Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vraag om uitleg over de nieuwe website met richtlijnen voor influencers met betrekking tot zelfdoding
Verslag
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Minister, na lang wachten is de influencerFAQ eindelijk gepubliceerd. Het is dus geen influencercode of deontologische code geworden, maar een reeks veelgestelde vragen die influencers kan helpen door het bos weer de bomen te zien, of volgens ‘het korte antwoord’ op de eraan gekoppelde website: “Influencers hebben een grote impact op hun volgers. Daar komen heel wat ondernemende, maatschappelijke of ethische vragen bij kijken. De influencerFAQ wordt een plek waar influencers terechtkunnen voor antwoorden. De influencerFAQ bevat geen nieuwe regeltjes, maar is wel een uniek digitaal platform vol adviezen, tips en tricks voor elke online content creator. De tool zal permanent worden aangevuld met nieuwe thema’s en relevante informatie, in nauwe samenwerking met influencers. De influencerFAQ is er voor én door influencers.”
Die FAQ is tot stand gekomen na uitgebreid onderzoek en consultatie van verschillende organisaties en een heleboel influencers. De minister is zeker niet over één nacht ijs gegaan. Bovendien zal de FAQ geregeld worden bijgesteld en zijn er zes ambassadeurs ingeschakeld die de FAQ binnen de influencergemeenschap zullen verspreiden en toelichten.
Als we die website van naderbij bekijken, zien we een heleboel relevante vragen met betrekking tot verplichtingen verbonden aan de activiteiten van influencers, zoals over reclame, belastingen, privacy, auteursrechten enzovoort. Het is een goede zaak dat op één plek alle wettelijke informatie wordt verzameld en wordt doorverwezen naar de juiste kanalen.
Toch heb ik een aantal vragen.
Op welke manier zal deze FAQ verspreid en gepromoot worden, buiten die zes ambassadeurs? Bij welke doelgroep? Op welke concrete manier zullen de zes ambassadeurs daarvoor ingeschakeld worden?
Tijdens de ontwikkelingsperiode van de FAQ is er sprake geweest van een kwaliteitslabel: de minister sprak van een attest in de zin van een ‘code of honour’. We zien daar echter weinig van terug. Waarom heeft dat idee het niet gehaald?
Op welke manier is deze FAQ afdwingbaar bij onze Vlaamse influencers? Wat met influencers die ervoor kiezen om er zich niets van aan te trekken?
Op welke termijn en op welke manier zal de FAQ geëvalueerd worden? Wie zal betrokken zijn bij die evaluatie?
Mevrouw Jans heeft het woord.
Minister, ik probeer hier in deze commissie ook af en toe onder de aandacht te brengen dat mediamakers zorgvuldig moeten nadenken over de manier waarop ze over zelfdoding rapporteren. Ik heb een beetje een specifiekere invalshoek wat betreft mijn vraag om uitleg. We weten dat veel spreken over het thema en het veel aan bod laten komen op allerlei platformen en in verhalen goed is voor de bespreekbaarheid, maar er zijn ook risico’s aan verbonden. Daarom is een zorgvuldige berichtgeving werkelijk van levensbelang. We weten dat.
Sinds 2004 kennen we ook klassieke mediarichtlijnen rond suïcidepreventie. Die werden oorspronkelijk opgemaakt samen met en voor de klassieke journalisten, in eerste instantie voornamelijk van de geschreven pers. Maar de manier waarop wij evolueren in het vergaren van nieuws en de tijd die wij op schermen doorbrengen, veranderen voortdurend. Vervolgens werden die klassieke mediarichtlijnen opgevolgd door mediarichtlijnen voor fictiemakers. Men ging breed kijken naar de wereld van televisie, film, theater, literatuur en muziek.
Intussen scrollen we allemaal wel wat af. Er zijn ook steeds meer jongeren, misschien zelfs steeds meer mensen, die het nieuws of een stukje van het nieuws voornamelijk vinden op de telefoon in hun hand of via een of andere app. Als we dan gaan kijken naar jongeren, kunnen we daar toch zeker vaststellen dat influencers hun naam niet gestolen hebben. De Ambrassade heeft daar ook cijfers over. Heel veel mensen kijken op naar influencers en zien hen als hun voorbeelden. Ze hebben een ongelooflijk groot bereik, maar ze hebben ook bijzonder veel invloed.
Ik heb een aantal maanden geleden en ook tijdens andere gelegenheden de kans gehad om met u hierover van gedachten te wisselen, om aan te geven dat het weinig zin heeft om enkel de klassieke kanalen aan te raden en mensen te stimuleren om zich aan bepaalde richtlijnen te houden, als we zien dat influencers met zeer veel bereik bijvoorbeeld wel content online kunnen zetten die niet conform die adviezen is. U was het daar gelukkig van in het begin volmondig mee eens en u ondernam ook al heel wat gerichte initiatieven. Ik wil deze vraag toespitsen op een van de meest recente, en dat is inderdaad de nieuwe website influencerFAQ. Collega Van Werde heeft er uitgebreid naar verwezen. Het laat mensen stilstaan bij de rol en de invloed die ze hebben. Het is ondersteuning met concrete adviezen: do’s-and-don’ts over allerlei thema’s. Ik vind het heel positief dat ook het hele #HOEWIST-verhaal mee daarin is opgenomen: vragen over mentale gezondheid, en dat u daarin ook heel wat aandacht schenkt aan zelfdoding, wanneer die influencers daarover willen vertellen, iets willen delen, vragen willen stellen of met hun volgers in debat gaan.
Minister, ik stel u hier ook graag de volgende vragen.
U bent onlangs, in uw hoedanigheid als minister, naar de Verenigde Staten op studiereis geweest. We hebben her en der ook heel wat boeiende bezoeken zien passeren. Ik wil heel specifiek vragen of u ergens ontmoetingen hebt gehad of interessante ideeën hebt opgedaan rond het thema zelfdoding in de media, die u de moeite waard vindt om hier te delen.
In mijn laatste vraag om uitleg zei u dat het participatief traject dat aan deze lancering voorafging, wat vertraging had opgelopen omdat de gedragenheid bij de influencers moest worden aangescherpt. Hoe hebben de influencers de richtlijnen onthaald? Hoe zijn die contacten op dit moment?
Hoe zult u de website en vooral de informatie die men daar vindt, breder bekendmaken bij het doelpubliek?
Hoe zult u verder aan de slag gaan om mediamakers erop attent te blijven maken dat ze zorgvuldig moeten communiceren over het thema zelfdoding?
Minister Dalle heeft het woord.
Dank u wel, collega’s Van Werde en Jans, voor de vragen over de influencerFAQ. Het is zo dat we een maand na mijn aanstelling in 2019 werden geconfronteerd met een geval in Denemarken. Een Deense influencer communiceerde op haar Instagrampagina over zelfdoding. Collega Jans, ik herinner me nog goed dat u ook in die periode, eind 2019, hierover al de vraag stelde of we de richtlijnen voor de pers – die via de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) worden verspreid – niet moeten uitbreiden naar influencers en contentmakers op sociale media.
Het is een van de elementen geweest die me hebben geïnspireerd om werk te maken van een influencercode of een influencerFAQ, zoals het uiteindelijk heet. Je merkt inderdaad dat influencers en contentmakers met heel wat vragen zitten rond dit en andere thema’s. Zelfdoding is natuurlijk het meest verregaand. We weten allemaal dat de berichtgeving in de pers, maar zeker ook de communicatie door influencers en contentmakers op sociale media, een grote impact heeft op hoe mensen daarnaar kijken en daarmee omgaan. De risico’s voor kopieergedrag zijn ook via die kanalen te vinden.
Het is natuurlijk maar een van de thema’s die relevant zijn voor contentmakers. We hebben getracht om alle elementen in die influencerFAQ te betrekken. De sterkte van het traject is niet alleen dat we dat samen hebben gedaan met de influencers en contentmakers zelf, maar ook samen met de gespecialiseerde organisaties die we in Vlaanderen rijk zijn rond tal van onderwerpen. Dan denk ik aan zelfdoding, maar evengoed aan fiscaliteit, marketing of gezonde voeding, om maar een paar voorbeelden te geven.
Op 27 maart is de FAQ gelanceerd, in aanwezigheid van verschillende influencers. Ongeveer een honderdtal Vlaamse influencers werden uitgenodigd, en ook experten. Op die lancering werd in verschillende panelgesprekken toelichting gegeven over het ontstaan van de influencerFAQ en de verschillende thema’s uit die FAQ.
Om er een succes van te maken is het essentieel om ook na de lancering influencers te blijven betrekken en zo het dynamische karakter te waarborgen. Zo is er op de homepagina van de website de mogelijkheid om vragen, opmerkingen of herformuleringen achter te laten via de ideeënbus. Op die manier blijven we input van influencers ontvangen en kunnen we de FAQ blijven updaten met nieuwe en relevante vragen. Er zal ook voortdurend worden bekeken of bestaande fiches moeten worden aangepast.
Daarnaast loopt er via een overheidsopdracht een vervolgtraject, in principe tot juni 2024, met We Are Digital, een communicatiebureau met ervaring in influencermarketing. Zij ontwikkelden een communicatiestrategie om het komende jaar influencers te laten kennismaken met de influencerFAQ en ze actief te blijven betrekken. Er zullen bijvoorbeeld verschillende panelgesprekken georganiseerd worden om dieper in te gaan op bepaalde topics. Pas nadien wordt het natuurlijk interessant om een evaluatie in te plannen.
Zes Vlaamse influencers werpen zich op als de ‘ambassadeurs’ van de influencerFAQ. Het zijn contentcreators met elk hun eigen doelpubliek en favoriete onderwerpen. De ambassadeurs zijn er om de bekendheid van de influencerFAQ bij de sector van influencers te verhogen. Zij zullen dit doen door op hun eigen manier content te maken, zowel op hun kanalen als op de kanalen van de influencerFAQ, rond de verschillende thema’s die daarin voorkomen.
Ik ben eigenlijk erg tevreden met de feedback die we voorlopig hebben ontvangen van de influencers. Tal van hen hebben aangegeven dat ze informatie en houvast nodig hebben in bepaalde situaties. Hoe ga je om met een volger die je contacteert met donkere gedachten? Wat doe je met racisme en haatspraak? Er was duidelijk nood aan een centraal verzamelpunt met antwoorden op hun vragen.
Daarnaast biedt de influencerFAQ ook allerlei tips en tricks voor contentcreators die hun werking graag willen professionaliseren. Je merkt trouwens ook in de actualiteit dat deze informatie broodnodig is. Recent is er nog de uitspraak geweest van de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) in een tweetal zaken rond de influencers die niet op een correcte manier aangeven wat reclame is. De VRM heeft een waarschuwing gegeven. Je hebt ook de kwestie van de fiscaliteit die vandaag en gisteren in de media is gekomen, rond de vraag hoe influencers op een goede manier belastingen moeten betalen. Dat is ook een thema dat aan bod komt op de influencerFAQ.
Het concept is dat we antwoorden bieden op vragen van influencers. Het gaat dus over frequently asked questions. In die zin verklaart dat de naam. Het is meer dan een code of regelgevend kader die influencers moeten volgen. Dat is de reden waarom we eigenlijk afgestapt zijn van de idee van een code. Dat wekt te veel de indruk dat we nieuwe regels zouden willen opleggen, terwijl we eigenlijk vooral helderheid bieden over de bestaande wetgeving, zowel federale als Vlaamse wetgeving en decreten.
Het komende jaar wordt vooral hard ingezet op de verdere verspreiding van de website en het up-to-date houden ervan. Het idee van een soort label wordt in het kader van het vervolgtraject wel verder onderzocht, maar het is momenteel nog niet aan de orde.
Ik wil eigenlijk in fasen werken. De eerste fase betreft het opstellen op een goede manier, de juiste thema’s identificeren. Dat is gebeurd, ook het aantrekkelijk voorstellen ervan. Vervolgens is er het bekendmaken, daar zijn we mee gestart. Als we merken dat dat een succes is en dat er ook een grote steun is bij influencers, denk ik dat de volgende stap is om te kijken of we daar nog in vorming en ook in termen van labels iets rond kunnen doen. Ik wilde dat niet doen van in het begin omdat dat, denk ik, eerder drempelverhogend werkt, dan dat dat echt de toegankelijkheid versterkt, maar het is zeker iets dat we bijhouden voor de toekomst.
Het is dus, zoals werd gezegd, geen bindend instrument. Er zal dus ook geen toezicht zijn op de naleving of er zullen ook geen boetes worden uitgedeeld op basis van deze website. We willen ervoor zorgen dat influencers zich bewust worden van de invloed die ze hebben op hun volgers, zoals inderdaad ook omroepen en journalisten dat moeten doen. We leggen bewust geen nieuwe regels op.
We zijn met de contentcreators gestart met een participatief traject dat we zullen blijven verderzetten. Heel wat wettelijke verplichtingen zijn van toepassing en die worden ook gecontroleerd, bijvoorbeeld door de Federale Overheidsdienst Economie, door de Federale Overheidsdienst Financiën voor de fiscaliteit, of door de Vlaamse Regulator voor de Media wat onze eigen regels van het Vlaams Mediadecreet betreft, het Content Creator Protocol.
Dan kom ik bij de vraag over de Verenigde Staten, van collega Jans. Misschien moet ik eerst opmerken dat ik wel overtuigd ben dat dit instrument, wanneer het in Vlaanderen succesvol is, het ook in de Verenigde Staten en ook in Europa relevant kan zijn, ook in andere landen dan in ons land. Waarom zeg ik dat? Niet alleen omdat we die contentcreators heel actief hebben betrokken en proberen op hun maat te communiceren. We hebben trouwens ook een vertaling naar het Engels gedaan die we ook kunnen gebruiken. Maar vooral wat ik in het begin zei, dat we in Vlaanderen heel veel entiteiten hebben – vzw’s, organisaties, overheidsinstellingen – die eigenlijk heel wat expertise hebben rond al deze thema’s.
Collega Jans, het voorbeeld dat u daar altijd naar voren brengt over zelfdoding, is daar een goede illustratie van. Met het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) hebben we echt topkwaliteit van wereldniveau in huis. Het feit dat we hun expertise kunnen binnentrekken in zo’n traject is van grote waarde.
Ook in Amerika hebben ze dat opgemerkt. We hebben daar bij de verschillende mediabedrijven, onder andere Meta en Google ook toelichting gegeven bij deze influencerFAQ, en daar waren ze ook onder de indruk over wat dit zou kunnen betekenen. Ze waren daar trouwens ook bereid om daar mee over te communiceren, om dat mee bekend te maken. Ook in het kader van het Europees voorzitterschap begin 2024 gaan we dit op tafel leggen, om te bekijken of dit ook Europees een relevantie kan hebben.
Concreet hebben we rond zelfdoding in de media, zeker bij Meta en Google daarnaar verwezen. We hebben onze influencerFAQ geïllustreerd met dat voorbeeld, omdat dat een heel bekend voorbeeld is uit Denemarken, maar dat is eigenlijk in de internationale pers erg belicht. Het is een goed voorbeeld om aan te geven dat de invloed van influencers verder gaat dan het puur wettelijke: fiscale regels, marketingregels. Het gaat ook over maatschappelijke thema’s, en ik vind het thema van zelfdoding daar de perfecte illustratie van.
We hebben ook een bezoek gebracht aan Common Sense Media. Dat is een non-profitorganisatie die ouders, opvoeders en stakeholders voorziet van betrouwbare informatie over media en technologie, maar dat was niet specifiek gewijd aan zelfdoding, maar dat is ook een thema dat bij hen typisch aan bod kan komen.
Dan kom ik tot slot bij de laatste vraag van collega Jans over wat wij in de toekomst zullen doen. Ik heb al meermaals aangegeven dat dit een heel belangrijk thema is, maar natuurlijk met respect voor de journalistieke autonomie en de persvrijheid. Het sensibiliseren, adviseren en het in de kijker zetten van goede praktijken blijft de gepaste manier van werken.
In het kader van de influencerFAQ zal dit thema zeker verder uitgelicht worden. Ik zal ook de dialoog blijven aangaan met alle relevante actoren, niet alleen met de mediabedrijven. Ik wil ook nog benadrukken dat organisaties als VLESP en de VVJ hier zeer goed werk rond leveren, en ook zeer goed samenwerken. We zullen uiteraard wanneer er bij VLESP updates zijn in de inzichten, ook onze eigen richtlijnen en eigen fiche daarover op de influencerFAQ aanpassen.
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Minister, ik merk aan uw antwoord dat u heel tevreden bent met het traject dat u hebt gelopen, en dat ook de influencers heel tevreden zijn. Maar bij mij blijft het een beetje hangen. Waar blijft de deontologische code? U gaat daar niet meteen werk van maken.
Collega Jans spreekt over richtlijnen, maar ik heb vanmiddag op die website gekeken en volgens mij zijn het, net zoals de titel zegt, frequently asked questions en tips. Ik lees wat je kunt doen als je haatberichten ontvangt, wat je kunt doen tegen online pestgedrag, hoe ver ga je in het delen van je leven, denk twee keer na voor je iets post. Maar er staan ook dingen op, en ik moet eerlijk zeggen dat ik dat een beetje vreemd vond, die meer op voorschriften lijken dan op tips: het gebruiken van voornaamwoorden, een pagina met hoe je voedingsgewoonten beïnvloedt, de gezondheid van volgers niet in gevaar brengen, tips voor het hergebruiken van recepten, wat als volgers zich niet goed voelen. Ik vond het een beetje verwarrend, maar ik ben dan ook geen influencer.
In ieder geval denk ik dat dit document moet leven. Als er nog andere initiatieven ontstaan of al ontstaan zijn, dan lijkt het me logisch dat die ook worden meegenomen. U spreekt over een vervolgtraject, u blijft mensen actief betrekken en dan komt er een evaluatie. Ja, dat lijkt me de juiste weg om op verder te gaan. Maar ik heb dus begrepen dat een label voorlopig niet aan de orde is.
Mevrouw Jans heeft het woord.
Ik dank de minister voor zijn antwoord. Ik ken de website en ik moet zeggen dat die een bijzonder grote meerwaarde heeft, onder meer omdat we hebben samengewerkt – of dat u hebt samengewerkt – met alles wat we in Vlaanderen in huis hebben. Heel wat gespecialiseerde organisaties hebben hun kennis ten dienste gesteld om heel specifiek te gaan kijken hoe we deze mensen met een groot bereik en veel invloed beter kunnen ondersteunen. Nu hebben ze een uniek digitaal platform waar ze heel wat vragen en antwoorden op maat kunnen vinden. Dat is een mooi geschenk voor de influencers.
Mijn basishouding is altijd dat de meeste mensen deugen. Daarom vermoed ik ook dat ze daar blij mee zijn en dat ze ook graag het juiste willen doen. Dat weet je niet altijd. We hebben in de coronaperiode gemerkt dat heel wat mensen, jongeren maar eigenlijk iedereen, naar zo’n influencer gaan met allerlei zware psychologische vragen, met eetstoornissen, met moeilijke inhoud, waardoor die persoon plots een verantwoordelijkheid krijgt maar niet weet hoe daarmee om te gaan. Ik denk dat het heel goed is dat we hen daarin ondersteunen, ook omdat we vaststellen dat influencers vaak een-op-een sessies organiseren of zich toeleggen op een bepaalde problematiek om een publiek op te bouwen.
Ik vind het sterk dat we een heel inhoudelijk, wetenschappelijk gefundeerd platform hebben gemaakt waar mensen nu voornamelijk vertrouwen in moeten vinden, veel naartoe moeten gaan en ermee leren werken. Vandaag, of gisteren, stonden er voorbeelden in de media van mensen die zeggen dat ze daar echt wel iets aan hebben.
Op dit moment heb ik geen verdere vragen, minister. U hebt aangegeven wat de volgende stappen zijn of kunnen zijn. Dat lijkt me de juiste volgorde. Ik moet in de toekomst inderdaad mijn vragen beter stellen. Ik moet eigenlijk niet vragen wat u gaan doen bent in Amerika en waar u geweest bent, maar ik moet vragen aan wie u onze good practices bent gaan uitleggen. Eigenlijk is dat een stukje wat we hebben gedaan, heel specifiek als het gaat over mentale weerbaarheid. We zorgen ervoor dat we in de hele wijde wereld van online content zo goed als mogelijk zorgvuldig rapporteren over zelfdoding en mentaal welzijn.
Minister Dalle heeft het woord.
De meeste mensen deugen, en je hebt altijd de keuze om het goede te doen, alleen moet je dan goed geïnformeerd zijn. Die influencerFAQ wil daaraan bijdragen. Collega Van Werde, het is inderdaad geen code, in de zin dat een code de indruk wekt dat het om wetgeving gaat. Het is wel zo dat het soms gaat over wettelijke voorschriften die verduidelijkt worden. Het is een combinatie van een overzicht van wettelijke en decretale voorschriften, tips en tricks, maar ook aanbevelingen.
Als het bijvoorbeeld gaat over mentaal welzijn, daar nemen we positie in. Op basis van verschillende gespecialiseerde organisaties geven we tips over hoe je daar als verantwoordelijke influencer op een goede manier mee kan omgaan. In het Engels zegt men “with great power comes great responsibility”. Als je als influencer een grote impact hebt, en dat is het geval als je veel volgers hebt, dan heb je ook een verantwoordelijkheid op te nemen. Dat is inderdaad niet neutraal, we nemen daar een positie in op basis van adviezen van gespecialiseerde organisaties. Hetzelfde geldt voor zelfdoding. Ook daar gaan we niet aangeven wat wettelijk verplicht is voor dat thema, maar wel wat aanbevolen wordt door een expertenorganisatie als het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie.
Dus het is die combinatie van verduidelijking van wettelijke voorschriften, aanbevelingen en tips en tricks die we naar voren schuiven. We proberen dat op een toegankelijke manier te doen, gegroepeerd via een aantal thema’s, en er zit ook een zoekbalk in de website die het toegankelijk zou moeten maken voor influencers. Voor mij is de grootste uitdaging vandaag om bredere bekendheid te geven aan dit instrument. Het is niet door het te lanceren en het op sociale media en in het Vlaams Parlement te zeggen, dat het bij iedereen bekend raakt. Ik denk dus dat we daar nog een weg te gaan hebben. Zoals gezegd, is er vandaag nog geen label, maar dat is wel iets om in de gaten te houden.
Ik kan mij voorstellen dat het interessant kan zijn om hier effectief vormingen aan te koppelen en om degenen die onderschrijven dat ze die aanbevelingen in principe willen volgen, een bepaald keurmerk of een label te geven. Waardoor nadien de sociale mediabedrijven – ik droom maar – ook met dat label gaan werken en marketeers samenwerken met die influencers die op die manier werken.
Ik denk dat dat interessant kan zijn, maar dat is toekomstmuziek, en ik denk dat het niet goed is om dat van in het begin zo voorop te stellen, omdat er dan ook ongerustheid over de impact ervan kan zijn. Ik zou relatief bescheiden starten, en als het werkt en er een draagvlak is, kijken of we verder kunnen gaan met vormingen, met een label en in onze contacten met marketeers en socialemediabedrijven.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.