Verslag vergadering Commissie voor Economie, Werk, Sociale Economie, Wetenschap en Innovatie
Vraag om uitleg over het terugvorderen van de coronasubsidies
Verslag
De heer Vande Reyde heeft het woord.
Minister, we weten allemaal dat er tijdens de coronaperiode enorme steun is gegeven aan ondernemingen en dat die ook nodig was. Uit de evaluaties is gebleken dat die veel grote economische schade heeft vermeden. Over die steun zelf heb ik uiteraard geen bedenkingen, wel over de controle die momenteel nog lopende is over oneigenlijk gebruik van die steuntoekenning.
Voor de steuntoekenning werd gekozen voor een snelle digitale aanvraagprocedure, zodat het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) zeer snel kon toekennen aan de getroffen ondernemers. Daarom werd ook de inspectiedienst van VLAIO versterkt en werd een controlestrategie uitgerold waarbij risicovolle dossiers werden onderzocht. Dat verliep in verschillende fases. Daar gebeurde een risicoanalyse op. Er werd ook heel veel extra personeel voor aangenomen.
Op 6 oktober vorig jaar gaf u een laatste stand van zaken met betrekking tot de controles op de coronasteun. Er waren toen bij VLAIO al meer dan 18.000 procedures voor terugvordering opgestart. Dat is toch een serieus aantal. Er werd ondertussen ook al voor meer dan 124 miljoen euro aan steun teruggevorderd.
In sommige gevallen ging het natuurlijk om onbewuste vergissingen. We moeten niet alles verdacht maken. In veel gevallen is het ook een procedurele kwestie. Maar in sommige gevallen blijkt er toch sprake van bewuste fraude, om aldus onterecht coronasteun binnen te halen.
Op datum van 6 oktober waren er 639 dossiers van 127 ondernemingen in behandeling bij de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie (CDBC) en iets meer dan 1500 dossiers bij de parketten. En daar gaan mijn vragen over.
Wat is de stand van zaken met betrekking tot de controle op de coronasteun? Hoeveel dossiers werden inmiddels gecontroleerd? Hoeveel steun werd daar inmiddels in teruggevorderd? Hoeveel dossiers daarvan zitten momenteel bij de fraude-instanties?
In het rekeningenrapport waarschuwde het Rekenhof voor het risico dat niet alle dossiers gecontroleerd zullen kunnen worden binnen de termijn van vijf jaar. Dat is ook niet onlogisch, als je die enorme aantallen ziet. U voorzag een versterking van de inspectiecapaciteit. Uw voorgangster, minister Crevits, heeft dat ook gedaan. Dat is ook voor de volgende jaren, omdat de controle van de dossiers nog wel een tijdje zal lopen. Wat is daar de stand van zaken van? Denkt u dat dat zal volstaan om binnen de termijn van vijf jaar alle dossiers tijdig te controleren?
In het verleden was er sprake van onvoldoende toegang tot en problemen met de informatie die van de federale databanken kwam, om gerichte controles te kunnen uitvoeren, bijvoorbeeld op basis van btw, de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) enzovoort. U verwees ook al naar de moeizame procedures voor samenwerking tussen VLAIO en de federale instanties. Dat is natuurlijk geen goede zaak voor die controlestrategie. Is er al beterschap met betrekking tot die gegevensuitwisseling? Hoe verloopt die momenteel? Zijn er nog dingen die we op dat vlak beter kunnen doen?
Mevrouw De Vreese heeft het woord.
We blikken inderdaad even terug op 2020. Dat ligt nu precies al even achter ons. Ik vind dat ook wel vreemd: corona is in onze gedachten precies al eventjes voorbij. Ik zag vanmorgen nog een artikel dat er een nieuwe variant zou zijn opgedoken die zeer besmettelijk is. Ik hoop dat we dat gewoon achter ons kunnen laten en ons nu inderdaad focussen op de nazorg, bij wijze van spreken.
Het is zeer essentieel geweest voor onze economie en onze ondernemers dat Vlaanderen en zijn ministers zo snel hebben gereageerd om steun te geven aan onze ondernemingen, om die gezonde ondernemingen ook door die moeilijke periode heen te loodsen. Sinds de start van de lockdown in maart 2020 zijn er tal van maatregelen genomen met steuninstrumenten om onze ondernemingen te versterken. Het was niet zo dat we alle schade wilden opvangen, maar we wilden wel die bedrijven doorheen de crisis loodsen.
Het was een bewuste keuze van de Vlaamse Regering om die dossiers vlot af te handelen, zodat de ondernemers snel konden worden uitbetaald. De administratie heeft daar zeer sterk werk geleverd en heeft op zeer korte tijd ontzettend veel dossiers behandeld. Bij dossiers die niet in orde waren, niet voldeden aan de voorwaarden of waar doelbewust gefraudeerd werd, moet echter worden opgetreden. Het inspectieteam bij VLAIO werd dan ook uitgebreid om onterecht uitbetaalde coronaondersteuning op te sporen en terug te vorderen. Dat gebeurt via datamining en antifraudesoftware.
Minister, wat is de stand van zaken van de controle en het terugvorderen van de onterecht betaalde coronasteun? Hoeveel coronaondersteuning werd er tot op vandaag teruggevorderd? Ik moet wel zeggen dat u bij het verslag van de ombudsman al heel wat cijfers genoemd hebt. Ik denk dat daar een week later niet veel verandering in gekomen zal zijn, maar kunnen we toch een nog wat breder antwoord krijgen over welke lessen u als minister uit de afgelopen jaren en maanden hebt getrokken met betrekking tot de ondersteuningsinstrumenten?
Hoe kan doelbewuste fraude beter worden opgespoord en vermeden, zonder de aanvraagprocedures complexer te maken? Hoe wordt momenteel gebruikgemaakt van artificiële intelligentie om fraude op te sporen?
Minister Brouns heeft het woord.
Het is goed om op basis van jullie vragen nog eens de status op de maken van de controles en terugvorderingen in het kader van de coronasteun. Ik moet wel even aanstippen – zoals u terecht opmerkt, collega De Vreese – dat ik een groot deel van deze informatie vorige week bij de behandeling van het verslag van de ombudsman al heb meegegeven. Ik zal de vragen gezamenlijk beantwoorden, aangezien ze in grote mate overlappen.
Wat betreft de terugvorderingen en terugbetalingen: over de verschillende coronasteunmaatregelen heen werd tot op 26 april 2023 initieel in 21.822 dossiers voor 141,2 miljoen euro teruggevorderd. Het gaat zowel om volledige als gedeeltelijke terugvordering van de uitbetaalde steun. Hiervan werd voor 16 miljoen euro aan terugvorderingen geannuleerd wegens een ingewilligd administratief bezwaar of beroep bij de bevoegde rechtbank. Van de 125,2 miljoen euro terugvorderingen na aftrek van de geannuleerde terugvorderingen, werd reeds 67,7 miljoen euro terugbetaald en 5,4 miljoen euro gecompenseerd. De schuldcompensatie betreft de goedgekeurde steun in latere steunmaatregelen die in plaats van uitbetaald te worden aan de onderneming, in mindering wordt gebracht van de openstaande schuld. Hierdoor bedraagt het openstaande saldo momenteel 52 miljoen euro. Dit betekent dat ruim 58 procent is geïnd.
Het openstaand saldo bevat eveneens het bedrag van terugvorderingen opgeschort naar aanleiding van een ingediend administratief bezwaar of beroep dat nog in behandeling is.
Indien de onderneming in de onmogelijkheid is om de schuld ineens terug te betalen, kan zij een afbetalingsplan aanvragen. Momenteel zijn er in totaal 3594 afbetalingsplannen door VLAIO goedgekeurd voor een totaal bedrag van 26.166.355,94 euro, waarvan nog 10,8 miljoen euro niet is afgelost.
VLAIO zet verder in op een actief invorderingsbeleid. Indien de onderneming haar schuld niet tijdig terugbetaald, ontvangt ze een enige aanmaning en ingebrekestelling. Indien ze alsnog nalaat de schuld terug te betalen, wordt het dossier overgedragen aan de Centrale Invorderingscel (CIC) van de Vlaamse Belastingdienst (VLABEL) voor gedwongen invordering.
De dienst Inspectie van VLAIO zet onverminderd de controles op de coronasteun verder en heeft hiervoor momenteel 16,4 voltijdsequivalente (vte) inspecteurs. Op korte termijn zullen nog vier corona-inspecteurs aangeworven worden. Daarnaast wordt er ingezet op het digitale proces, via software. Zo kunnen we repetitieve processen automatiseren en overnemen, om nog efficiënter te gaan werken. Dit is een belangrijke ondersteuning van onze inspecteurs.
Zoals reeds eerder gesteld worden bij de corona-inspectiestrategie alle risico’s – dat wil zeggen: alle steunaanvragen van de betrokken onderneming – in kaart gebracht. De grootste risico’s worden eerst aangepakt. De dienst Inspectie heeft op basis daarvan ondertussen 30.776 dossiers gecontroleerd – dat was de toestand op 26 april van dit jaar – waarbij in 60,7 procent van de dossiers vaststellingen werden gedaan die aanleiding geven tot een gehele of een gedeeltelijke terugvordering van de steun. In 39,4 procent van de gecontroleerde dossiers blijkt uit de uitgevoerde inspectie dat de steun terecht is ontvangen.
Maar het blijft een feit dat zelfs met het huidige corona-inspectiekorps niet alle risicovolle dossiers volledig kunnen worden afgedekt tegen 31 december 2024. De dossiers met het grootste risico zullen evenwel aan een controle onderworpen zijn. Het is ook nog mogelijk, als de Vlaamse Regering daartoe beslist, dat de inspectieperiode verlengd wordt tot vijf jaar na uitbetaling. Dat kan dus nog lopen tot 2027.
Ter info: met een maximumpotentieel van twintig vte's zullen we in staat zijn om twintigduizend dossiers per jaar te controleren.
De dossiers waarbij vermoedelijke fraude in het spel is. Momenteel zijn er 639 dossiers van 127 ondernemingen in behandeling bij de Centrale Dienst voor de Bestrijding van de Corruptie. Er zijn ook 1591 dossiers van 286 ondernemingen in behandeling bij de parketten.
Datamining is een techniek, u wel bekend, die ook in het fraudedetectiesysteem maximaal wordt ingezet. Dit blijft een heel belangrijk instrument bij het bepalen van die risicoanalyse. Het gebruik van de data uit de btw-aangiftes aangeleverd door de FOD Financiën, is onontbeerlijk om mogelijke anomalieën op te sporen. Afwijkingen tussen de btw-aangiftes en de opgegeven omzetcijfers in de steunmaatregelen gerelateerd aan een omzetdaling van minstens 60 procent, geven een heel goede indicatie van mogelijk onterecht toegekende steun. De inspecteurs kunnen vervolgens gerichte controles uitvoeren op die risicovolle dossiers.
De gegevensuitwisseling met de FOD Financiën verloopt momenteel vlot. Ook de gegevensuitwisseling met het RIZIV is ondertussen lopende en klaar voor het uitvoeren van de risicoanalyse: dit gaat een nog onbekend aantal te controleren dossiers opleveren waarmee in 2023 zal gestart worden.
De fraudedetectietool die gehanteerd wordt bij VLAIO, is momenteel gebaseerd op twee pijlers: enerzijds datamining, zowel op basis van eigen VLAIO-dossierdata, als data van FOD Financiën, KBO-data (Kruispuntbank van Ondernemingen) en data van het RIZIV. Dit zijn publieke databanken die dus gekoppeld kunnen worden om misbruiken te achterhalen. Hoe meer data gebruikt worden, hoe beter de risicoanalyse. Anderzijds is er de community-analyse waarbij zogenaamde netwerken van ondernemingen kunnen worden gedetecteerd. De fraudedetectietool is steeds in verdere ontwikkeling met het oog op optimalisering van de risicodetectie bij VLAIO. AI in de zuivere zin van het woord is hier vandaag nog niet aan de orde.
Bij het aanpakken van fraude zijn datagedrevenheid en de uitwisseling van data cruciaal. Zo zal ook bij het opzetten van nieuwe steunmaatregelen en aanvraagprocedures hiervan maximaal gebruik worden gemaakt. Zo wordt bijvoorbeeld bij energiesteun reeds automatisch afgetoetst of de steunvragende onderneming geen dossier heeft lopen bij de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie, of een van de parketten inzake coronasteun. Ook heel wat andere checks over de financiële gezondheid verlopen automatisch.
Het gebruik van de federale data is evenwel via protocollen gekoppeld aan bepaalde steunmaatregelen, waardoor die data niet zomaar kunnen worden ingezet bij andere steunmaatregelen. Controle voor uitbetaling geeft in ieder geval de beste garanties dat er niet ten onrechte steun wordt voorzien.
De heer Vande Reyde heeft het woord.
Minister, bedankt voor uw antwoord.
Ik begrijp uw antwoord en vind het ook een eerlijk antwoord, in die zin dat we destijds wisten dat het onmiddellijk geven van die steun een noodzaak was, maar ook een keerzijde zou hebben. Die keerzijde werd tijdens de crisis al duidelijk, maar zeker nu we die controles moeten uitvoeren. U zegt dat we naar alle waarschijnlijkheid niet in staat zullen zijn om de meest risicovolle dossiers allemaal af te ronden tegen de geldende termijn. Ik heb daar begrip voor, want het is een moeilijke zaak en er zijn veel inspanningen gebeurd om de controles te doen. Ik denk dat het nodig blijft om daar toch te kijken hoe we eventueel de controlediensten kunnen versterken, om tenminste te trachten om al die risicovolle dossiers te onderzoeken. Ik vind dat vooral naar ondernemers die ter goedertrouw hebben gehandeld, heel belangrijk. Ik zeg niet dat we daar een heksenjacht moeten doen. We moeten ook begrip hebben voor onbewuste vergissingen ten opzichte van doelbewuste fraude. Ik heb ook een paar gevallen gezien waar er duizenden euro’s werden teruggevorderd vanwege echt administratieve fouten. Ik denk dat we daar wel coulant moeten zijn en begrip moeten tonen. We moeten proberen om die echte bewuste fraude er maximaal uit te halen.
Ik snap uw strategie en ik denk dat dat de juiste is. Ik ben heel blij dat die gegevensuitwisseling al vlotter verloopt. Misschien nog een kleine bijkomende vraag: tijdens de crisis is, door uw voorganger mevrouw Crevits, de regel ingevoerd dat wie echt wordt betrapt op bewuste fraude, ook meteen wordt uitgesloten voor alle toekomstige subsidies in het volledige Vlaamse subsidielandschap. Is er van die maatregelen al gebruikgemaakt? Want ik denk dat dat toch wel een groot afschrikmiddel is voor ondernemers, die twee keer zullen nadenken voordat ze steun moedwillig gaan misbruiken.
Mevrouw De Vreese heeft het woord.
Ik sluit mij ook een beetje aan bij het antwoord van collega Maurits, in die zin dat ik denk dat het belangrijk is om prioriteiten te stellen richting die doelbewuste fraude. Ik weet ook niet in welke mate je met die datamining prioriteiten kan stellen op het vlak van fraude die gepleegd is, naar bedragen toe en dergelijke meer. Ik weet niet of dat ook gebeurt, of de inspectiediensten die daarmee bezig zijn, starten met de netwerken en de bedrijven die het meest grootschalig zijn en zo een lijst afwerken. Het is uit onwetendheid dat ik het vraag.
U zegt ook dat het openstaande saldo nog 52 miljoen euro bedraagt. Dat is ongeveer hetzelfde als eind december. Mijn vraag daarbij is dus: wat is uw inschatting rond het terugvorderen van dat bedrag?
Een tweede opmerkelijk cijfer dat ik vond, dat ook bij het verslag van de ombudsman door u meegedeeld was, is dat bij drie op de vijf gerechtelijke uitspraken VLAIO in het gelijk wordt gesteld. Ik vind dat eigenlijk nog een redelijk groot aantal, twee op de vijf, waarbij VLAIO niet in het gelijk wordt gesteld. Ik weet niet of u daarvoor een reden kunt opgeven?
Ik denk dat het onmogelijk gemaakt moet worden dat mensen die doelbewust gefraudeerd hebben, nog steun krijgen. Er is al lang sprake van een soort knipperlichtprocedure en een zwarte lijst. Kunt u een stand van zaken geven omtrent de regelgeving om ondernemingen gedurende vijf jaar effectief steun te ontzeggen en hebt u eventueel cijfers van ondernemingen die op die zwarte lijst staan?
De heer Gryffroy heeft het woord.
Met het antwoord dat ik van de minister hoorde, heb ik nu toch wel een bijkomende vraag omtrent die datamining en de artificiële intelligentie die daarvoor gebruikt wordt, want ik heb ook een schriftelijke vraag gesteld omtrent de kmo-portefeuille. We hebben daar als antwoord gekregen dat er ongeveer 250.000 dossiers zijn over een drietal jaar, dus van 2020 tot 2022, en dat er hiervan 259 dossiers gecontroleerd zijn. Dat is 0,15 procent. 0,15 procent van het totale aantal dossiers is gecontroleerd. Ik zou veronderstellen dat het aantal dossiers dat je controleert met die artificiële intelligentie en datamining veel hoger komt te liggen. Dat zie ik nergens terug, ook niet in uw antwoord op die schriftelijke vraag. Mij zou het dan beter lijken dat je zegt dat 50 procent gecontroleerd is via artificiële intelligentie en datamining, en dat daaruit misschien voortkomt dat er heel weinig effectieve vervolgprocedures moeten komen, vanwege het feit dat er weinig fraude is. Dat is dan goed nieuws. Nu komt het over alsof er door die artificiële intelligentie maar 259 dossiers door geraken. Dat is iets wat ik een beetje onbegrijpelijk vind, en dat kadert dan ook in die vraag van de coronasubsidies.
Minister Brouns heeft het woord.
Dat het bedrag dat in te vorderen is, nog zal oplopen, collega De Vreese, ik denk dat dat zo zal zijn. Ik heb op dit moment natuurlijk geen zicht op die concrete bedragen of de verwachtingen daaromtrent.
Van de maatregel om mensen uit te sluiten is inderdaad al gebruikgemaakt. De precieze cijfers, collega, moet ik opvragen, maar het is wel belangrijk om dat te bevestigen.
Collega Gryffroy, ik heb gezegd dat datamining al wordt ingezet, artificiële intelligentie nog niet. Alle dossiers worden op risico-inschatting gecontroleerd. De datamining wordt nu voor die risico-inschatting ingezet. Ik begreep dat dat ook al verschillende keren aan bod is gekomen bij mijn voorgangster hier. De effectieve inspectie is dan ook veel lager. Datamining wordt nu gebruikt voor de risico-inschatting. Dat is een belangrijke nuance wat betreft uw bijkomende vraag.
De heer Vande Reyde heeft geen slotbemerking. Mevrouw De Vreese heeft het woord.
Minister, ik denk dat er inderdaad nog heel wat werk is voor de inspectiediensten. Ik wil ze daar heel veel succes mee wensen. Als ik zie hoeveel dossiers zij dagelijks behandelen, denk ik dat dat een enorm werk is, een eindeloos werk, als ik de getallen hoor die zij moeten doen. Aan u en uw inspectiediensten: heel veel succes om die verder te bekijken. We zullen de verdere stand van zaken van de invorderingen zeker en vast ook verder opvolgen vanuit het parlement.
Maar ik denk dat als er mensen zijn die tijdens zo’n moeilijke periode doelbewust fraude hebben gepleegd, steun hebben gekregen van al die mensen die belastingen betalen, van al die gezinnen die het op dat moment ook heel lastig hadden en ook in een heel moeilijke periode zaten, we daar heel hard in mogen zijn. Ik denk dat u tot op het bot mag gaan om het geld verkregen via doelbewuste fraude allemaal terug te vorderen.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.