Report meeting Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed

De heer Vanbesien heeft het woord.

Op 22 april 2015 nam het Vlaams Parlement de resolutie aan over het bannen van massavernietigingswapens. De resolutie was heel kort en daarom zal ik haar met plezier nog eens voorlezen: “Het Vlaams Parlement vraagt de Vlaamse Regering om er bij de Federale Regering op aan te dringen om zich, in overleg met de Europese Unie- en NAVO-partners, in te zetten voor een kernwapenvrije wereld en voor de terugtrekking van alle kernwapens uit Vlaanderen.”

In mei 2016 heb ik de vraag gesteld naar de opvolging. Het antwoord was toen dat om onverklaarbare reden de resolutie aan de aandacht was ontsnapt, maar dat er snel gevolg aan zou worden gegeven. Dat is al enkele maanden geleden. Maar er was een bijkomende aanleiding. Deze vraag werd op 13 oktober ingediend. Toen was ze op dat punt nog actueel. Ondertussen zijn we bijna een maand later en we krijgen pas nu de kans om deze vraag te stellen. Daardoor is ze een klein beetje gedateerd, maar desalniettemin nog relevant.

Er was een concrete kans voor de inzet voor een kernwapenvrije wereld. Op het internationale toneel was er een bijeenkomst van The First Committee van de VN. Daar lag een resolutie voor die moest leiden tot de opstart van de onderhandelingen over een internationaal verdrag over een verbod op kernwapens. Toen al bleek dat België tegen zou zijn geweest. Minister-president, ik ging u dus vragen om nog eens aan te dringen bij de Federale Regering. Maar doordat ik de vraag niet heb kunnen stellen, is dit niet kunnen gebeuren en zitten we nu met het resultaat dat België heeft tegengestemd in The First Committee. 123 landen stemden voor, 38 tegen en 16 hebben zich onthouden. Het slechte nieuws is dat België heeft tegengestemd, maar het goede nieuws is dat er een overduidelijke meerderheid was, en dat die conferentie over een wettelijk verbod op kernwapens volgend jaar zal plaatsvinden. Dan blijft het natuurlijk de vraag of België daaraan zal deelnemen. Het is natuurlijk niet omdat België heeft tegengestemd dat het niet zou kunnen meedoen aan die conferentie.

Ik verwees ook naar de toen zeer actuele politieke consensus die in mijn ogen groeide, of groeit, om in België dat soort verbod op kernwapens te steunen. Ik verwijs hiervoor naar de gezamenlijke stellingname van de voorzitters van de Vlaamse jongerenpartijen: Jong N-VA, Jong CD&V, Jong VLD, Jongsocialisten en Jong Groen. Zij schreven toen een vrije tribune, en ik breng hier een greep uit de – gekende maar wel belangrijke – argumenten naar voren.

Het gevaar op een nucleaire ontploffing, met wereldwijde, catastrofale humanitaire gevolgen is reëel. Militaire experts waarschuwen voor diefstal of nucleaire cyberhacking door terroristen. Het gebruik van kernwapens gaat in tegen het internationaal humanitair recht en ligt in de grootteorde van een genocide. Dreigen met het gebruik van kernwapens, is immoreel, illegitiem en hoogstwaarschijnlijk binnenkort ook illegaal. Een verbod verhoogt de druk op de kernwapenstaten. Die geven met grootschalige moderniseringsprogramma’s voor hun kernwapens duidelijk te kennen dat ze hun ontwapeningsverplichtingen niet willen nakomen. Het zal ook druk zetten op bedrijven om zich terug te trekken uit de nucleaire wapenindustrie. Een verbod is complementair met andere ontwapeningsvoorstellen. Een verbod en de ‘stap-voor-stap’-benadering die België promoot, sluiten elkaar niet uit. De verspreiding van kernwapens gaat voort. Noord-Korea heeft dit jaar al twee kernproeven uitgevoerd. Zolang kernwapens bestaan, is het gevaar van een nucleaire catastrofe reëel.

Al deze argumenten zijn geplukt uit de vrije tribune van de jongerenvoorzitters van alle Vlaamse partijen. Hun conclusie was dat de Belgische Regering het initiatief voor een verbod op kernwapens volop moet steunen.

Minister-president, naar aanleiding van mijn vraag om uitleg van mei 2016 zei u terecht dat de positionering in het debat over een verdrag voor het bannen van kernwapens exclusief federale bevoegdheid is. Dat is op zich niet de kwestie hier. Ik vraag u niet dat u iets beslist maar wel dat u de resolutie van het Vlaams Parlement uitvoert. Die resolutie geeft u de opdracht om er bij de Federale Regering op aan te dringen dat zij zich zou inzetten voor een kernwapenvrije wereld en voor het bannen van massavernietigingswapens. Dat is wat er aan de orde is met dit nieuwe internationale verdrag of met de onderhandelingen die daarover zullen starten.

De heer Van Overmeire sprak tijdens die bespreking op 24 mei 2016 de wijze woorden: “Als je ziet hoeveel regeringen, regimes nu op korte tijd wegzinken in chaos, en dat potentieel nu eigenlijk op een soort markt komt,” – het gaat over kernwapens – “dan lijken me dat zeer angstwekkende fenomenen. Ook vanuit dat oogpunt is het verstandig om dat arsenaal zo veel mogelijk te beperken als je het niet onmiddellijk helemaal de wereld uit krijgt.”

Ik herneem een vraag van de heer De Croo die ook een antwoord verdient. Hij heeft die vraag toen gesteld, maar ze werd niet beantwoord. De heer De Croo zei toen dat u het antwoord ook later mocht geven. Het is nu het goede moment. Hij vroeg: “Is er hypothetisch een bevoegdheid om Vlaanderen eventueel kernwapenvrij te kunnen maken, zoals sommige gemeenten dat verklaren?” – maar ook heel het Vlaams Parlement, voeg ik er even aan toe – “Ik vraag daarop nu geen antwoord, maar ik stel maar de vraag, omdat u ook dat ons zou kunnen voorlichten na de contacten die u federaal zeker gaat hebben.”

Minister-president, kunt u zo concreet en precies mogelijk een overzicht geven van welke stappen u hebt ondernomen om uitvoering te geven aan die resolutie? Wat met het feit dat dat internationale verdrag er zit aan te komen of de conferentie daarover? Mijn vraag was initieel dat het federale niveau tijdens de stemming ‘ja’ zou stemmen, maar die is zonder voorwerp geworden. Het is niet gebeurd. Ik dring erop aan om aan de conferentie deel te nemen. In opvolging van de vraag van de heer De Croo, vraag ik of er, los van de vraag of u dat nu opportuun vindt, een juridische mogelijkheid is om Vlaanderen kernwapenvrij te maken.

Minister-president Bourgeois heeft het woord.

Dames en heren, ik heb na uw vraag onmiddellijk, en wel op 1 juni 2016, een brief gestuurd naar de premier met het verzoek om in te gaan op de vraag van het Vlaams Parlement om zich in te zetten voor een kernwapenvrije wereld en voor de terugtrekking van alle kernwapens uit Vlaanderen. Ik heb de resolutie van het Vlaams Parlement in de bijlage meegestuurd.

In de brief staat: “In verband met de problematiek van massavernietigingswapens ligt de focus van de Vlaamse Regering in de hoofdzaak op haar bevoegdheden inzake de controle op de uitvoer van producten en technologieën voor tweeërlei gebruik. Deze controle heeft als doel de proliferatie van deze massavernietigingswapens tegen te gaan. In het licht van deze verplichtingen worden alle aanvragen voor de uitvoer van nucleaire producten en van dragers van nucleaire producten getoetst aan de toepasselijke internationale en Europese regelgeving en wordt op die manier een strikte en correcte exportcontrole gegarandeerd als bijdrage tot de strijd tegen de verspreiding van kernwapens. Ook op relevante internationale fora waar de deelstaten vertegenwoordigd zijn, wordt aangedrongen op een strikt nucleair exportcontrolebeleid. Het gaat enerzijds om de raadswerkgroepen voor respectievelijk producten en technologieën voor tweeërlei gebruik en conventionele wapens, en anderzijds om het Wassenaar Arrangement, de Nuclear Suppliers Group en het Missile Technology Control Regime. Wat betreft nucleaire ontwapening en het opslagen van wapens op het grondgebied van het Vlaamse Gewest, onderschrijft de Vlaamse Regering uiteraard het doel vooropgesteld in het Non-Proliferatieverdrag, namelijk de uiteindelijke eliminatie van alle kernwapens in de wereld.”

Ik onderstreep dat binnen de bevoegdheid op het vlak van uitvoer van strategische producten en technologieën voor tweeërlei gebruik, Vlaanderen een eigen en specifieke rol vervult om de proliferatie van massavernietigingswapens tegen te gaan. Dit gebeurt door het zeer strikt toetsen van alle aanvragen voor de uitvoer van nucleaire producten aan de toepasselijke internationale en Europese regelgeving.

Wat betreft nucleaire ontwapening en het opslaan van wapens op het grondgebied van het Vlaamse Gewest, onderschrijft de Vlaamse Regering het doel vooropgesteld in het Non-Proliferatieverdrag, namelijk de uiteindelijke eliminatie van alle kernwapens in de wereld. Daarom heb ik gevraagd om de bekommernissen van de Vlaamse Regering met betrekking tot deze materie ter harte te nemen bij de initiatieven van de Federale Regering om zowel via het bereiken van gemeenschappelijke posities in de EU als via initiatieven ad hoc met gelijkgezinde NAVO-partners te pleiten voor verdere vooruitgang in de vermindering van de bestaande strategische nucleaire arsenalen.

U was zo vriendelijk om de vraag van de heer De Croo te hernemen. Vlaanderen is niet bevoegd om zich kernwapenvrij te maken en zit bij die gesprekken niet aan tafel. Het is de Federale Regering die exclusief bevoegd is voor alles wat met defensie te maken heeft. Ik verwijs naar hoofdstuk 6 van de Grondwet. Het is ook de federale overheid die verantwoordelijk is voor de verplichtingen van België ten aanzien van de NAVO.

Ik ben, in lijn met de resolutie, inderdaad voorstander van een wereldwijde ban op kernwapens. Het is overigens van groot belang om dit waar mogelijk open te trekken naar de andere massavernietigingswapens. De resolutie van het Vlaamse Parlement draagt in de titel terecht ‘het bannen van massavernietingswapens’.

Naar aanleiding van de eerste gasaanval honderd jaar geleden heb ik initiatieven genomen om tot herdenking over te gaan, niet alleen van de slachtoffers van deze eerste gasaanvallen maar ook van de talloze slachtoffers die sindsdien gestorven zijn door het gebruik van massavernietigingswapens.

De heer Vanbesien heeft het woord.

U hebt een belangrijke uitspraak gedaan door te zeggen dat u een voorstander bent van de ban van kernwapens. U maakt terecht regelmatig een verwijzing naar het Non-Proliferatieverdrag, dat die doelstelling ook in zich draagt. De analyse en de ervaring is natuurlijk dat dit momenteel niet aan het gebeuren is, integendeel. Daarom zijn er nieuwe internationale instrumenten in ontwikkeling, namelijk een nieuw verdrag. Het had me ook geïnteresseerd indien u, los van een principiële stellingname en een houding die u aanneemt tegenover het Non-Proliferatieverdrag, zich zou uitspreken over een nieuw verdrag op het bannen van de massavernietingswapens en wat België nu moet doen.

U zegt voorstander te zijn van een ban op alle massavernietigingswapens. Ik ben het daarmee eens. Er bestaan al verschillende verbodsverdragen op bijvoorbeeld clusterbommen en mijnen. Het massavernietigingswapen dat momenteel nog geen verbod kent, zijn de nucleaire wapens. Die vis kan niet worden verdronken in het feit dat we voorstander zijn van het verbod en dat er verschillende verboden bestaan.

– Rik Daems treedt als voorzitter op.

Het zou in die zin belangrijk zijn dat Vlaanderen en in de eerste plaats België zich mee inschakelen in dit nieuwe internationale proces.

De heer Kennes heeft het woord.

Het is terecht nadat er in Genève en New York over werd gedebatteerd dat we er ook in het Vlaams Parlement over spreken. Het sluit aan bij de resolutie die we hebben goedgekeurd over de massavernietingswapens. Ons land heeft tegengestemd. We zitten daar in een moeilijke constellatie. De EU heeft verdeeld gestemd. De EU is momenteel op defensievlak geen leidende speler. De NAVO heeft nagenoeg unaniem tegengestemd, met Nederland dat zich onthouden heeft.

Ik heb heel wat sympathie voor de Nederlandse houding omdat ze alle initiatieven willen steunen, dus ook een verbodsbepaling, maar de voorwaarden die ze eraan koppelen, lijken me relevant. Nederland wil naïviteit vermijden. Het moet gaan om een verdrag waarvan de naleving verifieerbaar moet zijn en het moet alomvattend zijn. Het mag ook geen afbreuk doen aan het Non-Proliferatieverdrag. Dat is niet perfect en heeft zijn einddoel nog niet bereikt, maar heeft wel stappen in de goede richting gezet. We kunnen niet ontkennen dat het heel belangrijke stappen mogelijk heeft gemaakt, als we zien waarvan we kwamen in de jaren 80 en waar we nu zitten met het aantal kernwapens. Landen als Noord-Korea wijzen er echter op dat de verspreiding nog niet onder controle is. Een andere voorwaarde voor Nederland is dat het ene het andere niet mag ondergraven. De kernwapenstaten moeten natuurlijk ook mee aan boord worden gehesen, anders hebben we niet veel bereikt ten opzichte van de huidige situatie. We hebben dan wel een morele verontwaardiging uitgesproken, maar hebben juridisch geen stap in de goede richting gezet. In het signaal van Nederland kan ik mij het beste terugvinden.

Ik vind het goed dat er multilaterale initiatieven met hele grote draagkracht worden genomen. Meer dan 120 landen zetten zich erachter, waaronder ook EU-landen en voormalige kernwapenstaten zoals Brazilië en Zuid-Afrika die op een bepaald moment hebben gezegd dat ze stopten met die ontwikkeling. Ze hebben de auto in achteruit gezet, en het is belangrijk dat ze mee aan de kar trekken. Het is goed dat dergelijke initiatieven worden genomen, maar ik wijs op het punt van de verifieerbaarheid. Het mag het Non-Proliferatieverdrag niet ondergraven, maar beide moeten in de goede richting werken. We moeten ook de kernwapenstaten erbij betrekken.

Ik begrijp waarom de NAVO heel terughoudend is om eenzijdig stappen te zetten, maar we zullen op een bepaald moment wel stappen moeten zetten. Het is een heel moeilijke materie. Vlaanderen moet de moed hebben om zich daar blijvend over uit te spreken. We moeten niet zeggen dat het een puur federale materie is, want massavernietigingswapens zijn zo ingrijpend dat we er niet vanaf komen met een bevoegdheidsverdeling. Ik waardeer het antwoord van de minister-president en zijn standpunt. Het is een complexe materie. De jongerenvoorzitters van alle partijen hebben daarover een belangrijk standpunt ingenomen. Daarin zullen velen in Vlaanderen zich herkennen.

Mevrouw Soens heeft het woord.

Als ik me niet vergis, moet de resolutie nog bekrachtigd worden in december in de algemene vergadering van de Verenigde Naties. Misschien is er daar nog een mogelijkheid om België tot zijn verstand te brengen en de resolutie alsnog goed te keuren.

Ondertussen stemde het Europees Parlement vorige week over een voorstel van resolutie dat de EU-lidstaten oproept om deel te nemen aan de onderhandelingen over een kernwapenverbod. Die resolutie werd naast de sociaaldemocraten en de groenen ook mee onderschreven door de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) en de Europese Volkspartij (EVP). Kan Vlaanderen deze oproep van het Europees Parlement ondersteunen?

Minister-president Bourgeois heeft het woord.

Ik heb daar eigenlijk niets meer aan toe te voegen. Ik heb mijn standpunt duidelijk gemaakt. Het is zelfs geen bevoegdheid van het Overlegcomité. Ik kan niet in de plaats treden van, ik kan alleen de resolutie bezorgen. Er was geen kwaaie wil mee gemoeid en ik heb die onmiddellijk bezorgd en er met aandrang voor gepleit. Ik zie wat ik zie op federaal vlak. Ik zie ook welke commentaren erover verschijnen en waar eventueel de problemen zitten. Ik heb niet de bevoegdheid om dit te regelen en te agenderen op welk niveau ook.

De heer Vanbesien heeft het woord.

Ik ben het niet eens met de heer Kennes dat enkel de kernwapenstaten betrokken partij zijn. Hij zei dat er geen verdrag kan worden gemaakt als de betrokken partijen niet meedoen. Ik denk dat we allemaal betrokken partij zijn. Dat maakt het net gevoelig. De beslissingsmacht kan niet alleen bij die landen worden gelegd die kernwapens hebben.

In 1972 is er een ban op biologische wapens gekomen, in 1993 op chemische wapens, in 1997 op landmijnen en in 2008 op clusterbommen. We moeten één wapen aan dat lijstje toevoegen, namelijk de kernwapens.