Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

De heer Danen heeft het woord.

Voorzitter, mijn vraag om uitleg gaat over de geothermieplannen in de Kempen. Dit thema is de voorbije jaren al regelmatig aan bod gekomen in deze commissie en tijdens plenaire vergaderingen. Het is goed de vinger aan de pols te houden, want er gebeurt in de Kempen heel wat met betrekking tot geothermie.

Om onze doelstellingen inzake hernieuwbare energie te halen, zetten we vooral in op zon, wind en warmte. Wind- en zonne-energie zijn bijna Vlaams erfgoed geworden. We kunnen ons daar veel bij voorstellen. Hernieuwbare warmte vraagt echter wat meer duiding, want dat zijn we in Vlaanderen wat minder gewoon. Ik hoop dat we dit in de toekomst ook heel gewoontjes zullen vinden.

Gelukkig doen ze in de Kempen hun best om Vlaanderen van het nut van groene warmte te overtuigen. Enkele jaren geleden is in Mol een geothermische site gestart op de Balmattsite. In het begin was dit project heel succesvol en kwamen er hoeraberichten in de media. Het is natuurlijk goed dat we mensen warm maken voor een project waar we echt in geloven. Toen werd zelfs gesteld dat het mogelijk zou zijn grote delen van de provincies Antwerpen en Limburg door middel van geothermie te verwarmen. Tot nu toe bleef het echter bij een proefproject.

Ongeveer een jaar geleden was er minder goed nieuws. Ongeveer drie kilometer onder grond is op een zogenaamde droge put gestoten en sinds november 2018 is er ook sprake van lichte trillingen. De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) heeft steeds gesteld dat er weinig aan de hand was. Op een eerdere vraag om uitleg over dit onderwerp heeft toenmalig minister Muyters geantwoord dat een evaluatie van het project snel zou volgen.

Minister, ik dacht toen dat die evaluatie bijna een jaar later wel zou zijn gebeurd. Heeft die evaluatie ondertussen plaatsgevonden? Wie heeft geëvalueerd? Wat zijn de voornaamste conclusies?

Is de geothermische activiteit opnieuw opgestart? Zo niet, wat moet er gebeuren om de site opnieuw op te starten?

Welke instantie inspecteert de geothermische activiteiten en zorgt zo voor de naleving van de vergunningsvoorwaarden?

Op een eerdere vraag werd geantwoord dat de energiecentrale werkt. Wat is er nodig om ze nog beter te laten werken?

Als gevolg van de beperkte resultaten van de boorput van Donk werd de grote uitrol on hold gezet. Wie heeft daartoe beslist? Welke gevolgen heeft dit voor het behalen van onze doelstellingen hernieuwbare energie? Welke stappen zullen worden gezet om de verdere uitrol en de vooruitgang in die diepe geothermie verder te laten plaatsvinden?

Minister Demir heeft het woord.

Collega Danen, op vraag van voormalig minister Muyters heeft VITO een audit van het project besteld bij de firma IDEA Consult. De oplevering van die audit is gepland voor de komende weken. U zult nog heel even geduld moeten oefenen. (Opmerkingen van Johan Danen)

De geothermiecentrale van VITO is sinds de uitval niet meer opgestart. Om opnieuw terug opgestart te worden, zullen enkele stappen moeten worden ondernomen. Zo wordt de verzekering voor schade vanaf 1 december 2019 opgetrokken van 15 naar 50 miljoen euro per schadegeval.

Is er meer duidelijkheid over het onderliggend mechanisme van bevingen in het volumegebied van de Balmattsite? VITO heeft hiervoor twee firma's aangesteld met het oog op het bekomen van een second opinion. Nu blijkt dat die twee opinies significant van elkaar afwijken. Vorige week vrijdag zouden die bedrijven aan VITO toelichten waarom er verschillende opinies en interpretaties zijn.

Conform de bijzondere omgevingsvergunningsvoorwaarde nummer 5 is op 22 oktober normaal een nieuw traffic light system voorgesteld aan het Vlaams Planbureau voor Omgeving. Een traffic light system is een soort waarschuwingssysteem op basis waarvan gepast kan worden gereageerd, bijvoorbeeld door de injectiedruk te verlagen of de centrale stil te leggen.

Eind november, begin december worden er publieke zittingen georganiseerd in Mol en Dessel. Een nieuwe opstart wordt gepland op 9 december.

De afdeling Handhaving binnen het departement Omgeving controleert of de activiteiten verlopen conform de omgevingsvergunningsvoorwaarden. Het Vlaams Planbureau voor Omgeving binnen datzelfde departement is belast met het opvolgen van de bepalingen van het decreet: type ondergrond, onder meer evalueren van verplichte rapporteringen die exploitanten moeten uitvoeren in het kader van een opsporingsvergunning.

In de periode tussen de voorlopige oplevering van de geothermiecentrale op 14 mei 2019, na het uitvoerig testen van de verschillende componenten in de periode november 2018 tot mei 2019, en het stilvallen van de centrale op 21 juni, is de centrale 46 procent van de tijd operationeel geweest. De langste periode met stabiele werking werd gerealiseerd in de periode tussen 10 juni en 21 juni 2019. De stabiele werking was enkel mogelijk dankzij het gebruik van grote pompvermogens. Dit is deels te wijten aan de hoge concentraties opgeloste gassen in het water dat wordt rondgepompt.

Er zijn tussentijds al aanpassingen uitgevoerd aan de installaties om de benodigde pompdrukken te verlagen en daarmee ook het rendement van de geothermiecentrale op te trekken.

Wat uw vijfde vraag betreft, beoogt de doelstelling uit het Vlaams Energieplan de realisatie van 594 gigawattuur geothermische warmteproductie per jaar in 2030. De centrale op de Balmattsite kan, in haar huidige ontwerp, met de drie boorputten, hiervan ongeveer 10 procent uitmaken. Concreet betekent dit de realisatie van negen nieuwe projecten in de komende tien jaar, waarvan het project door Janssen Pharmaceutica uit Beerse het eerstvolgende in de rij is. Voor andere ontwikkelingen worden momenteel reeds plannen gemaakt vanuit de private sector waardoor de doelstelling voor geothermische warmteproductie in 2030 momenteel aangehouden blijft, uiteraard in afwachting van de evaluatie van deze twee projecten.

Conform het Vlaams regeerakkoord zullen de resultaten van de twee geothermieprojecten geëvalueerd worden. Op basis van deze evaluatie zal ondersteuning worden toegekend aan nieuwe projecten. Parallel hiermee wenst de Vlaamse Regering ook in te zetten op het opstellen van warmteplannen. Deze plannen zijn voor elk lokaal bestuur van cruciaal belang om een langetermijnvisie te ontwikkelen rond de transitie naar groene warmte en koude. Deze plannen kunnen helpen om de diepe geothermie, maar ook andere vormen van groenewarmtetoepassing, de noodzakelijke ‘window of opportunity’ te geven. Een diepegeothermiecentrale vereist van bij de start een grote investeringskost waardoor zulke centrales onmiddellijk na de proeffase op vollast moeten kunnen opereren.

De heer Danen heeft het woord.

Minister, u hebt heel wat gezegd, maar er zijn heel wat onduidelijkheden. Ik onthoud een paar dingen. De doelstellingen voor groene warmte zullen behouden blijven. Ik hoop dat dit zal lukken. Ik noteer ook dat de evaluatie snel zal worden opgeleverd.

Met mijn opmerking dat we dat in de krant zullen lezen, bedoelde ik vooral dat ik hoop dat we dat in de commissie kunnen bespreken.

Ik zou het volgende voorstel willen doen. We hebben de voorbije jaren rond zonne- en windenergie heel wat hoorzittingen gehouden en rond warmte ook al eens. Ik zou hier de komende maanden de mensen van geothermie en de mensen die met warmte bezig zijn, willen uitnodigen voor een hoorzitting om eens van gedachten te wisselen. Er is blijkbaar heel wat gebeurd de voorbije maanden. Het is belangrijk om alle commissieleden daar inzicht in te verschaffen en om van specialisten te horen dat de doelstellingen inderdaad gehaald zullen worden, wat de problemen zijn en welke opportuniteiten in dit dossier aan de orde zijn.

Ik maak een zijsprong naar het regeerakkoord. Ik lees uit een ander Kempisch dossier dat Vlaanderen mee wil investeren in de MYRRHA-reactor (Multi-purpose Hybrid Research Reactor for High-tech Applications). Ik vind dat vreemd, want dat is een federaal project. Blijkbaar krijgt men de internationale financiering niet rond en toch staat daar dat Vlaanderen daar zeker een paar honderd miljoen in wil stoppen. Ik hoop dat ik het verkeerd gelezen heb, maar zo heb ik het begrepen.

Ik bemerk hier een zekere terughoudendheid tegenover geothermie. Ik vind natuurlijk ook dat we het geld niet langs ramen en deuren moeten buiten gooien en dat we de evaluatie moeten afwachten. Tegelijkertijd zie ik veel minder terughoudendheid tegenover dat MYRRHA-project, waarvan diverse specialisten nochtans zeggen dat het al heel veel geld gekost heeft en dat de uitkomst heel onzeker is. Bepaalde specialisten, onder andere oud-directeur van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) professor Gilbert Eggermont, zeggen dat we ermee moeten stoppen, omdat we er heel veel geld in steken zonder dat het waarschijnlijk iets zal opleveren. Ik zou willen dat u daar even een beschouwing op geeft. Waarom steken we wel geld in dat MYRRHA-project, in die kernreactor en het onderzoek daarrond en waarom zijn we terughoudend inzake de plannen rond geothermie?

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Voorzitter, ik wil me aansluiten om het belang, de mogelijkheden en kansen van diepe geothermie nog eens extra te onderstrepen. We hebben daar twee legislaturen terug al heel wat debatten over gevoerd. We hebben zelfs uitstappen naar het buitenland gemaakt om inderdaad te zien wat die centrales kunnen betekenen en wat de eventuele neveneffecten zijn die we in het oog moeten houden? Op welke manier kunnen we een uitrol in Vlaanderen opvolgen of effectief in gang trekken?

Minister, ik ben heel blij dat we in het regeerakkoord de doelstellingen voor diepe geothermie heel duidelijk hebben vooropgesteld en hebben behouden. Dat verplicht ons ertoe om te bekijken op welke manier we alle kansen effectief kunnen benutten.

Nu, ik begrijp heel goed dat er wat ongerustheid is over het project op de Balmattsite, als er seismografische storingen zijn. Dat heeft natuurlijk een effect op de omgeving en de burgers. Het is natuurlijk niet helemaal uit de lucht komen vallen, omdat we wisten dat dit risico's met zich meebrengt. Het is wel belangrijk om dat op een goede manier in beeld te brengen en te bekijken hoe we dat onder controle kunnen houden. We willen natuurlijk niet dat dit neveneffect zich verder zou uitbreiden. Ik begrijp dus goed dat er bij een proefproject heel goed wordt bekeken hoe dat wordt bijgestuurd en hoe het onder controle kan worden gehouden met systemen.

Minister, u zegt dat er een goede opvolging nodig is. In december hopen we dat we vooruit kunnen gaan. Momenteel lopen er twee projecten. U verwijst naar het project van Janssen Pharmaceutica en u geeft aan dat u op basis van de evaluatie bekijkt of u een verdere uitrol zult plannen. Er staan private partners klaar: ik verwijs naar HITA, dat klaarstaat met investeerders om een verdere uitrol te plannen. Ze hebben ook de nodige kennis en inzicht.

Minister, hoe moet ik de evaluatie van die twee projecten zien? Vinder er ondertussen verdere voorbereidingen plaats met die private partners om de uitrol te plannen of staan we op de rem om onze doelstellingen te halen? Dat is een belangrijk verschil.

Als er neveneffecten zijn, moet dat worden onderzocht. Daar moeten we tijd voor nemen. Het is belangrijk om de voorbereidingen te treffen om diepe geothermie in snelheid te kunnen houden, zeker als de investeerders  klaarstaan. Het geloof en de kennis zijn aanwezig. Minister, wat is uw timing daarvoor?

De heer Anaf heeft het woord.

Het belang van geothermie in de Kempen is zeer groot. Zeker in 2014 en 2015 was het geloof daarin zeer groot. Ik ben indertijd met een Kempische delegatie meegegaan naar Unterhaching bij München om ter plaatse na te gaan hoe een uitrol van warmtenetten en geothermiecentrales kan werken.

Minister, ik begrijp heel goed dat u de twee bestaande projecten evalueert. Als ik het regeerakkoord lees, dan heb ik daar echter een ongerust gevoel bij. We moeten de kinderziektes echt wel ernstig nemen, maar laten we er ons ook bewust over zijn dat het kinderziektes zijn. We moeten niet over een nacht ijs gaan. Laten we dat goed in de context plaatsen en laat ons proberen het gigantische potentieel dat er is, te benutten.

Hier wordt terecht verwezen naar private investeerders die op de kar willen springen, maar er zijn veel lokale besturen die ook al klaar staan. De stad Turnhout heeft al investeringen in warmtenetten gedaan met voorlopige andere warmtebronnen, maar echt met de intentie om op termijn aan te takken op geothermie.

Er is ook een project  bezig met de nieuwe ziekenhuiscampus van AZ Turnhout in samenspraak met een te ontwikkelen nieuwe wijk. Daar wordt een buis extra gedimensioneerd tussen de twee om te kunnen aantakken op diepe geothermie. Het belang voor de regio, maar ook voor het behalen van onze doelstellingen in heel Vlaanderen, is echt heel groot.

Ik zal mijn bijkomende vragen in december stellen. Ik wou onder andere vragen hoe u de investeringssteun voor nieuwe projecten ziet. Ik begrijp dat dat zal volgen uit de evaluatie. Het belang van die evaluatie is zeer groot, ook omdat er voor de privé-investeerders die mee op die kar willen springen, nog altijd een groot risico is. Zeker die slechte boring heeft daar geen goed aan gedaan. Laat ons dan ook heel goed omspringen met de communicatie over die evaluatie. Dat is essentieel. Laten we daar heel omzichtig mee omspringen, om het potentieel van de toekomstige boringen niet in gevaar te brengen.

De heer Gryffroy heeft het woord.

In het regeerakkoord staat dat de evaluatie niet enkel moet gebeuren over de vraag of er technische of seismologische problemen zijn. Daar moeten we uiteraard wakker voor zijn. We zijn ook bezorgd over de totale kostprijs van het hele traject.

Want je hebt niet alleen een boring; er is ook het net en er is de aansluiting. Het geheel moet worden bekeken. We hadden het bij een van de vorige vragen over warmtenetten. Dat is een cruciaal aspect, want dat warmtenet is ook een belangrijk onderdeel van de kost. In de berekening van VITO, die we tijdens de hoorzittingen bekeken, hing er daar altijd een mist over, want het was allemaal superrendabel. Ik heb toen nog aan Dirk Fransaer gevraagd of ze niet bezig waren met omgekeerd te rekenen. Het was alsof ze op een eindtotaal wilden uitkomen en daar dan staken formules in staken, opdat het groen zou kleuren. Dat is wat we doen. Ik hoop, minister, dat u daar rekening mee houdt. Als we een evaluatie hebben, moet het gaan over de totaliteit, niet alleen het technische en de leefomgeving, maar ook de kosten en de efficiëntie.

Ik vind het een beetje jammer dat de heer Danen hier het MYRRHA-project bij betrekt. Als je MYRRHA googelt, is het eerste wat verschijnt dat het project nodig is voor de technologie van radio-isotopen voor de ontwikkeling van kankerbehandelingen. Blijkbaar bent u daar dan ook tegen, mijnheer Danen?

Minister Demir heeft het woord.

Ik ben op mijn domein niet bevoegd voor het MYRRHA-project. Dat wordt bekeken vanuit het domein Onderzoek en Innovatie, dat deel uitmaakt van de bevoegdheid van minister Crevits. U moet uw vraag aan haar stellen.

Voor wat betreft de evaluatie en de private projecten inzake geothermie, wil ik duidelijk zeggen dat ik sowieso de evaluatie zal afwachten. Als we bijvoorbeeld kijken naar de Balmattsite, zien we dat ze daar 3 kilometer diep hebben geboord. Het was de bedoeling om daar warmte te vinden en op te vangen. Ze hebben maar in een van die boringen warmte gevonden, terwijl het de bedoeling was om het in twee van de drie te vinden. Het gaat over veel geld. We moeten daar op een gezonde manier mee omgaan. Ik ga sowieso de evaluatie van de twee proefprojecten afwachten. Daarna zullen we bekijken wat we zullen doen met de rest.

Mevrouw Rombouts, u kunt heel kwaad zijn, maar dat is het gewone gezonde boerenverstand. Ik ga nu niet geen beloften doen aan private partners, maar ga eerst de evaluaties doen. Zo simpel is het. Het staat ook heel duidelijk in het regeerakkoord. ‘First things first!’

De heer Danen heeft het woord.

Ik voel in deze ruimte dat er nood is aan meer debat hierover. Daarom vraag ik om hierrover snel hoorzittingen te organiseren. Dan kunnen we hierover snel van gedachten wisselen.

Minister, dank u voor uw antwoord. Ik vind het ook goed dat we eerst evalueren en dan beslissen. Maar ik hoor nu elementen waarvan ik vermoed dat ze niet in de huidige evaluatie zitten. Ik hoop althans van wel, maar als het niet zo zou zijn, wil ik niet nog eens een of twee jaar wachten totdat het weer eens is onderzocht. In januari werd de opdracht gegeven aan IDEA. We zijn nu bijna een jaar verder. Een jaar zou voldoende moeten zijn om te evalueren en vervolgens een beslissing te kunnen nemen.

Ik heb MYRRHA erbij betrokken als een zijsprongetje, omdat ik de terughoudendheid met betrekking tot het geothermisch project voel en de voortvarendheid met betrekking tot MYRRHA. Ik wil gewoon het verschil aangeven. Ik vind dat een vreemde evolutie. Ik zou eerder het omgekeerde verwachten, namelijk dat men eerder terughoudend is met betrekking tot MYRRHA, omdat de specialisten zeggen dat het geen oplossing is, en voortvarend met betrekking tot geothermie. Ik zal de vraag over MYRRHA aan de bevoegde minister stellen.