Report meeting Commissie voor Economie, Werk, Sociale Economie, Wetenschap en Innovatie

Het rapport over het Odysseusprogramma is ons enkele weken terug allemaal bezorgd. Het Odysseusprogramma biedt uitstekende onderzoekers die buiten Vlaanderen een carrière hebben opgebouwd, een startfinanciering aan om gedurende vijf jaar aan een Vlaamse universiteit een onderzoeksgroep uit te bouwen of om een onderzoekslijn op te zetten. Op 29 september 2020 verscheen de beleidsevaluatie vanwege het Rekenhof met betrekking tot dit programma. Daarin worden enkele problemen aangekaart inzake de versleuteling per universiteit, onvoldoende garanties en transparantie op het vlak van de selectieprocedure, het feit dat een op de drie Odysseusonderzoekers op het moment van de kandidaatstelling al in België was, een gebrekkige intermediaire en ex-postevaluatie van de onderzoekers en het feit dat bijna alle buitenlandse onderzoekers afkomstig zijn uit een Europees land; de wereld is toch net iets groter dan Europa alleen.

Sommige aanbevelingen zijn al opgenomen in het aangepaste besluit betreffende de subsidiëring door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO). Over de andere aanbevelingen zou u, minister, blijkens het rapport afspraken maken met het FWO en de universiteiten.

Op de aanbeveling om specifieke doelstellingen te bepalen voor het aandeel buitenlandse onderzoekers ging u niet in, omdat het programma ook als doel heeft Vlaamse onderzoekers uit het buitenland terug te halen.

Het belang om dit programma zo effectief mogelijk te maken wordt des te actueler door de doelstellingen van de Vlaamse overheid om Vlaanderen te laten doorstoten tot de top 5 van innovatieve kennisregio’s in Europa.

Hebt u al overleg gehad met het FWO en de universiteiten over dit rapport en de aanbeveling erin? Wat was het resultaat van dit overleg?

Welke hervormingen overweegt u aan te brengen aan het Odysseusprogramma? Binnen welke timing en met welk budget?

Minister Crevits heeft het woord.

Misschien is het nuttig om een kort overzicht en een tijdlijn mee te geven. De aanpassing van het Odysseusprogramma door het FWO stond reeds vanaf het begin van deze legislatuur op mijn agenda. In mei van dit jaar zijn al een aantal grote aanpassingen doorgevoerd in het Odysseusprogramma, aanpassingen die eigenlijk al voor een groot stuk tegemoetkomen aan de opmerkingen en aanbevelingen van het Rekenhof.

We waren ervan op de hoogte dat het Rekenhof bezig was met een rapport over het Odysseusprogramma, maar we hebben onze aanpassingen al vroeger moeten doorvoeren. Waarom? Er was reeds een nieuwe oproep gepland op 2 juni 2020 met een deadline op 30 september 2020, dus we moesten de aanpassingen al in mei doorgevoerd hebben.

Gezien de datum van lancering van de oproep konden we dus niet wachten op het finale rapport, maar het is nooit te vroeg om goede wijzigingen door te voeren.

De aanpassingen komen in grote mate tegemoet aan de aanbevelingen. De belangrijkste hervorming is dat de middelen van het Odysseusprogramma volledig via een open call worden geselecteerd en dus niet meer via die versleuteling van de universiteiten. Daarvoor werden 80 procent van de middelen verdeeld via de zogenaamde BOF-sleutel (Bijzonder Onderzoeksfonds) en 20 procent via open call. Dit wil zeggen dat 80 procent van de middelen door de universiteiten zelf werden verdeeld. Nu zal 100 procent worden verdeeld via een open call, wat wil zeggen dat kandidaten hun projecten indienen en een onafhankelijke jury de beste projecten kiest. Uiteraard heb ik daarover met de universiteiten overlegd om tot een oplossing te komen. De bedoeling is dat de beste projecten worden gekozen op basis van excellentie.

We hebben nog een aanpassing doorgevoerd enkel om mogelijk te maken dat toponderzoekers, die momenteel niet in Vlaanderen aan de slag zijn, geselecteerd worden. Hierdoor zullen enkel nog toponderzoekers die in het buitenland werken, naar Vlaanderen gehaald kunnen worden, wat in lijn ligt met de doelstelling van het Odysseusprogramma.

We hebben al een reactie gegeven aan het Rekenhof voor de publicatie van dit rapport, waarbij we hebben gewezen op onze aanpassing. Daarom vond ik het een beetje jammer om in het persbericht van het Rekenhof te lezen dat één op drie Odysseuskandidaten al in België is op het moment van de kandidaatstelling. Dat is natuurlijk niet in lijn met de doelstelling van het programma. Onze aanpassing die we aan het Rekenhof hadden laten weten, bracht hierin verandering en dat was natuurlijk niet opgenomen. Het Rekenhof heeft het recht om te communiceren zoals het wil. Ik geef maar mee dat ik de persberichten ook lees.

De Odysseusoproep zal niet meer om de vijf jaar worden gelanceerd maar om de twee jaar, om zo sneller te kunnen inspelen op bepaalde opportuniteiten. Dat geeft het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek meer ruimte om sneller beleidsmatig te kunnen bijsturen.

Deze aanpassingen hebben budgettair geen impact. Omdat er nu meer oproepen zijn – om de twee jaar in plaats van om de vijf jaar –, zullen er natuurlijk per oproep minder onderzoekers kunnen worden aangesteld. Ze zullen wel sneller opnieuw een kans krijgen.

Daarnaast wil ik er nog op wijzen dat het Odysseusprogramma de dubbele doelstelling heeft om zowel buitenlands toptalent naar Vlaanderen te halen als om Vlaamse toponderzoekers uit het buitenland terug te halen naar Vlaanderen. Onze aanpassingen hebben duidelijk tot gevolg dat het programma nog meer prioriteit zal geven aan excellentie, om enkel de beste kandidaten te selecteren.

De rest van het rapport zullen we gebruiken om onze oproep FWO nog verder te optimaliseren. Zo zal het FWO ook de aanstellingspercentages van de Odysseusonderzoekers tijdens het verdere verloop van hun Odysseusproject strikt opvolgen en zal ook de tussentijdse en finale wetenschappelijke verslaggeving worden aangescherpt.

Voorzitter, ik hoop dat ik voldoende proactief heb geantwoord op uw vragen.

Minister, u bent zodanig proactief dat u de aanbevelingen hebt omgezet in beleid nog voor ze werden geformuleerd. U hebt nog net de kans gegeven aan het Rekenhof om er een persbericht over te versturen, maar ook dat was blijkbaar niet helemaal conform uw wensen. Het is genoteerd en ik denk dat het Rekenhof ook heeft meegeluisterd.

Als ik het goed heb begrepen, is de call afgelopen op 30 september. Hebben we al zicht op wat er is binnengekomen aan voorstellen? Is er door het feit dat we geen versleuteling meer hebben, meer of minder interesse in het programma? De versleuteling wegnemen en het organiseren van een open call met competitie is zeer goed, maar dat maakt het misschien ook minder zeker voor sommigen om deel te nemen aan de call. Ik ben benieuwd naar de deelname.

We rekruteren blijkbaar nauwelijks bij onderzoekers die buiten de Europese Unie aan de slag waren. Wordt er op een of andere manier actiever gecommuniceerd of gepromoot naar onderzoekers die letterlijk wat verder van ons afstaan? Er zijn bijvoorbeeld heel wat Vlaamse onderzoekers die in de Verenigde Staten actief zijn.

De heer Vande Reyde heeft het woord.

Ik heb nog een kleine aanvullende vraag. U zegt terecht dat het de bedoeling is om Vlaamse wetenschappers uit het buitenland terug te halen. Daarnaast is het ook belangrijk om Vlaamse toponderzoekers hier te houden. Daarvoor bestaat nog een ander programma, het Methusalemprogramma. Methusalem blijkt een bijbelse figuur te zijn, waarover een Vlaams gezegde bestaat: ‘zo oud als Methusalem’. Dat zou ‘heel erg oud’ betekenen. In het regeerakkoord is voorzien dat hiervan een evaluatie uitgevoerd zou worden, omdat er daaraan een aantal verbeteringen mogelijk waren. Ik vroeg me dus af of u nog plannen had voor dat specifieke programma, om ervoor te zorgen dat we onze toponderzoekers die we hier hebben, nog verder kunnen financieren, zodat ze de stap naar het buitenland niet hoeven te wagen omdat het hier toch aantrekkelijk genoeg is voor hen.

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Vande Reyde, ik wil ter informatie meegeven dat een methusalem ook een fles is, bijvoorbeeld voor champagne, met een inhoud van 6 liter.

Ik stel voor dat u de volgende keer zo’n fles meebrengt. U investeert toch ook in wijnbouw, minister?

Ja, misschien moet ik mijn andere bevoegdheden hier ook eens wat meer aan bod laten komen.

Mijn raadgever op het kabinet, Karl Lauwers, is zeer blij dat wetenschap nog eens aan bod komt in deze commissie. Bedankt voor de vraag, voorzitter.

Wat de aanvullende vraag betreft, heb ik nog geen zicht op de cijfers. Er wordt nog volop geëvalueerd. Als u daar nu een schriftelijke vraag over stelt, zullen de cijfers er wel zijn tegen het moment dat die beantwoord moet worden. Het onderzoek werd pas op 30 september afgerond.

Uiteraard gaan we ook buiten de EU kijken. De Verenigde Staten blijft de top voor onderzoekers. Maar het is zeker een terechte opmerking dat we onze focus breed genoeg moeten leggen als we op zoek zijn.

Collega Vande Reyde, ik veronderstel dat de evaluatie van Methusalem lopende is. Daar moet ik me eens over informeren. Maar u hebt gelijk dat dit ook bekeken moet worden.

Minister, de schriftelijke vraag zal proactief worden opgesteld en ingediend.