Thema's in dit dossier:

Decreten

Van bij de oprichting van de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap heeft de wetgevende macht van Vlaanderen aandacht gehad voor de symbolen van Vlaanderen, en die per decreet geregeld. We hebben in Vlaanderen vier officiële symbolen:

Voor die vier elementen zijn er een aantal belangrijke wetgevende mijlpalen geweest. Een eenvoudige chronologie van de decreten:

De Vlaamse Feestdag

11 juli 1302

De Vlaamse feestdag gaat terug op de historische 'Guldensporenslag' die plaats vond op 11 juli 1302. In die slag stonden Vlaamse milities tegenover het ridderleger van de koning van Frankrijk.

Het Franse leger had Vlaanderen (de huidige provincies Oost- en West-Vlaanderen) heroverd en bezet, omdat het de kant koos van Engeland in de oorlog tussen Frankrijk en Engeland. Om de Vlamingen goed gezind te maken, verlaagde de Franse koning sommige belastingen in Brugge, maar alleen die van de adel, en niet die van de ambachten en de volksklasse. In Gent werden de belastingen echter verhoogd. Daarom kwamen de ambachten in opstand tegen de bezetter.

Op 11 juli 1302 vond een beslissende veldslag in dit conflict plaats. Een groep Vlaamse milities, strijders te voet, trokken op tegen het ridderleger te paard van Frankrijk. Ze versloegen de Franse ruiters op het slagveld van de Groeningebeek in de buurt van Kortrijk. De legende wil dat de Vlaamse strijders na de slag de gouden sporen van de Franse ridders verzamelden op het slagveld, en als eretekens ophingen in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Kortrijk. Vandaar de naam van de slag.

De Guldensporenslag werd in de negentiende eeuw, onder andere door het boek De Leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience uit 1838, een belangrijk symbool van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. (Afbeelding: Frontgravure van de eerste editie in 1838 van Consciences De Leeuw Van Vlaenderen).

De stad Kortrijk heeft een speciaal museum gewijd aan de guldensporenslag en de hedendaagse betekenis ervan.

11 juli 1973

Na een jaar intensieve discussie komt de Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap eindelijk overeen om 11 juli als Vlaamse feestdag te vieren. Het oorspronkelijke voorstel van decreet uit 1972 van E. Raskin, M. Coppieters, R. Vandezande en A. De Beul (pdf) (pdf)is aangepast, bijgeschaafd en gewijzigd in soms hevige discussies, die vooral draaiden rond de vlag van de Nederlandse Cultuurgemeenschap.

De indieners verantwoordden hun voorstel als volgt:

'Het is gebruikelijk dat iedere politieke entiteit over een aantal eigen symbolen beschikt. Dit is niet alleen het geval voor souvereine staten maar ook voor hun min of meer autonome onderdelen (provincies en gemeenten).

Om deze reden stellen wij voor ook de Vlaamse volksgemeenschap met een aantal eigen symbolen te begiftigen. Deze symbolen zijn niet nieuw. De facto worden zij reeds sedert vele jaren door gans de Vlaamse volksgemeenschap aangenomen.'

11 juli 1978

De eerste elf julitoespraak door een voorzitter van het Vlaams Parlement werd gehouden door Maurits Coppieters, voorzitter van de toenmalige Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap. Hij hield de toespraak in de toenmalige bibliotheek van de Cultuurraad.

Maurits Coppieters spreekt voor het eerst als voorzitter van het Vlaams Parlement een 11 julitoespraak uit. (foto: persknipsel uit De Volksgazet van 12 juli 1978; Archief Vlaams Parlement)

Het Vlaamse volkslied

De Leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience was al een aantal jaar een bestseller toen Hyppoliet Van Peene (1811-1864), een Gentse toneelschrijver in 1845 de tekst schreef van het lied De Vlaamse Leeuw. De tekst werd pas voor het eerst uitgegeven in 1847, in het zondagsblad Gentsch Vosken.

De componist van de Vlaamse leeuw is Karel Miry (1823-1889). Van Peene en Miry waren lid van het Gentse amateurtoneelgezelschap 'Broedermin en Taelyver', het gezelschap dat Gent verrijkte met de Minardschouwburg.

Afbeelding: manuscript van "De Vlaamsche Leeuw" van Hyppoliet Van Peene (Universiteitsbibliotheek Gent). Klik op de foto om het manuscript van dichtbij te bekijken.

De tekst van de Vlaamse Leeuw:

Zij zullen hem niet temmen, de fiere Vlaamse Leeuw,
Al dreigen zij zijn vrijheid met kluisters en geschreeuw.
Zij zullen hem niet temmen, zolang een Vlaming leeft,
Zolang de Leeuw kan klauwen, zolang hij tanden heeft.

Zij zullen hem niet temmen, zolang een Vlaming leeft,
Zolang de Leeuw kan klauwen, zolang hij tanden heeft.

De tijd verslindt de steden, geen tronen blijven staan.
De legerbenden sneven: een volk zal nooit vergaan.
De vijand trekt te velde, omringd van doodsgevaar.
Wij lachen met zijn woede, de Vlaamse Leeuw is daar!

Zij zullen hem niet temmen, zolang een Vlaming leeft,
zolang de Leeuw kan klauwen, zolang hij tanden heeft,
zolang de Leeuw kan klauwen, zolang hij tanden heeft.

Artikel 3 van het decreet van 6 juli 1973 tot instelling van de nationale symbolen van de Nederlandse cultuurgemeenschap regelde dat de twee eerste strofen van dit lied het volkslied van de Vlaamse Gemeenschap zouden vormen.

In het Staatsblad van 11 juli 1985 zijn een aantal praktische Ministeriele besluiten verschenen die het decreet van 6 juli 1973 uitvoeren. Merkwaardig is dat door dat besluit ook de partituur van de Vlaamse Leeuw nu in het Belgisch Staatsblad is vastgelegd (pdf), een van de zeldzame keren dat het Belgisch Staatsblad muziek publiceert.

Het schild en de vlag: een bewogen geschiedenis

Over het Vlaamse schild en de Vlaamse vlag zijn de meest verhitte discussies gevoerd in het parlement. Een detail was daarbij cruciaal: de kleur van de tong en de klauwen van de leeuw. Zijn die zwart ("sabel" in heraldische termen) of rood ("keel" in de heraldiek)? Twee vaste waarden zijn nooit ter discussie geweest: de achtergrond is geel (heraldisch "goud"), en de leeuw klimt ("lion rampant"), in tegenstelling tot de leeuwen op het schild van het Verenigd Koninkrijk, die lopen en de toeschouwer aankijken ("lion passant gardant" of "leopard").

Het decreet van 7 juli 1973

Het decreet van 7 juli legt enkel een vlag vast, niet een wapen. Het duurt een hele tijd eer het wordt goedgekeurd.

Foto: Evrard Raskin, eerste initiatiefnemer van het decreet van 1973. (foto: Archief Vlaams Parlement)

Decreten van 13 april 1988 en 7 november 1990

Sterren en een kroon

In 1987 neemt de Vlaamse regering een nieuw initiatief om het decreet-Raskin te vervangen. Ze deed dat om de volgende overwegingen:

Het decreet wordt op 30 maart 1988 goedgekeurd (nadat de regering het opnieuw had ingediend, omdat er ondertussen vervroegde verkiezingen hadden plaatsgevonden). Het wordt het decreet van 13 april 1988 tot vaststelling van het wapen, de vlag, het volkslied en de feestdag van de Vlaamse Gemeenschap. Belgisch Staatsblad van 10 mei 1988, blz. 6713.

Verbeterde versie

In 1990 constateert het parlement dat het decreet van 1988 eigenlijk een fout bevat. Als wapenschild werd namelijk "in goud een gekroonde leeuw van sabel, geklauwd en getongd van keel omringd met vijf sterren" gegeven. De kroon en de sterren waren destijds toegevoegd, omdat die voorstelling gebruikt werd op de briefwisseling van de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Raad. Maar dat was een vergissing, volgens velen.

Daarom dient Marc Olivier (CVP) een nieuw voorstel in dat de situatie eindelijk correct regelt. Dat decreet wordt aangenomen door het parlement op 18 oktober 1990, en vormt sindsdien de basis voor alle volgende beslissingen.

Al de verdere aanpassingen in het decreet betreffen de gelegenheden waarop er gevlagd moet worden en hoe dat moet gebeuren. De laatste instructies daarrond staan in de omzendbrief-Bourgeois van 26 juni 2015 (pdf).

Foto: Archief Vlaams Parlement

Het logo van het Vlaams Parlement

Het logo van het Vlaams Parlement is gebaseerd op de Vlaamse Leeuw, maar heeft er elementen aan toegevoegd. Uit de huisstijlgids van het Vlaams Parlement:

"De Vlaamse Leeuw staat centraal in het logo van het Vlaams Parlement. De cirkel errond drukt de samenhang en betrokkenheid uit tussen het Vlaams Parlement en de burgers. De halve cirkel symboliseert het halfrond, de plaats waar de burgers vertegenwoordigd worden door de Vlaamse volksvertegenwoordigers. Het logo verbeeldt zo waar het parlement voor staat: een frisse en moderne organisatie die open communiceert met Europa en de wereld.

De kleuren in het nieuwe logo verwijzen naar de vlag van de Vlaamse Gemeenschap.

In dit nieuwe logo wint de kleur geel aan belang. Het is een uitgesproken kleur die de dynamiek van het Vlaams Parlement benadrukt. De positieve en warme uitstraling van het geel onderstreept zijn uitnodigende en verbindende karakter."

Het meest recente in een rij

Het logo van de wetgevende macht van Vlaanderen is ook geëvolueerd.

Het eerste logo, het zogenaamde 'zegel' van de Cultuurraad, bestond uit drie elementen: een schild, getooid met een leeuw omgeven door vijf sterren, een banderol met de naam van de instelling, en de Belgische koningskroon. De sterren stonden voor de vijf provincies, de leeuw refereerde aan de historische leeuw in het wapen van de graven van Vlaanderen.

De sterren lokten wel de nodige controverse uit. Historisch noch heraldisch zou er een traditie bestaan om provincies door middel van sterren voor te stellen.

Met de oprichting van de Vlaamse Raad in 1980 onderging het symbool een kleine wijziging. De kroon werd hoger geplaatst en 'Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap' werd vervangen door 'Vlaamse Raad'.

Het embleem werd ook gebruikt als inspiratiebron voor het wapen van de Vlaamse Gemeenschap dat - na een eerste poging in 1988 - op 18 oktober 1990 decretaal werd vastgelegd. Sterren en kroon zijn verdwenen en worden in eenzelfde beweging ook verwijderd uit de huisstijl van de Vlaamse Raad.

Wanneer de Vlaamse Raad op 7 december 1991 zijn 10-jarig bestaan viert, tooit het officiële wapen de uitnodiging voor de plechtige openingszitting: een zwarte leeuw met rode tong en klauwen, afgebeeld in een gouden veld.

Na de verkiezingen van 1995 wordt op 1 maart 1996 een 'aangepast' logo in gebruik genomen: het Vlaamse wapen omgeven door een gestileerde weergave van het nu rechtstreeks verkozen halfrond. Dit logo zal vijftien jaar lang alle communicatie van het Vlaams Parlement kenmerken.

Op 13 juli 2010 ruimt het plaats voor een logo dat staat voor een fris en modern parlement dat open communiceert met Europa en de wereld.