke verwarming. Dat is de grootste factuur die elk gezin heeft, groter dan de elektriciteitsfactuur. Het is financieel bijzonder belangrijk voor alle Vlamingen, maar uiteraard ook bijzonder belangrijk als we kijken naar de uitstoot van CO2 door die verwarming. Ook op dat vlak is er winst te boeken.

We rekenen er dus op dat u in de juiste richting blijft varen en we wensen u een goede vaart.