Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed
Verslag
Mevrouw Soens heeft het woord.
In de mededeling aan de Vlaamse Regering betreffende het overzicht van de ontwikkelingen op Europees niveau van december 2014, werd er ook aandacht besteed aan de relaties met Turkije. Enkele Europese afgevaardigden zijn in december naar Turkije afgereisd om de relaties met de Europese Unie weer op te krikken.
Bijna tegelijkertijd werden in Turkije verschillende journalisten en mediaverantwoordelijken gearresteerd onder het mom dat deze mensen een bedreiging voor de nationale veiligheid zouden vormen. De vierentwintig journalisten werden later onder voorwaarden vrijgelaten in afwachting van het resultaat van het strafrechtelijk onderzoek.
De Europese Unie heeft altijd aangegeven dat ze de persvrijheid hoog in het vaandel voert omdat die behoort tot de fundamentele waarden en vrijheden van de Europese Unie. Het Europees Parlement heeft dan ook een resolutie aangenomen waarbij het de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de Turkse rechterlijke macht in vraag stelt en zich ook vragen stelt over het medialandschap in Turkije. Dat leidt onvermijdelijk tot zelfcensuur van de media. De resolutie werd door alle fracties in het Europees Parlement ondertekend.
Turkije staat in de World Press Freedom Index op de niet echt benijdenswaardige 154e plaats van de 180 onderzochte landen. In 2012 stond het land nog op de 148e plaats. Dat is ook niet om over naar huis te schrijven, maar het was toch al iets beter dan de 154e plaats. Eind 2013 zaten ongeveer 60 journalisten in detentie. Zeker voor 28 van hen was dat vanwege hun job. Journalisten zitten vaak maanden en jaren vast voor ze worden berecht. De protesten in de zomer van 2013 vestigden de aandacht op de groeiende mediaconcentratie in het land in de handen van businessmannen die gelinkt zijn aan de overheid.
Een toetreding van Turkije tot de Europese Unie lijkt dan ook verder af dan ooit tevoren. De Europese Unie heeft aan Turkije gevraagd om de geboekte vooruitgang op het vlak van persvrijheid niet ongedaan te maken door dergelijke arrestaties zoals in december. De Turkse president reageerde verbolgen en zei dat de Unie zich maar beter met haar eigen zaken bemoeit. Turkije is sinds 1999 kandidaat-lidstaat en onderhandelt hierover sinds 2005 met de Europese Commissie.
Minister, wat is het standpunt van de Vlaamse Regering ten opzichte van de persvrijheid in Turkije, de verslechtering ervan en de reactie van de Europese Unie hierop?
De heer De Croo heeft het woord.
Ik heb ettelijke bezoeken afgelegd aan Turkije, nooit op vakantie, maar voor werkbezoeken in allerhande functies. Ik was enkele maanden geleden namens de Federale Regering aanwezig op de eedaflegging van president Erdogan. Ik ben heel bivalent over de situatie, en ik ben verontrust.
Ik heb gelobbyd voor de fameuze verklaring van 1999 van Helsinki. In contacten met verschillende lagen van de bevolking heb ik altijd het gevoel gehad dat zich daar een pro-Europese mind ontwikkelde. Dat wordt veroorzaakt door vele omstandigheden. We mogen niet vergeten dat een deel van de Turkse administratie vanuit de bezette gebieden die ze in Europa hadden, is ingevoerd in Ankara. Er was een hele kaste van afstammelingen van Turkse ambtenaren in Bulgarije, Roemenië en andere landen, die een substraat waren van dat pro-Europese gevoel. Daardoor is er een gevoel van afstand tegenover Europa.
Intussen is er een enorme influx van vluchtelingen. Turkije heeft een dubbelzinnig gelaat. Enerzijds en grotendeels is het pro-Europees en dynamisch, en manifesteert het zich als een land dat nuttig kan zijn voor de verruiming van de Europese Unie door het inbrengen van een lekenbestuur in een grotendeels islamitische staat. De laatste jaren is er echter een verglijding en wordt de indruk gewekt dat Erdogan een dubbele agenda heeft. Ik heb hem indertijd meerdere keren gecontacteerd, maar het gevoel is dat je niet goed weet of er een Erdogan voor binnenlands gebruik voor je staat, of een voor buitenlands gebruik.
Turkije doet een grote expansie in Afrika: ze hebben er een vijftiental ambassades geopend in drie of vier jaar tijd. Dat heeft een grote impact, om internationaal een plaats te vinden, economisch, in het vervoer, in het beleid.
Mevrouw Soens, er zijn momenteel procentueel meer vrouwelijke universiteitsprofessoren in Turkije dan in België. Er zijn tegenstrijdige elementen: vooruitstrevend en een lekenbenadering, en tegelijk archaïsch en godsdienstig. Die dubbelzinnigheid vinden we terug in de ambities van de huidige president, die graag de honderdjarige herdenking van Atatürk in 2023 als leider van de staat zou willen meemaken.
Ik ben voorzichtig. We moeten onze houding handhaven, maar we moeten ook oog hebben voor de recuperatie van sommige opinies in Turkije.
De heer Kennes heeft het woord.
Onze fractie maakt zich ook wel zorgen over de ontwikkelingen in Turkije. Het is een land waarmee we veel contacten en banden hebben. Er is een grote gemeenschap van Turkse oorsprong in ons land. Er zijn veel handelscontacten. Er is toerisme. We zitten in dezelfde NAVO-structuur. Mensenrechten zijn overal belangrijk, maar zeker in een land waarmee we veel banden hebben, baart ons dat zorgen.
Minister-president, heeft Vlaanderen via diplomatieke en andere banden initiatieven genomen om deze problematiek met de bevoegde Turkse instanties te bespreken? In welke mate wordt de beknotting van de democratische vrijheden, zoals de persvrijheid en het recht op demonstratie, mee in aanmerking genomen wanneer er sprake is van beperkingen inzake wapenexportlicenties?
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Ik wil even illustreren wat mevrouw Soens heeft gezegd. Mijn persoonlijke medewerker heeft twaalf jaar als VRT-correspondent in Turkije gewerkt. Hij heeft aan den lijve ondervonden hoe het werken moeilijker en moeilijker werd. In het begin werden de binnenlandse correspondenten bedreigd, de laatste jaren ook de buitenlandse. In Twittercampagnes werd een tweet van account naar account gestuurd, met dezelfde taalfouten in. Daaruit blijkt dat het georganiseerde acties waren. Hij heeft president Erdogan op de televisie horen zeggen dat buitenlandse correspondenten buitenlandse spionnen zijn. Er zijn mensen die geen angst hebben. Hij noemt bijvoorbeeld de Nederlandse Frederike Geerdink, maar anderen zijn wel bang en doen er langzamerhand het zwijgen toe, omdat ze hun verblijfsvergunning niet willen verliezen.
De heer Hendrickx heeft het woord.
Minister-president, ik ben benieuwd naar de stappen in het toetredingsverdrag, die vandaag ook weer ter discussie worden gesteld. Ik wacht uw antwoord af.
Minister-president Bourgeois heeft het woord.
Collega’s, zoals u weet, is Turkije sinds 1999 een van de potentiële lidstaten van de Europese Unie. De toetredingsonderhandelingen zijn begonnen in 2005. Tot op heden is er slechts één hoofdstuk van de onderhandelingen gesloten. Die verlopen dus niet vlot, op zijn zachtst gezegd. Dat had en heeft nog altijd te maken met de weigering van Turkije om Cyprus als lidstaat te erkennen. Daar is het probleem van de eerbiediging van de fundamentele rechten en vrijheden bovenop gekomen.
Commissievoorzitter Juncker heeft bij zijn aantreden duidelijk gesteld dat er tijdens het mandaat van deze Commissie geen verdere uitbreiding komt. De Unie wil de volgende jaren met de kandidaat-lidstaten focussen op: administratieve capaciteit, bevordering van de rechtsstaat, respect voor de in de Unie gedeelde fundamentele rechten en vrijheden en het bevorderen van de diepe democratie. Die punten houden rechtstreeks verband met het thema dat hier wordt aangekaart.
Ik citeer Juncker in een persmededeling: “De lopende onderhandelingen zullen uiteraard voortgezet worden en de westelijke Balkan in het bijzonder moet een Europees perspectief blijven hebben, maar geen verdere uitbreiding zal de komende vijf jaar plaatsvinden. Wat Turkije betreft, is het duidelijk dat het land ver weg is van het EU-lidmaatschap. Een overheid die Twitter blokkeert is duidelijk niet klaar voor toetreding.”
U weet dat ook de Vlaamse Regering in haar regeerakkoord heeft opgenomen dat de EU zich eerst moet verdiepen alvorens uit te breiden. Ik citeer ook het federale regeerakkoord: “We kiezen voor een Europese samenwerking die steunt op de directe betrokkenheid van de burgers. De EU moet voorrang geven aan haar verdieping boven haar uitbreiding.” Over Turkije spreekt het federale regeerakkoord niet rechtstreeks, maar ook de Federale Regering stelt dat de EU een leidende rol moet opnemen in de verdediging van de mensenrechten. Dat zijn klare standpunten.
In het kader van een evaluatie van de voortgang van de toetredingsonderhandelingen hebben de hoge vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de Europese Unie, mevrouw Frederica Mogherini en de commissarissen Johannes Hahn en Christos Stylianides, bevoegd respectievelijk voor uitbreiding en nabuurschap en voor civiele bescherming en humanitaire hulp, in december 2014 een tweedaags bezoek gepland aan Turkije met als doel de wat bekoelde bilaterale relaties en de samenwerking nieuw leven in te blazen. Die pogingen zijn doorkruist en wel vrij bruusk toen de Turkse regering op 1 december de arrestatie beval van een aantal journalisten en mediaverantwoordelijken omdat zij de nationale veiligheid zouden bedreigen.
De hoge vertegenwoordiger en de Europese Commissie vatten dit heel terecht op als een manifeste schending van de persvrijheid en hebben dit dan ook bij monde van een persbericht met klem veroordeeld.
Het Europees Parlement heeft verontwaardigd gereageerd en heeft een resolutie goedgekeurd op 15 januari 2015 waarbij alle politieke fracties die verontwaardiging uitspraken en nog eens het belang onderstreepten van persvrijheid en de eerbiediging van de democratische waarden voor het uitbreidingsproces. In punt 6 van de resolutie stelt het Europees Parlement vast dat het Turks actieplan ter voorkoming van schendingen van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens niet voorziet in een herziening van alle relevante bepalingen in de antiterreurwet of strafwet die gebruikt zijn om de vrijheid van meningsuiting te beknotten. Het parlement benadrukt dat de hervorming van deze wetten de hoogste prioriteit moet krijgen.
Het Europees Parlement heeft ook aanbevelingen gedaan aan de raad. Ik wijs ook op de reactie van minister Gatz die op 11 januari een bezoek heeft gebracht aan de Brusselse redactie van de onafhankelijke Turkse krant Zaman. Daarbij heeft minister Gatz de arrestatie van de hoofdredacteur van Zaman zeer sterk veroordeeld.
Er is een lichtpunt in die zin dat een aantal journalisten intussen zijn vrijgelaten. Maar heel wat journalisten zitten momenteel ook nog altijd opgesloten.
De heer Kennes vraagt of de Vlaamse Regering rechtstreeks contact moet opnemen met de Turkse regering. Ik denk van niet. De standpunten zijn heel duidelijk. De Vlaamse Regering heeft een standpunt ingenomen in het regeerakkoord, de Federale Regering evenzeer. Ook de Europese Commissie heeft bij haar aantreden duidelijk bepaald dat er geen uitbreiding komt tijdens die periode en dat bij alle toetredingsonderhandelingen het respect voor de fundamentele rechten en vrijheden primordiaal is. Het Europees Parlement heeft met een heel grote meerderheid een resolutie aangenomen met aanbevelingen aan de raad.
Mevrouw Soens heeft het woord.
Minister-president, in januari zijn inderdaad nog twee Nederlandse journalisten opgepakt toen ze het land binnenkwamen. Zij werden ondervraagd en zijn na een interventie van de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken opnieuw vrijgelaten.
In de gesprekken met Turkije moet er effectief meer aandacht zijn voor de hervormingen die meer persvrijheid en vrijheid van mening moeten waarborgen. Ik ben blij te horen dat iedereen daar aan hetzelfde zeel trekt in Europa.
De heer De Croo heeft het woord.
Minister-president, het is juist dat men journalisten soms maar kan ontmoeten in catimini. Tezelfdertijd moeten we ervoor zorgen dat Turkije zich niet isoleert en zich echt beweegt op een hefboomskap om zich Turkofoon en Turkokrachtig te houden. Van de Oeigoeren in China, de voorzitter kent die, tot en met Turkije bestaat er een soort van Turkistanisatie die we niet uit de weg mogen gaan. We moeten dan ook aandachtig en waakzaam zijn maar toch ook betrokken blijven.
De heer Kennes heeft het woord.
Volgens mij is het niet verkeerd dat de Vlaamse Regering zich aansluit bij de verontrustende boodschappen die worden uitgezonden. Minister-president, ik begrijp dat u vindt dat er al heel wat signalen zijn vertrokken vanuit andere gremia en instanties, maar in mijn ogen sluit dat niet uit dat ook Vlaanderen daarin zijn rol kan spelen.
De heer Hendrickx heeft het woord.
De reacties zijn duidelijk. Meerderheid en oppositie zitten overigens op dezelfde lijn. Een en ander moet ons nopen tot waakzaamheid. De minister-president wijst er volgens mij meer dan terecht op dat er al voldoende signalen zijn vertrokken. Maar mijnheer Kennes, dat betekent niet dat we zelf niet alert moeten zijn en waar nodig, ons steentje moeten en kunnen bijdragen.
De heer Vanbesien heeft het woord.
Minister-president, momenteel gaat het inderdaad om een problematische situatie, en dat is een reden om te zeggen dat niet is voldaan aan de voorwaarden om aan te sluiten bij de Europese Unie. Wat u als antwoord gaf, was echter iets anders. U hebt dat wel gezegd, maar u hebt eraan toegevoegd dat u eerder voor een verdieping dan voor een uitbreiding bent. Dat is natuurlijk een stellingname die losstaat van de actuele situatie in Turkije. Dus zelfs als Turkije het heel goed zou doen op het vlak van persvrijheid en mensenrechten, dan nog hoeft het niet aan te sluiten bij de Europese Unie omdat wij willen verdiepen eerder dan uit te breiden. En daar ben ik het niet mee eens. De mogelijkheid openhouden om eventueel toe te treden indien uiteraard aan alle voorwaarden is voldaan, kan net een belangrijk diplomatisch instrument zijn om hen te dwingen mensenrechten en persvrijheid te respecteren. Als we nu zeggen dat we hen er sowieso niet bij willen en dat we eerst willen verdiepen voor we gaan uitbreiden, dan nemen we bij Turkije die incentive misschien weg.
Minister Bourgeois heeft het woord.
Mijnheer Vanbesien, het is uw volste recht om het daar oneens mee te zijn. Er zijn twee aspecten in mijn antwoord. Ten eerste zeggen de Europese Commissie, de Federale Regering en de Vlaamse Regering dat ze tijdens die periode voor verdieping willen gaan en niet voor uitbreiding. Dat is ook het standpunt van de Commissie-Juncker.
Daarnaast wil ik wel beklemtonen dat ook die precontractuele toetredingsgesprekken zeer belangrijk zijn. Daarbij wordt de aandacht gevestigd op het respect voor de fundamentele rechten en vrijheden. Niemand zal ontkennen dat er momenteel geen vooruitgang wordt geboekt, integendeel – en dan druk ik me nog heel zwak uit. Dit is een algemene vaststelling die we maken. Het gaat om een zeer belangrijk onderdeel van het Europese verdrag dat we niet willen loslaten.
Zoals de heer De Croo heeft gezegd, betekent dit niet dat we Turkije gaan isoleren, dat we geen individuele en diplomatieke contacten of handelsrelaties meer zouden hebben. Die kunnen alleen maar bijdragen tot een evolutie in de geesten en in de handelingen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.