Report meeting Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed

Mevrouw Soens heeft het woord.

Minister-president, afgelopen zomer werd Mozambique, een van de partnerlanden van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking, opnieuw opgeschrikt door gewelddadige aanvallen van gewapende groepen op politiekantoren en ziekenhuizen. Human Rights Watch rapporteert onder andere dat ze lokale medicijnvoorraden van ziekenhuizen plunderen. Vooral medicijnen bestemd voor hiv-patiënten zijn er na de aanvallen nog nauwelijks.

De aanvallen van deze zomer vonden plaats in de provincie Zambezia. Human Rights Watch bericht echter ook over aanvallen in andere provincies, zoals Manica, Sofala en Tete. In die laatste provincie is de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking aanwezig en actief. De focus ligt er net op gezondheidszorg.

In mei werd de kwestie door de heer Hendrickx al aangekaart. U zei toen dat de veiligheid van het personeel streng wordt opgevolgd. Geen enkele organisatie had aangegeven op dat moment de activiteiten te willen stopzetten.

Minister-president, hoe is de huidige situatie in de provincie Tete? Kan de veiligheid van het personeel nog steeds gegarandeerd worden? Zijn er aanwijzingen dat bepaalde organisaties de activiteiten al dan niet tijdelijk willen stopzetten? Zijn er gevolgen voor de projecten die Vlaanderen financiert door de gewelddadige aanvallen van de afgelopen zomer?

Minister-president Bourgeois heeft het woord.

Dames en heren, ik ga ervan uit dat u de context kent en vertrouwd bent met de oorzaken van het conflict en de politiek-militaire situatie. Ik heb tweemaal geantwoord op vragen om uitleg van de heer Hendrickx. Ik zal me beperken tot een overzicht van de meest recente feiten.

In de week van 8 augustus hernam de politieke dialoog tussen FRELIMO en RENAMO, dit nadat de gesprekken eind juli door de internationale bemiddelaars waren opgeschort. Op woensdag 17 augustus werd een verklaring verspreid waarin werd gesteld dat de delegaties een akkoord hadden bereikt met betrekking tot decentralisatie. Daarbij zou de grondwet worden aangepast en vervolgens aan het parlement worden voorgelegd. In een verklaring was afgesproken dat wettelijke mechanismen gevonden moeten worden om zo snel mogelijk gouverneurs van RENAMO aan te duiden in de zes provincies.

Op 18 augustus besprak de Joint Commission een tijdelijke wapenstilstand, die nodig was vooraleer de internationale bemiddelaars Afonso Dhlakama kunnen ontmoeten. Die laatste leeft ondergedoken in de buurt van Gorongosa. De oppositieleider verklaarde echter dat hij een gedemilitariseerde corridor enkel kon goedkeuren als de regering haar troepen zou terugtrekken uit het gebied waar hij zijn basis heeft, wat door de regering werd afgewezen.

Op 24 augustus legden de internationale bemiddelaars hun voorstel voor wapenstilstand voor. Vervolgens schortten ze de gesprekken op tot 12 september.

De minister van Defensie verklaarde ondertussen dat er tussen 8 juli en 18 augustus zeventien aanvallen van RENAMO in vijf provincies hebben plaatsgevonden. Dhlakama stelde in antwoord daarop dat de toename van meer verspreide aanvallen tot doel had om het regeringsleger ertoe te dwingen de troepen te verspreiden en de concentratie ervan in Gorongosa te verminderen.

Na twee weken, volgend op de opschorting tot 12 september, is de internationale bemiddeling hervat. Op dit moment is er nog echter geen uitzicht op een staakt-het-vuren, noch op een ontmoeting tussen Nyusi en RENAMO-leider Dhlakama. De gesprekken lijken vast te zitten over de kwestie van het overhevelen van een aantal bevoegdheden naar de provincies, het integreren van de RENAMO-strijders in het geregeld leger, en de hervorming van de benoeming van de gouverneurs op basis van de provinciale verkiezingsresultaten.

Op zaterdag 8 oktober werd Jeremias Pondeca doodgeschoten in Maputo. Hij was een oud-parlementslid voor RENAMO en lid van de staatsraad die de president moet adviseren over staatskwesties. Bovendien was hij een onderhandelaar voor RENAMO bij de vredesgesprekken die aan de gang zijn in Mozambique. Hij zat de werkgroep voor die de kwestie van decentralisatie bespreekt. De moordaanslag wierp een donkere schaduw over de vredesonderhandelingen die weer zouden zijn gestart op 10 oktober, maar door dit zware incident werden uitgesteld. De Europese Unie en de Amerikaanse ambassade in Mozambique hebben de moord scherp veroordeeld en roepen beide partijen op om zich te onthouden van eender welke actie die het uitzicht op een duurzame vredesoplossing in Mozambique verhindert.

President Filipe Nyusi woonde de begrafenis bij van Pondeca. De toon van de president leek te zijn gemilderd naar aanleiding van deze moord. Observators stellen vast dat beide partijen vastbesloten zijn om het vredesproces niet in het gedrang te brengen. RENAMO heeft expliciet verkondigd aan de onderhandelingstafel te zullen blijven zitten, ondanks deze politieke moord.

Op 18 oktober zijn de vredesgesprekken hervat. Waarnemers stellen een langzame, maar positieve evolutie vast in de richting van een vredesakkoord. Ik vat het verloop van de onderhandelingen van de afgelopen maanden samen. Twee van de vier agendapunten van de onderhandelaars zijn behandeld: decentralisatie en het bestuur van de zes provincies en de stopzetting van de vijandelijkheden. Voorlopig is er nog geen uitzicht op een regeling voor ontwapening van RENAMO en de integratie van de RENAMO-strijdkrachten in het leger.

We moeten de vredesevolutie afwachten. Laat ons, ondanks alles, hoopvol zijn. Ondanks alle conflicten, alle zware problemen en de moordaanslag worden de onderhandelingen voortgezet. De internationale gemeenschap ondersteunt dit proces. Laat ons hopen dat het gezond verstand en de wil voor vrede het haalt.

U peilt naar de situatie in de provincie Tete. RENAMO wil voornamelijk het bestuur in handen krijgen in zes provincies van Centraal- en Noord-Mozambique. Tete is een van die provincies. De situatie tijdens de afgelopen maanden kan er omschreven worden als een status quo. Er zijn geen uitzonderlijke escalaties van geweld, maar de incidenten zijn evenmin drastisch afgenomen. Tete ondervindt voornamelijk problemen op de verbindingswegen waar geregeld aanvallen plaatsvinden op konvooien, maar in de rest van de provincie zijn er geen rebellenacties.

Moordaanslagen lijken vooral ook geconcentreerd op politieke figuren. Zo werd Armindo Nkutche, gemeenteraadslid in Moatize en provincieraadslid in Tete voor RENAMO, op 22 september doodgeschoten op straat.

Mevrouw Soens heeft het woord.

Dank voor uw uitvoerig antwoord, minister. Een hele historiek geven is inderdaad niet nodig, omdat het onderwerp al een paar keer in deze commissie aan bod is gekomen.

Voor ons is het nuttig nu de stand van zaken te krijgen. Het is natuurlijk spijtig dat er momenteel geen uitzicht is op een staakt-het-vuren, maar het vredesproces loopt en we moeten het alle kansen geven. U zegt dat er in de provincie waar de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking actief is geen wijzigingen zijn en dat de veiligheid van de mensen daar nog steeds kan worden gegarandeerd. Het is belangrijk dat Vlaanderen zich in Mozambique nog altijd kan concentreren op een zeer belangrijke sector, de gezondheidszorg, ondanks de voorbije gewelddadige zomer.

De heer Hendrickx heeft het woord.

Ik dank collega Soens dat ze opnieuw de aandacht heeft gevestigd op de situatie in Mozambique. Naar aanleiding van haar vraag heb ik nog even de strategienota Zuidelijk Afrika van de minister-president ter hand genomen, en dat leverde volgende bijkomende vraag op. Is er door de nieuwe feiten een evolutie merkbaar in de internationale donorgemeenschap? Donoren houden immers de vinger aan de pols en komen geregeld samen om de situatie te bespreken. Opmerkelijk is trouwens hoe ook onze algemeen afgevaardigde van de Vlaamse Regering de zaken goed opvolgt. In verband met de schuldencrisis was er sprake van 14 miljard US dollar, waarvan 8 miljard buitenlandse schuld. Zijn er op dat punt bepaalde nieuwe elementen? Ik neem aan dat u daarop nu niet meteen een antwoord kunt geven, minister, en als u wilt, stel ik daarover een schriftelijke vraag.

Minister-president Bourgeois heeft het woord.

Ik denk dat u deze vraag inderdaad het best schriftelijk stelt, mijnheer Hendrickx, dan kan ik u een gedetailleerd antwoord geven. Ik heb hiervoor niet zo meteen het nodige materiaal bij me.