Report meeting Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media

­– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Segers heeft het woord.

In het licht van de discussie die we gisteren hadden is dit iets kleiner maar toch belangrijk als we het hebben over het belang van mediawijsheid, namelijk beeldmanipulatie. In het realityprogramma Huizenjagers op VIER, waar ik zelf ook fan van ben, nemen elke week drie makelaars het tegen elkaar op om het meest geschikte pand te vinden voor kandidaat-kopers. In de uitzending van 15 september was er een koppel dat wilde verhuizen omdat de vrouw stralingsgevoelig is. Op de beelden zie je het koppel aan de gevel van hun huis in Gentbrugge met op de achtergrond twee hoogspanningsmasten. Er kwamen op Twitter snel enkele reacties van buurtbewoners, want daar blijken helemaal geen stralingsmasten te staan. Producent Zodiak, die we allemaal kennen als het vroegere Kanakna, reageerde dat de zendmasten inderdaad in postproductie werden toegevoegd “om het verhaal te onderstrepen met een knipoog” en om “de kijker volledig onder te dompelen in het verhaal”.

Dit is niet de eerste keer dat er beeldmanipulatie aan het licht komt want onmiddellijk daarna postte ook Chris Dusauchoit een verhaal over zijn programma Dieren in Nesten, ook door Kanakna gemaakt, waarbij een operatie van een schildpad volledig in scène werd gezet. Je wil de details echt niet kennen.

Het feit dat het productiehuis toegeeft dat het regelmatig beelden manipuleert en dat eigenlijk heel normaal vindt, wijst erop dat niet bij alle productiehuizen een even strikte deontologie wordt gevolgd als het gaat over waarheidsgetrouwe omgang met beelden.

Bij mijn weten is de VRT de enige zender die deontologische richtlijnen heeft voor de productiehuizen waar ze mee samenwerkt. Die zijn opgesteld in een programmacharter voor non-fictieprogramma’s. Eerlijkheid en waarheidsgetrouwheid staan prominent in dat programmacharter. We weten dat Zodiak een grote toeleverancier is voor de VRT. Daarnaast werkt Zodiak ook voor VIER en VTM.

Minister, hebben we daar eigenlijk documentatie rond? Ik vermoed van niet maar misschien is er wel ergens een thesis of een onderzoek over hoe vaak manipulatie van beelden en dus eigenlijk misleiding van kijkers voorkomt in Vlaamse producties. Hoe staat u daartegenover? Bent u bereid om de private mediabedrijven aan te sporen om een deontologisch kader te ontwikkelen voor non-fictieprogramma’s zoals dat al voor de VRT bestaat? Zo ja, welke stappen plant u hiertoe te ondernemen?

Minister Dalle heeft het woord.

Mevrouw Segers, ik dank u voor uw vraag. Ik wil eerst opmerken dat de aandachtige kijker toch wel had kunnen zien dat er een aantal knipperlichten moesten afgaan. Mevrouw Segers, ik wil u er trouwens even op wijzen dat het niet gaat over zendmasten of stralingsmasten, maar over hoogspanningsmasten. Maar de aandachtige kijker kon aan een aantal zaken dus zien dat het niet allemaal klopte.

De eerste pyloon bovenaan in beeld, boven de viaduct van de autosnelweg E17, lijkt te zweven. Het mastlichaam en de fundering ontbreken duidelijk op het beeld. Hoogspanningspylonen in de zeer nabije omgeving van de autosnelwegen worden steeds rood-wit geschilderd om duidelijk herkenbaar te zijn. En tot slot, de hoogspanningsmasten die zijn afgebeeld, worden voor grotere overspanningen gebruikt en bijgevolg, wegens hun nabijheid, zoals bij autosnelwegen, zoals in beeld te zien is, nooit in realiteit op die wijze.

Maar zeker in verband met dat laatste, mevrouw Segers, begrijp ik dat niet iedereen dat kan opmerken.

Ik ga vervolgens in uw op vraag. Wij hebben geen cijfers over beeldmanipulaties. Ik heb hierover mijn licht opgestoken bij de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) en ook zij hebben geen cijfers over het aantal en de frequentie van dergelijke manipulaties. Onderzoeken ter zake zijn mij niet bekend. Het is misschien een interessant thesis- of masterproefonderwerp aan de universiteit.

We weten natuurlijk dat programma's niet steeds de volledige werkelijkheid weergeven en dat er soms aan sfeersetting wordt gedaan. De vraag is dan natuurlijk wanneer er sprake is van sfeersetting en wanneer van effectieve beeldmanipulatie. Het is belangrijk dat het waarheidsgetrouwe beeld van het programma niet in het gedrang wordt gebracht. Dat is natuurlijk de verantwoordelijkheid van de omroep en het productiehuis. Ik zou het wel jammer vinden als we in deze commissie Media daarop in de toekomst nog moeten ingaan. Het is aan hen om dat te doen.

U hebt ook gepeild naar een deontologisch kader dat zou moeten worden ontwikkeld. Ik wens erop te wijzen dat dat deontologisch kader vandaag heel duidelijk al bestaat. Op 11 juni 2012 werd namelijk een programmacharter non-fictie ondertekend door de Vlaamse Onafhankelijke Televisie Producenten (VOTP), de Private Omroep Federatie (POF) en de VRT. Mevrouw Segers, u weet dat de VOTP de huidige Vlaamse Onafhankelijke Film & Televisie Producenten (VOFTP) is. De POF omvat onder meer SBS en DPG Media. Het charter bevat deontologische richtlijnen voor al wie meewerkt aan of beslist over de productie of uitzendingen van de non-fictieprogramma's. En specifiek met betrekking tot waarheid en verantwoording stelt het charter het volgende – ik citeer, omdat het belangrijk is in dit kader: “Realitytv en infotainmentprogramma's kunnen kiezen voor een bepaalde invalshoek of sfeer maar leggen de klemtoon op authenticiteit en realiteit. Realitytv en infotainmentprogramma’s zijn zo correct mogelijk in hun diverse onderdelen. De mate van nauwkeurigheid kan variëren naargelang van het onderdeel van het programma, maar mag het waarheidsgetrouwe beeld van het programma niet in het gedrang brengen.” Dat lijkt mij een helder kader. Ik vind het ook een goede zaak dat de sector dat zelf zo heeft gereglementeerd. Het is ook aan hen om daarop toe te zien.

Mevrouw Segers heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw antwoord. Ik heb er toch nog wat vragen bij.

Inderdaad, het zijn hoogspanningsmasten. U zegt dat de oplettende kijker dat toch maar allemaal moet hebben gezien. Maar als ik 's avonds heel laat en achterovergeleund naar een programma kijk, dan zal ik geen beeld stilleggen om te bekijken waar dat in elkaar is gezet. Dat valt op het eerste gezicht ook niet op. U zegt dat de kijker het maar moet zien. Mediawijsheid is een centraal element in uw beleid en we mogen ook mediawijsheid verwachten van mensen, maar we moeten hen daar wel bij helpen, hen de tools geven    en ook verantwoordelijkheid geven aan de programmamakers. 

Ik heb ook verwezen naar dat programmacharter van VOTP en VRT. 

Minister, we zien natuurlijk dat die productiehuizen zowel voor de VRT als voor de private zenders werken. Als het in opdracht van een private zender gebeurt, springen ze blijkbaar vlotter om met de door u aangehaalde bepalingen om dat zo correct mogelijk en met een waarheidsgetrouw karakter in beeld te brengen. Die hoogspanningsmasten zijn niet waarheidsgetrouw. Aanvullend op uw terechte focus op mediawijsheid, zou ik graag zien dat u dit aan de zenders zou vragen. Ik vind dat Zodiak hier heel lacherig mee omgaat. Ze doen dat regelmatig. Ze gebruiken, bijvoorbeeld, leuke geluidjes van een landelijke omgeving. Veel mensen zijn zich daar niet van bewust. Ik denk dat SBS en alle andere private spelers waarvoor onze productiehuizen werken en waar ook de VRT mee samenwerkt hetzelfde kader moeten kunnen hanteren. Bent u het daarmee eens?

Mevrouw Van Werde heeft het woord.

Voorzitter, ik begrijp de vraag om uitleg natuurlijk. In dergelijke programma’s mag niet worden gemanipuleerd. Dat kan natuurlijk wel in programma’s als ‘De Mol’, waarin creatief wordt geknipt om mensen net op het verkeerde been te zetten, of in satirische programma’s. De kijker weet dan ook dat hij bewust op het verkeerde been wordt gezet. Hier was de manipulatie duidelijk te zien. De beste manipulatie is natuurlijk de manipulatie die niet wordt opgemerkt. Daar moeten we op de deontologie rekenen.

Minister, hebt u contact opgenomen met de programmamakers? Wat was de reactie?

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, ik dank u voor het antwoord. Manipulatie komt in de media natuurlijk vrij veel voor. Dat geldt voor alle media. Ik moet eerlijk bekennen dat de foto’s in mijn verkiezingscampagne ook niet altijd waarheidsgetrouw zijn en soms worden gemanipuleerd. Het hangt natuurlijk van het programmatype af wanneer het correct gebeurt en wanneer effectief met mensen wordt gespeeld om hen te manipuleren om bepaalde zaken te geloven. Het is een techniek waar we zeer voorzichtig mee moeten omspringen.

Er wordt gezegd dat de pers de vierde macht is en met macht komt een grote verantwoordelijkheid. Ik kijk dan ook vooral naar de deontologie van de programmamakers. Het is hun verantwoordelijkheid hier voorzichtig mee om te springen. We zitten hier op het punt dat de politiek niet alles kan regelen. We zitten aan de limieten van wat wij kunnen doen. Het is belangrijk dat we de mensen bewust en mediawijs maken, maar we moeten ook de programmamakers op hun verantwoordelijkheid wijzen.

Mevrouw Van Werde, ik sluit me aan bij uw vraag. Kunnen we de programmamakers blijven aanspreken in verband met hun verantwoordelijkheid en dan niet enkel in dit heel specifiek geval, waar nu toevallig een vraag om uitleg aan is gekoppeld? 

Minister Dalle heeft het woord.

Mevrouw Segers, mijn kleine interventie over de masten in het begin was, voor de duidelijkheid, een kleine kwinkslag. Ik bedoelde niet dat elke kijker dat zou moeten merken. Het was zeker zo niet bedoeld.

De oplettende kijker kon het gezien hebben, maar ik verwacht geenszins van alle Vlaamse kijkers dat ze het hebben gezien.

Uw bewering dat private spelers de regels minder goed naleven dan de openbare omroep kan ik niet bevestigen. Dat is een uitspraak voor uw rekening. Ik kan wel heel duidelijk zeggen dat het charter waarnaar ik heb verwezen, toepasselijk is op producties, ongeacht door wie ze besteld zijn, private spelers dan wel de openbare omroep. Het is effectief aan hen en aan de productiehuizen, los van wie de opdrachtgever is, om daarop toe te zien.

Ik zal niet ingaan op dat programma Huizenjagers. U weet dat zij af en toe ook een satirisch toontje hanteren. Zij moeten bekijken op welke wijze zij dat invullen. Ik kan bevestigen dat er een contact is geweest met SBS over deze kwestie. Ik kan daarover verder niets toevoegen. De minister van Media moet productiehuizen of private omroepen niet wijzen op al dan niet fouten. Dat is echt een fundamenteel punt. Ik voel mij slecht geplaatst om te zeggen dat een programma fout gemaakt is. Ik zal dat nooit doen en ik zal dat ook hier niet doen. Maar ik neem wel de zorg mee dat bij producties een deontologisch kader belangrijk is. Dat is een element van zelfregulering. Door de bank genomen gebeurt dat op een correcte wijze, zonder mij uit te spreken over dit particuliere geval.

Mevrouw Segers heeft het woord.

Minister, dank u voor uw antwoord. Ik apprecieer ten zeerste dat u contact hebt opgenomen met SBS om daarover met hen te spreken, ook al kunt u er de uitkomst niet van geven. Het is inderdaad belangrijk, zoals collega Coenegrachts ook zei, dat het een gedeelde verantwoordelijkheid is: van de burgers zelf, het middenveld, de overheid die aan mediawijsheid werkt, maar ook van programmamakers. Het is een goede zaak dat het charter tot stand is gekomen.

Ik heb niet gezegd dat het per se zo is dat private mediabedrijven daar altijd minder zorgvuldig mee zouden omgaan dan de VRT, die zelf ook die richtlijnen heeft. Ik heb niet gezegd dat het zo is omdat we inderdaad die cijfers niet hebben. Sowieso is het een goed idee voor een thesis. Dat neem ik ook mee. Misschien moeten we eens bekijken hoe de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) daar bij klachten meer op zou kunnen inzetten. Het gebeurt regelmatig, zoals collega Coenegrachts ook zei.

Dat charter is goed. Maar we moeten ook de private mediabedrijven aansporen om, als ze contracten afsluiten met productiehuizen, dat daarin mee op te nemen, zodat dat charter kan worden nageleefd. Diegene die het best en met het meeste gezag die mediabedrijven daartoe kan aansporen, dat bent u. U bent minister van Media, en niet alleen van de VRT.