Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Van de wolf naar de otter, het lijkt een grote stap maar eigenlijk is het niet zo'n grote stap want de problematieken zijn een beetje hetzelfde. De otter is zich stilletjes aan verder aan het verspreiden in Vlaanderen op een aantal verschillende locaties zoals het natuurgebied Broek de Naeyer in Willebroek, het Smeetshof in Bocholt en het Tafelbos in Lubbeek. Heel recent hebben we een aantal otters gespot langs de Moervaart en de Durme. Het wordt echt wel tijd om daar een actieplan voor op te stellen om te zorgen dat de otter in Vlaanderen verder kan uitbreiden. In Nederland heeft men dat al een tijd geleden gedaan. Ondertussen heeft men daar een populatie van 350 exemplaren.

In Vlaanderen is de otterpopulatie zwaar achteruitgegaan, om niet te zeggen verdwenen. De toenemende watervervuiling, het feit dat we geen biotopen meer hadden voor de otter maar ook de enorme versnippering hebben ertoe geleid dat de otter gewoon uit ons straatbeeld verdwenen is.

Otters zijn net zoals wolven territoriale dieren. Ze hebben een enorm groot leefgebied, zeker de mannetjes. Maatregelen ter bescherming van de otter kun je niet op microniveau nemen, het zijn maatregelen die we op landschapsschaal moeten uitvoeren. Daarnaast moeten we zorgen dat onze waterkwaliteit stukken beter wordt zodat de otter, die leeft van vis en zich verschuilt in oevers en oeverzones, zich verder kan uitbreiden.

Het feit dat de otter nu op verschillende plaatsen in Vlaanderen gespot is, is zeer positief. Dat betekent dat de omstandigheden stilletjes aan verbeteren en ertoe leiden dat de otter zich kan voortplanten. Maar we hebben toch nog wel een aantal problemen. De waterkwaliteit en zeker de kwaliteit van het waterslib is nog onvoldoende. We hebben ook te weinig plekken langs oevers, als een soort microreservaten waar de otter zich kan voortplanten, en we zitten met een enorme versnippering in Vlaanderen. Ik verwees er al naar in het wolvenverhaal, maar ook voor de otter is het zeer essentieel dat we daar werk van maken.

Minister, ik heb dan ook een aantal concrete vragen. U schreef in uw beleidsnota dat u werk zult maken van soortenbescherming van wolf, bever, lynx, otter en wilde kat. Er werd heel recent in de media aangekondigd dat u een soortenbeschermingsprogramma voor de otter zou opmaken. Tegen welke datum zal dit programma klaar zijn en in werking treden? Kunt u enige toelichting geven over hoe dat programma eruit zal zien onder andere op het vlak van middelen, beheer en handhaving?

Op hoeveel locaties werd de otter de voorbije zeven jaar waargenomen in Vlaanderen?

Hoeveel verkeersslachtoffers hebben we geregistreerd? Zullen die cijfers worden gebruikt om de verkeersinfrastructuur aan te passen door ontsnipperingsmaatregelen te nemen?

De versnippering is een van de grote knelpunten voor de otter. Op welke manier zult u specifieke aandacht aan deze soort besteden bij de opmaak en uitvoering van een Vlaams actieprogramma ontsnippering?

Een verdere verbetering van de ecologische kwaliteit van onze watersystemen is cruciaal voor de otter. Zult u in de volgende stroomgebiedbeheerplannen, die lopen van 2022 tot 2027, de nodige specifieke maatregelen nemen in de prioritaire leefgebieden van de otter om die soort, die toch ook zeer aaibaar is, een toekomst in Vlaanderen te geven? Indien ja, over welke maatregelen gaat het?

Plant u concrete acties op korte termijn, dus vooraleer het soortenbeschermingsprogramma in actie is, om het leefgebied van de otter te verbeteren? Zo ja, welke?

Minister Demir heeft het woord.

Inderdaad, de otter is terug.

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) zal, in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), in het voorjaar van dit jaar starten met de opmaak van een soortenbeschermingsprogramma voor de otter. In het najaar van 2021 zou dit nieuwe soortenbeschermingsprogramma vastgesteld kunnen zijn en in werking kunnen treden.

Zoals bij alle soortenbeschermingsprogramma’s zal tijdens de opmaak worden overlegd met de betrokken overheden en belanghebbenden. Zo komt er in Rumst een ottercorridor. De lokale besturen zijn daarmee bezig. Deze week nog ben ik gaan kijken waar die corridor komt. Dit overleg zal ook op andere plaatsen gebeuren. Het overleg moet grondig worden gevoerd, gezien de aard van de maatregelen die nodig zullen zijn om de otter duurzame overlevingskansen te bieden in Vlaanderen. Zo kan er een samenwerking worden opgezet tussen heel wat partners, om van dit soortenbeschermingsprogramma een succes te maken. Het soortenbeschermingsprogramma zal een actieplan bevatten met alle nodige maatregelen en met een prioritering voor de uitvoering ervan.

Los van dit soortenbeschermingsprogramma, kan ik u meegeven dat de otter is opgenomen in bijlage IV van de Habitatrichtlijn. De soort geniet dus van de strengste beschermingsregeling in het Soortenbesluit. Dit betekent ook dat de soort en de bescherming van haar leefgebieden een prioriteit zijn, net zoals alle Natura 2000-soorten.

Op hoeveel locaties werd de otter de voorbije zeven jaar waargenomen in Vlaanderen? De otter is heel zeldzaam en moeilijk waar te nemen. Zij gebruiken zeer grote leefgebieden, waarin er bovendien, door hun strikt territoriaal gedrag, steeds slechts enkele individuen leven. Eén waarneming meer of minder kan aldus een belangrijk verschil betekenen bij de interpretatie over het voorkomen van de soort. Naast de als ‘zeker’ beoordeelde data is het daarom ook wenselijk rekening te houden met de als ‘waarschijnlijk’ beoordeelde waarnemingen.

In de periode 2013-2019 zijn dertien waarnemingslocaties bekend, als volgt gespreid over de provincies: vijf in Antwerpen, waarvan twee zekere in Kalmthout en Brasschaat en drie waarschijnlijke in Westmalle, Bornem en Dessel; drie in Limburg, waarvan twee zekere in Bocholt en Bilzen en een waarschijnlijke in Bree; drie in Oost-Vlaanderen, waarvan twee zekere in Kruibeke en Lokeren en een waarschijnlijke in Zwalm; en twee in Vlaams-Brabant, waarvan een zekere in Lubbeek en een waarschijnlijke in Overijse.

Hoeveel verkeersslachtoffers werden er de voorbije zeven jaar geregistreerd? In totaal werden er drie verkeersslachtoffers geregistreerd, waarvan twee in de laatste zeven jaar: een in Ranst in 2012, een in Bocholt in 2014 en een in Kalmthout in 2017.

Zoals gezegd, is het Vlaams actieprogramma ontsnippering in opmaak. Dat gebeurt in samenwerking tussen de verschillende administraties, waaronder het Agentschap Wegen en Verkeer. Volgende week zitten we samen met het bevoegde kabinet van minister Peeters om te bekijken hoe we kunnen inspelen op de ontsnippering in functie van de otter.

Ik ben het ermee eens dat een verdere verbetering van de ecologische kwaliteit van onze watersystemen cruciaal is. Stroomgebiedbeheerplannen staan voor een integrale aanpak van het waterbeleid en hebben als doel de goede toestand van oppervlakte- en grondwater te bereiken. De opmaak van het maatregelenprogramma van de stroomgebiedbeheerplannen wordt afgestemd met andere beleidsdoelen, zoals de doelstellingen vervat in het Natura 2000-beleid en in soortenbeschermingsprogramma’s. De opmaak van de nieuwe generatie stroomgebiedbeheerplannen is volop in voorbereiding. Aangezien de opmaak van het soortenbeschermingsprogramma voor de otter nog moet starten, is het niet mogelijk om nu al aan te geven welke maatregelen er zullen worden in opgenomen.

Het potentiële leefgebied van de otter ligt in valleigebieden. Veel natuurreservaten en beschermde gebieden zijn daar ook gelegen. Het reguliere natuurbeheer en -beleid levert dus al een belangrijke bijdrage aan de verdere ontwikkeling van het leefgebied. Niettemin zijn specifieke acties inderdaad aangewezen om duurzame leefgebieden voor de soort te voorzien. Dat zal dan ook een basis vormen van het soortenbeschermingsprogramma.

Voor de periode 2020-2021 zijn er, in uitvoering van het geactualiseerde Sigmaplan, ook een reeks concrete acties gepland. Enkele jaren terug vestigde de otter zich in een van de projectgebieden. De nieuwe waarnemingen situeren zich eveneens in het noordelijke Scheldebekken. De locatie is via de Durme verbonden met het projectgebied. Dat lijkt erop te wijzen dat dit momenteel wellicht het meest kansrijke gebied voor de soort is in Vlaanderen. In de periode 2020-2021 worden concreet acht uitvoeringsprojecten gepland in zes gebieden – de polders van Kruibeke, de Kalkense Meersen, Dorent, de Grote Nete en de Demer – die ook leefgebieden voor de otter creëren, zoals het ruimen van slib, de aanleg van vijvers als foerageergebied, herstel van meanders, herinrichting van oevers en moerasontwikkeling. Uiteraard zijn die projecten niet uitsluitend voor de otter bedoeld, maar richten de projecten zich ook op een hele reeks andere Europees te beschermen soorten en habitats en kaderen ze in de algemene doelstellingen van het Sigmaplan.

Zowel via het natuurbeleid als via het waterbeleid zetten we in op het verbeteren van potentiële leefgebieden van de otter. Het geactualiseerde Sigmaplan speelt daarbij een belangrijke rol voor het duurzame voortbestaan van de otter in Vlaanderen. We verwachten op korte termijn al de eerste positieve resultaten van die inspanningen te zien. Het soortenbeschermingsprogramma, dat ook de nodige acties en maatregelen zal bevatten, volgt later dit jaar, uiteraard met de nodige middelen die daaraan zullen worden gekoppeld.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Hartelijk dank voor uw omstandige antwoord, minister. Ik leer eruit dat we daar binnen Vlaanderen echt werk van zullen maken. Ik heb daarbij nog twee vragen. U sprak over dertien waarnemingen of plekken waar de otter gespot is, verspreid over heel Vlaanderen. U sprak ook over drie verkeersslachtoffers in diezelfde periode. Hebt u zicht op het aantal otters of de grootte van de populatie die op dit moment vermoed wordt? Het is natuurlijk heel interessant om dat te weten, om te zien of de maatregelen die u neemt, ook effectief tot resultaten leiden.

U somt acht uitvoeringsprojecten op die al in uitvoering zijn om de algemene natuurkwaliteit van locaties te verbeteren. Welke micro-investeringen en inrichtingen binnen die acht uitvoeringsprojecten zijn precies voorzien om de habitat van de otter te verbeteren?

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Collega's, na al onze dierlijke vragen in deze commissie stel ik vast dat Vlaanderen blijkbaar wel een zeer goede natuurlijke biotoop is. De natuur heeft dus grote stappen voorwaarts gezet, alhoewel we hier soms een ander gevoel krijgen. De beestjes geven alleszins duidelijk weer dat ze zich hier thuis voelen, en dat is ook het geval voor de otter.

Minister, ik heb begrepen dat er maatregelen worden genomen om uit te zoeken op welke manier de leefwijze van de otter kan worden ondersteund. De otter is een dier dat zich heel slecht laat zien. Het is dus een heel moeilijke opgave om cijfers te geven omdat dat beestje heel lang in een omgeving kan tieren zonder dat we het kunnen zien. Het is goed om te bekijken op welke manier we maatregelen kunnen nemen om op een goede manier de juiste leefomstandigheden te creëren.

Collega's, ik wil ook vooruit kijken en niet alleen naar vandaag. De otter eet heel graag vis, en vis is een heel belangrijke parameter in onze waterlopen om dat bestand te laten groeien. Het visbestand is een meetwaarde van de toestand van de natuur. Hoe kijken we naar de visbestanden? Dit is natuurlijk een verhaal van evenwicht. Welke bedreiging is er ten aanzien van onze visbestanden? Worden er bepaalde vissoorten bedreigd door de otter? Hoe gaan we daarmee omgaan?

De otter heeft een leefgebied van 20 vierkante kilometer. Dat is immens groot. Het gaat dus niet over een waterloop waar het dier leeft. Als de vispopulatie laag is, is dat gebied misschien nog groter. Is er ook nagedacht over hoe we omgaan met de strijd tussen ons visbestand en beschermde soorten, en de terugkeer van de otter?

Is er misschien nog iemand die wenst te weten hoeveel vissen door ooievaars en reigers worden gevangen?

Ik wil me ook aansluiten bij deze vraag om uitleg. Minister, is dit een kip-en-het-eiverhaal? Zijn er otters omdat er vis is, of is het omgekeerd: is er vis omdat er geen otters zijn?

Minister Demir heeft het woord.

Die laatste is een moeilijke vraag, voorzitter. Helaas hebben we geen zicht op het aantal otters vandaag. Dat weten mijn diensten niet.

Er werd gevraagd aan welke micromaatregelen er wordt gedacht om de leefbaarheid van de otter mogelijk te maken. Het zijn vooral de oevers die we niet te kaal mogen maken. We moeten ook voldoende moerasgebied hebben. Het INBO zal samen met het ANB heel wat maatregelen opnemen in het soortenbeschermingsprogramma, en wij zullen die dan moeten uitvoeren.

Een groot aandachtspunt is inderdaad het visbestand. Otters eten een kilo vis. Dat wil zeggen dat we voldoende vis moeten hebben. Deze week was er een persconferentie door het World Wildlife Fund (WWF) en het INBO en de mensen van het ANB. Daar ging het tamelijk uitgebreid over dat punt. In het soortenbeschermingsprogramma zal daar ook de nodige aandacht voor zijn. Op dit moment is er geen voldoende groot visbestand, dus daaraan zullen we moeten werken.

Op dit moment zie ik nog niet direct een strijd tussen de otter en de vissen. (Gelach)

Ik zal het meenemen als we het soortenbeschermingsprogramma opmaken.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw antwoorden.

We kunnen inderdaad niet spreken van een succesverhaal als we op dertien locaties otters zien en niet kunnen zeggen over hoeveel dieren het gaat. Eén otter maakt de lente niet. We moeten ernaar streven om zoveel mogelijk otters te krijgen in Vlaanderen. In die zin kijk ik uit naar uw soortenbeschermingsplan en de maatregelen die daaraan gekoppeld zijn. Ik hoop dat u geen gebruik zult moeten maken van natuurinspecteurs voor de handhaving van dat plan, maar ik ben er niet gerust in als ik de insinuaties van vandaag hoor.