Report meeting Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme

– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Deckmyn heeft het woord.

Het zogenaamde Chinese Volkscongres – dat onder totale controle van de Chinese communistische partij staat – keurde eind mei een beruchte veiligheidswet voor Hongkong goed. De wet maakt afscheiding, subversie en buitenlandse inmenging strafbaar in Hongkong en staat de Chinese veiligheidsdiensten toe zich er te vestigen. Begrippen die zeer ruim geïnterpreteerd kunnen worden en elke vorm van vreedzaam protest in Hongkong tegen de Chinese communistische partij onmogelijk zullen maken.

De veiligheidswet laat de Chinese staat toe in te grijpen in Hongkong op een manier die nog maar weinig overlaat van de overeenkomst die tussen het Verenigd Koninkrijk en de Chinese Volksrepubliek werd uitgewerkt bij de overdracht van Hongkong in 1997.

Nochtans beloofde China bij die overdracht dat Hongkong gedurende minstens 50 jaar een speciale bestuurlijke regio zou worden waar niet dezelfde wetten gelden als in het communistische China. Een regeling die bekend zou komen te staan als het principe van ‘één land, twee systemen’ en die de inwoners van Hongkong tijdelijk zou moeten beschermen tegen de autoritaire Chinese communistische staat. De nieuwe veiligheidswet kan dan ook volgens velen het versnelde einde van het autonome Hongkong betekenen.

De Verenigde Staten kondigden alvast sancties aan om het Chinese ingrijpen in Hongkong te veroordelen. Het Verenigd Koninkrijk bekijkt de mogelijkheid om inwoners van Hongkong het Britse staatsburgerschap toe te kennen. Premier Johnson veroordeelde ook expliciet het Chinese optreden. Ondertussen liet de Europese Unie bij monde van Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de Europese Unie, weten geen sancties te willen opleggen. Meer nog, er was blijkbaar slechts één lidstaat die het thema ter sprake bracht op een videoconferentie met de Europese buitenlandministers. Volgens de Duitse buitenlandminister Heiko Maas moeten we met China dialoog voeren en biedt een geplande Europees-Chinese top in september daar een uitstekende gelegenheid toe. Ik zou bijna durven zeggen dat dit een beschamend schouwspel is dat onze positie in de wereld ernstig ondermijnt.

Minister-president, wat is uw reactie op de beruchte Chinese veiligheidswet? Bent u bereid het Chinese optreden te veroordelen? Hebt u hierover al een gesprek gehad met de Chinese ambassadeur? Indien ja, wat hebt u juist gezegd en wat was de reactie van de ambassadeur? Indien niet, waarom niet en bent u nog van plan een dergelijk gesprek te voeren? Is de visie van de Vlaamse Regering met betrekking tot de gebeurtenissen in Hongkong voldoende in acht genomen bij de bepaling van het standpunt dat België inneemt in de Raad? Waren er hierbij meningsverschillen tussen de federale en regionale overheden? Zo ja, welke?

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Vier maanden geleden hebben de Verenigde Staten en China een handelsakkoord ondertekend. Het duurde een tijd voor dat kon worden afgeklopt. Nu lopen de spanningen tussen beide landen opnieuw hoog op. Een van de twistpunten is onder meer de situatie in Hongkong.

Eind mei keurde China een wet goed waarbij ze in het geval van veiligheidskwesties kan ingrijpen in Hongkong en dat zorgt voor heel wat beroering.

Het is al gezegd door de heer Deckmyn, Hongkong is sinds 1997 een autonoom onderdeel van het land met relatief veel vrijheden, maar men vreest dat die zullen worden beknot. Het gevolg is heel wat beroering en hevige protesten in Hongkong.

In een persconferentie haalde president Trump uit naar China, dat volgens hem de autonomie van Hongkong niet respecteert. De VS kondigde aan dat ze de procedure zou opstarten om het speciale handelsstatuut van Hongkong in te trekken. Een beslissing met gevolgen voor Hongkong, maar zeker ook voor de wereldeconomie. Er is sprake van beperkingen voor Chinese studenten die naar de VS willen reizen en een financieel onderzoek naar Chinese bedrijven op de Amerikaanse beurs.

Een paar dagen later volgde de reactie van China op de aankondigingen van de Amerikaanse president. China zal de invoer van enkele landbouwproducten uit de VS stopzetten. De vrees bestaat dat de Verenigde Staten hierop zullen reageren met nog verdere sancties.

Ondertussen heb ik vernomen dat de Europees-Chinese top niet zou doorgaan. Daar maken we ons alvast ook zorgen over.

Minister-president, hoe schat u de opflakkerende spanningen tussen de VS en China in? Welke impact zal dit hebben op Vlaanderen, onder meer wat betreft de economische sancties?

De Europese Unie liet weten de verdere inmenging van China in Hongkong te veroordelen, maar geen sancties te zullen nemen. Wat vindt u daarvan?

Hebben de situatie in Hongkong en de sancties vanuit de VS invloed op de werking van Flanders Investment & Trade (FIT) in Hongkong, en op de Vlaamse ondernemers die zij daar begeleiden?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Mijnheer Deckmyn, China moet de internationale afspraken inzake Hongkong respecteren. De nieuwe veiligheidswet dreigt het ‘een land, twee systemen’-principe zoals het werd vastgelegd in 1984 verder uit te hollen. Ik maak mij heel grote zorgen over deze nieuwe zet van China.

Mevrouw Talpe, er zijn al jarenlang spanningen en een handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China. Volgens waarnemers was de ondertekening van de eerste fase van het Chinees-Amerikaanse handelsakkoord van januari jongstleden waar u naar verwijst niet meer dan een soort wapenstilstand.

En president Trump dreigt nu met bijkomende sancties tegen China vanwege de toenemende bemoeienis van Peking met Hongkong. Het is niet bekend over welke maatregelen het zou kunnen gaan. Het is moeilijk te bepalen in welke mate dergelijke nieuwe sancties het internationale economische verkeer zouden kunnen verstoren. Ook de impact op Vlaanderen kan tot hier toe niet worden ingeschat.

Europa houdt het inderdaad bij een tussenpositie waarbij de afbraak van de autonomie van Hongkong wordt veroordeeld, maar niet direct sancties worden aangekondigd.

De relatie tussen de EU en China, die al ongemakkelijk was, komt in ieder geval door de crisis in Hongkong onder druk te staan. Dit kan leiden tot een vertrouwensbreuk. Maar die relatie zal altijd moeilijk zijn. De Europese Unie pleit voor een vrijemarkteconomie en heeft waarden als democratie en mensenrechten hoog in het vaandel staan.

Het is van belang om de bestaande intensieve, fijnmazige overlegstructuur tussen de EU en China optimaal te blijven gebruiken.

Mijnheer Deckmyn, ik heb hierover geen gesprek gehad met de Chinese ambassadeur. Zoals ik reeds eerder gezegd heb, is de Europese Unie het best geplaatst om het gesprek hierover aan te gaan met China.

Zoals ik eerder aangaf maak ik mij ernstige zorgen over de recente ontwikkelingen en zijn we erg waakzaam voor een verdere uitholling van het ‘een land, twee systemen’-principe. Dit is ook de boodschap die Vlaanderen op het intra-Belgische overleg heeft gebracht en die ook weerspiegeld werd in het gecoördineerde Belgische standpunt. Wat betreft Hongkong waren er geen meningsverschillen tussen de verschillende overheden. De conclusie van het overleg was dat België zou aandringen op een eendrachtige Europese reactie, die ook economische maatregelen niet zou uitsluiten.

Mevrouw Talpe, wat de invloed op FIT betreft, merk ik op dat de spanningen tussen de VS en China sinds vorig jaar een impact op de handelscijfers van Hongkong zelf hebben. Er wordt verwacht dat de intrekking van het speciaal statuut van Hongkong door de VS hier een bijkomende impact op kan hebben. De grootste impact wordt verwacht op de Chinese wederuitvoer via Hongkong naar de VS.

De Vlaamse bedrijven die in Hongkong actief zijn, werken meestal voor de ruimere regio, bijvoorbeeld de verkoop in Azië of de ondersteuning van de Chinese markt. Er is dan ook weinig impact op de begeleiding die FIT biedt. De werking van het kantoor in Hongkong ondervindt dan ook weinig hinder.

De heer Deckmyn heeft het woord.

Minister-president, ik wil met het laatste punt beginnen, namelijk FIT, de bedrijven en de verstandhoudingen ginds. Volgens u is er voorlopig weinig hinder, maar ik vraag me af of er een vorm van briefing is met betrekking tot een situatie die naar mijn bescheiden mening riskeert te escaleren. Zijn er plannen om hierop te anticiperen of te reageren? Ik denk dat dit belangrijk is en zeker voor de Vlaamse overheid een aandachtspunt moet zijn.

Ik ben blij dat u zich oprecht bezorgd voelt om de uitrol van de overeenkomst met betrekking tot Hongkong. Het is een democratisch probleem. Ik heb gevraagd of u contact met de Chinese ambassadeur hebt gehad. Waar ik het niet volledig mee eens ben, is het riedeltje dat dan komt. U verwijst naar de EU en de EU moet de spreekbuis zijn. U weet echter heel goed dat de hoge vertegenwoordiger van de Unie, Borrell, al heeft laten weten dat er geen sancties komen. Ik heb er in mijn vraagstelling naar verwezen. De EU trekt eigenlijk alles al in.

Wat me het meeste zorgen baart, is dat slechts een lidstaat dit thema ter sprake heeft gebracht tijdens een videoconferentie met de Europese ministers van Buitenlandse Zaken. Ik verwacht dan ook dat vanuit Vlaanderen het signaal wordt gegeven dat er een probleem is. Iemand in de EU moet hierop reageren. We moeten dit niet overlaten aan een niveau dat niet durft te reageren.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Minister-president, ik ben gerustgesteld, maar ik had niets anders verwacht dan dat u enorm bezorgd zou zijn om de oplopende spanningen tussen de VS en China. Het zijn twee zorgwekkende evoluties. Enerzijds zijn er de spanningen tussen die twee naties die bepalend zijn voor de wereldeconomie en dat net op het moment dat we uit het zware dal van de coronacrisis komen en een zware herstelperiode tegemoet gaan. Eigenlijk kunnen we dat absoluut niet gebruiken en moeten we de hindernissen maximaal trachten weg te werken. Anderzijds is er in Hongkong uiteraard de kwestie van de inperking van de vrijheden. We moeten altijd voor de democratie strijden. Dat is onze hoofdtaak. We moeten dat signaal voldoende geven.

Ik heb daarnet al aangekondigd dat ik heb vernomen dat de Chinees-Europese top in september 2020 omwille van de coronamaatregelen niet zou doorgaan. Ik denk niet dat ik u heb horen bevestigen dat die top is afgelast. Het zou bijzonder jammer zijn, want dat is een moment om even op tafel te slaan en een duidelijk signaal te geven. Ik heb verschillende opiniestukken gelezen waarin staat dat de EU zich in de internationale machtsorde door de VS en China laat wegdrukken. De EU moet meer haar tanden laten zien. Ik wil nog even horen wat uw reactie daarop is.

De heer Nachtergaele heeft het woord.

Minister-president, ik ben blij dat u opnieuw duidelijk stelt dat mensenrechten gerespecteerd moeten worden en dat de afspraken die de VS en China indertijd hebben gemaakt zeker nageleefd moeten worden.

Het is een understatement dat China en Europa een complexe relatie hebben. Enerzijds is China voor Europa een coöperatieve partner, op het vlak van klimaat en gezondheid, maar tegelijkertijd ook een competitieve partner, door de economische wedijver, en een systemische rivaal, want de Europese waarden staan veraf van het Chinese eenpartijstelsel en de staatsgeleide economie. Dat dit alles leidt tot een complexe relatie en broze evenwichten waar we voorzichtig mee om moeten gaan, is een open deur intrappen. Die afweging – in hoeverre we kunnen samenwerken zonder af te dingen op onze Europese waarden – is dan ook niet eenvoudig, maar het lijkt me evident dat de lidstaten en de EU een aantal rode lijnen trekken; ik ben blij dat u die rode lijnen vandaag opnieuw benoemt en bevestigt. Ik sluit me dan ook aan bij mevrouw Talpe: die top in Leipzig waar we recent van gehoord hebben en die weliswaar afgelast is, zou een ideaal forum kunnen zijn om die rode lijnen naar voren te schuiven, dus ik hoop dat het slechts om uitstel gaat, niet om afstel.

Ik heb nog een bijkomende vraag. FIT had een groepszakenreis gepland naar Hongkong. Hebt u er zicht op of die reis nog zou plaatsvinden of is daar nog geen beslissing over gevallen?

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Dank u wel voor uw antwoord, minister-president, en vooral bedankt aan de collega’s voor de terechte vraag. Ik denk inderdaad dat we het thema Hongkong al een aantal keer hebben aangekaart in deze commissie. Ik kan eigenlijk niet veel nieuws meer zeggen dan wat de collega’s al gezegd hebben. Ook ik maak me grote zorgen over de impact ter plaatse.

Ik wil van deze vraag ook gebruikmaken om even uit te zoomen. We hebben het vorige week in het kader van het debat over de EU even gehad over de geopolitieke strategie van China en de Chinese arrogantie inzake Hongkong. Dat is een teken aan de wand. Europa en Vlaanderen moeten zich heel bewust zijn van de rol die zij willen spelen, zeker in het postcoronatijdperk. We mogen niet zomaar overschakelen naar ‘business as usual’. Er is een momentum om in onze omgang met China enkele rode lijnen te trekken en die ook consequent te hanteren. Ik voel ook wel het engagement van de minister-president om daarrond te werken, maar ik moet zeggen dat ik ook wel vatbaar ben voor de argumentatie dat het geen optie is om de EU haar ding te laten doen en ondertussen passief te ondergaan. Als wij Europa willen maken, dan moeten we Europa zelf maken, dan moeten we die lijnen mee uittekenen. Ik durf me dus ook wel aan te sluiten bij de collega’s die zeggen dat we niet zomaar moeten ondergaan, maar dat we Europa zelf moeten maken.

Ik wil kort verwijzen naar het voorstel van resolutie dat wij hebben ingediend rond de Vlaamse strategie binnen de EU. Zowel onze economische afhankelijkheid als onze geopolitieke impact zijn problematisch en daarover moeten we de komende maanden echt in gesprek gaan, willen we op de lange termijn een andere strategie gaan hanteren. Ik ben geen grote fan van het beleid van de VS, maar er is wel nog een groot fundamenteel verschil, ondanks alle bedenkingen die ik erbij heb. De VS hebben in november iets wat ze in China niet hebben: verkiezingen. Ik denk dat dat ook iets is waar we toch even belang aan moeten hechten. We kunnen er veel woorden aan hechten, maar op het einde van de rit zal China enkel te sturen zijn door daden. Laat ons als Europa niet kijken naar wat de VS of China zullen doen; laat ons vooral eindelijk werk maken van wat we zelf kunnen doen.

Minister-president Jambon heeft het woord.

Mijnheer Deckmyn, het Belgische niveau heeft het Vlaamse standpunt overgenomen. Hoe dat wordt verdedigd op een EU-top, daarover delen u en ik dezelfde ambities en dat is dat Vlaanderen rechtstreeks op de EU-toppen aanwezig kan zijn als Vlaanderen, om daar onze stelling te verdedigen. Vooralsnog moeten we via het Belgische niveau gaan. Samen met u stel ik vast dat België niet tot de lidstaten behoort die daar met kracht dat standpunt verdedigen. In mijn overleg en onderhoud met het Belgische niveau over Europese standpunten zal dat zeker een element zijn dat wordt meegenomen.

Mijnheer Nachtergaele, inzake Hongkong en de zakenreis is er nog geen beslissing genomen.

Mevrouw Talpe, de EU-Chinatop is uitgesteld tot een nader te bepalen datum.

Voor de rest deel ik de visie van de collega's dat dit een kwalijke evolutie is. Ik zou dergelijke standpunten op het Europese forum met meer kracht willen verdedigen, maar daarvoor hebben we een volgende fase in de Belgische staatshervorming nodig. Ik roep alle collega's die dat vinden op om die stelling in de volgende weken mee te verdedigen.

De heer Deckmyn heeft het woord.

Minister-president, een vaststelling die ik nu hoor, is dat België het standpunt van Vlaanderen heeft overgenomen om te verdedigen op het Europese niveau. U hebt daarnet bevestigd dat België dit volgens u niet krachtdadig genoeg heeft gedaan. Waarvan akte. Hiermee is nogmaals het bewijs geleverd dat Vlaanderen als deelstaat op het Europese niveau aanwezig moet zijn om zijn eigen standpunten krachtdadig te kunnen verdedigen.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

We zitten hier met twee kemphanen, waarbij we geregeld onze wenkbrauwen fronsen over de houding die ze aannemen. Het is wel duidelijk aan welke kant we staan, en dat is de zijde die de democratie hoog in het vaandel draagt.

Minister-president, u hebt gelijk dat het Europese niveau op de tafel moet slaan. Daar voel ik wat terughoudendheid, of te weinig kracht, onder andere nu met het uitstel van de top. Ik hoop dat er snel een nieuwe datum wordt vastgesteld.

U zegt hier dat België de teugels onvoldoende heeft vastgehouden, maar het is toch belangrijk dat u in het overleg hoort wat daar precies de reden voor is. Ik kan me niet voorstellen dat ze die thematiek zomaar aan zich hebben laten voorbijgaan. We horen het wel, en ik zal zelf ook even polsen naar wat daarover vanuit het federale niveau is gezegd.