Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Verslag
Mevrouw Jans heeft het woord.
Minister-president, sinds de erkenning van de separatistische gebieden in de Donbasregio door Rusland, gevolgd door de grootste oorlog op ons Europese continent sinds de Tweede Wereldoorlog, vaardigt de EU sancties uit tegen Rusland. Ondertussen woedt de oorlog in Oekraïne nu al een jaar en is het tiende sanctiepakket dat door de Europese Raad is goedgekeurd, van kracht gegaan. Ondanks al die sanctiepakketten is de handel tussen Vlaanderen en Rusland niet sterk afgenomen. Volgens mediaberichten heeft de oorlog zelfs amper invloed gehad op de handel tussen België/Vlaanderen en Rusland. Meer nog, door de hogere gasprijzen en de import van vloeibaar gas is die zelfs gestegen met meer dan 64 procent. Maar zelfs als we de import van dat gas buiten beschouwing laten, blijkt dat die nog steeds groter is dan in 2020 en zelfs gelijk aan die van 2019. Wel was er een lichte daling van de Vlaamse export naar Rusland, hoewel de export van biochemische producten, zoals vaccins en medicijnen, toenam. Cijfers van de Belgische Nationale Bank bevestigen die toename in onze handelscijfers.
Daarom stel ik u graag een aantal vragen. Wat is het totale bedrag dat de Vlaamse bedrijven in 2022 naar Rusland geëxporteerd hebben? Welke zijn de belangrijkste exportsectoren? Wat is de totale waarde van de import vanuit Rusland in 2022? Wat zijn naast gas en liquid natural gas (lng) de belangrijkste importproducten?
Hoeveel exportvergunningen voor Rusland werden vanwege de Europese sanctiepakketten geweigerd? Hoe verloopt de samenwerking met de federale douanediensten op de controle van import van Russische goederen in Vlaanderen?
Hoewel Vlaanderen achter het ruime Europese sanctiepakket ten aanzien van Rusland staat, willen we toch de getroffen Vlaamse bedrijven die afhankelijk zijn van de export naar het betrokken land, niet in de kou laten staan. Op welke manier steunen Flanders Investment & Trade (FIT) of het bevoegde departement bedrijven in het vinden van alternatieve exportmarkten? Wordt aan Vlaamse bedrijven ook aangeraden hun export te verminderen bij niet-gesanctioneerde producten die bedoeld zijn voor de Russische markt?
De invoer van Russische diamant blijft controversieel. In de praktijk wordt vastgesteld dat de import van ruwe en afgewerkte diamant vanuit Rusland is afgenomen, maar dat de ruwe diamant voor industriële toepassingen nog nooit zo hoog is geweest. Kunt u dat verklaren?
Voor onze bedrijven is het vaak een hele administratieve oefening om bij elk nieuw sanctiepakket na te gaan of zij alsnog opereren in lijn met de afgekondigde sancties. Op welke wijze heeft onze overheid tot op heden ingezet op advies en ondersteuning van die bedrijven?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mevrouw Jans, in 2022 liep de Vlaamse afzet van goederen in Rusland terug met 18 procent, tot een jaaruitvoer van 3,23 miljard euro. In de ranglijst met exportmarkten voor Vlaanderen nam Rusland de 25e positie in, met een aandeel van 0,67 procent in de Vlaamse totaaluitvoer. De belangrijkste exportsectoren zijn de farmaceutische sector, kunststoffen, organische chemie, machines en apparatuur, en elektrische toestellen. Al sedert het eerste sanctiepakket tegen Rusland eind 2014 verloopt de Vlaamse uitvoer naar Rusland vrij stroef. De Vlaamse export naar Rusland bestond in 2022 nog voor een groot stuk uit vaccins. Als we vaccins uit de cijfers filteren, daalde de export niet met 18 procent, maar wel met 50 procent.
In 2022 bedroeg de Vlaamse totaalinvoer van goederen uit Rusland 11,85 miljard euro, wat neerkomt op 2,40 procent van de Vlaamse wereldwijde totaalimport. Rusland was aldus de tiende grootste leverancier van producten aan Vlaanderen in 2022. Naast gas en lng zijn minerale brandstoffen, aardolie en distillatieproducten – goed voor zo’n 75 procent van de totaalimport –, edelstenen, chemische en farmaceutische producten de belangrijkste importproducten.
Er werd één vergunning voor Rusland geweigerd vanwege de Europese sanctiepakketten. Dat betreft 100 procent van de totale aanvragen sinds 24 februari 2022. We hebben dus maar één aanvraag gehad, en die is ook geweigerd.
Daarnaast plaatste de dienst Controle Strategische Goederen ook vijf transacties die niet onder sanctiepakketten vielen, onder vergunningsplicht, en weigerde hij formeel de uitvoer ervan wegens risico op aanwending van de betrokken producten voor militair gebruik. Al deze beslissingen werden uiteraard publiek gerapporteerd in de maandelijkse dualuseverslagen gepubliceerd door de dienst. Ik wil graag onderstrepen dat alle overige sanctiemaatregelen, ook deze die vergunnings- of toelatingsverplichtingen opleggen aan de exporteur, een bevoegdheid van de federale overheid betreffen.
Hoe verloopt de samenwerking met de federale douanediensten? Hoewel de invoer van Russische vuurwapens en militair materiaal in Vlaanderen verboden is, moet het niet verbazen dat er momenteel weinig animo van Russische zijde is om hun wapens en militair materiaal van de hand te doen. De samenwerking van mijn diensten met de douane op het vlak van invoercontrole is dus heel beperkt, in tegenstelling tot de samenwerking op het vlak van uitvoer- en doorvoercontrole. De controle op invoer is veel meer relevant voor de invoerbeperkingen die onder federale bevoegdheden vallen.
Wat de steun aan de bedrijven betreft: Vlaamse bedrijven die afhankelijk zijn van de export naar Rusland, kunnen rekenen op de dienstverlening van FIT voor het vinden van alternatieve afzetmarkten. Deze bedrijven kunnen een beroep doen op advies en begeleiding van de adviseurs internationaal ondernemen. Heel specifiek voor het identificeren van potentiële nieuwe afzetmarkten wordt daarbij gebruikgemaakt van de Export Potential Map. Die tool, ontwikkeld door het Internationaal Handelscentrum van de Verenigde Naties, gebruikt big data en vertaalt stringente handelsanalyses in praktische informatie over exportmogelijkheden. Daarnaast kunnen Vlaamse bedrijven die hun producten, diensten of kennis willen exporteren, ook financiële steun krijgen van FIT, in de vorm van een subsidie. Deze subsidies zijn specifiek gericht op het ontdekken en prospecteren van nieuwe afzetmarkten.
Daarenboven pleit ik binnen de EU voor diversificatie van invoer- en uitvoerketens, in het bijzonder door vooruitgang te vragen met oog op de inwerkingtreding van onderhandelde handelsakkoorden en het sluiten van nieuwe handelsakkoorden.
Wel moeten we waakzaam blijven voor indirecte sanctieovertredingen. Voorzichtigheid is geboden bij uitvoer naar bestemmingen die door Rusland ook proactief worden aangewend als alternatieve invoermarkt. Het is complexer dan alleen de rechtstreekse invoer naar Rusland. Ook bij Europese en internationale partners is de bestrijding van dergelijke sanctieontwijkingsroutes een hoge handhavingsprioriteit.
Raden we Vlaamse bedrijven aan hun export te verminderen bij niet-gesanctioneerde producten? De dienst Controle Strategische Goederen waarschuwt al sinds de instelling van het militair embargo op Rusland in 2014 voor de uitvoer van niet-gecontroleerde en niet-gesanctioneerde goederen die kunnen worden aangewend voor militaire doeleinden. Blijvende waakzaamheid van de exporteurs, samen met een goede screening van hun klanten en de eindgebruikers van hun producten, is essentieel in dezen. FIT geeft geen specifiek advies aan Vlaamse bedrijven over producten die niet gevat zijn door sancties. Het algemene advies dat FIT wel steeds geeft aan Vlaamse bedrijven, is om afzetmarkten te diversifiëren in functie van de spreiding van de risico’s die gepaard gaan met export.
Ik kom tot uw vragen over de diamant. De invoer van ruwe en afgewerkte diamanten uit Rusland nam in 2022 effectief af met 18 procent. De invoer van ruwe diamant voor industriële toepassingen uit Rusland steeg in 2022 voor het tweede jaar op rij, met 63 procent. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat deze diamanten voor industriële toepassingen slechts een erg klein aandeel van de totale import vertegenwoordigen. Op dit moment is er geen eenvoudige verklaring voorhanden waarom er een toename zou zijn van de invoer van industriediamant, terwijl er een afname is inzake ruwe diamant. Mogelijk heeft dat te maken met een specifieke grote aankooporder of spelen er prijseffecten mee. Indien we beide categorieën samen bekijken, stellen we globaal wel een dalende trend vast sinds juli 2022.
Op de webstek van FIT vinden exporteurs een sanctiedossier Rusland. In dat dossier vindt men een algemeen overzicht van de uitgevaardigde sancties en wordt doorverwezen naar EU-bronnen waar men meer informatie kan vinden.
Daarenboven is het FIT-kantoor in Moskou een concreet aanspreekpunt voor bedrijven die willen nagaan of ze hun producten of diensten nog naar Rusland kunnen uitvoeren onder het bestaande sanctieregime. Het kantoor monitort minutieus de door de EU afgekondigde sancties, alsook de tegensancties die de Russische autoriteiten ingevoerd hebben. FIT informeert over wat kan en niet kan op basis van relevante wetgeving en verwijst indien nodig door naar andere autoriteiten in Vlaanderen en België. Indien goederen of diensten niet onder de sancties vallen, zal het FIT-kantoor in Moskou verifiëren wie de eigenlijke eigenaar van het bedrijf is waarmee zaken gedaan kunnen worden, om zeker te zijn dat deze niet op de EU-sanctielijst voorkomt. En we informeren over aspecten met betrekking tot betalingen en logistiek, waarvan de potentiële Vlaamse exporteur zich bewust moet zijn.
De dienst Controle Strategische Goederen heeft een informatiepagina op haar webstek en is rechtstreeks bereikbaar voor ondersteuning van alle economische operatoren omtrent de toepassing van de sancties met betrekking tot strategische goederen, en het vermijden van een aanwending voor militair gebruik van uitgevoerde goederen.
Bedrijven die wensen uit te voeren naar een sanctieland, worden in het algemeen aangeraden enkel uit te voeren bij absolute zekerheid dat de transactie die zij plannen, geen inbreuk kan uitmaken. De bedrijven worden daarbij tevens gewezen op hun eigen verantwoordelijkheden en zorgvuldigheidsverplichtingen, ook wanneer er geen formele goedkeuring van een bevoegde overheid vereist is voor het verrichten van een bepaalde transactie.
Mevrouw Jans heeft het woord.
Minister-president, dank u wel voor uw verhelderende en uitvoerige antwoord. Het was mijn bedoeling om met deze vraag meer zicht te krijgen op de handel tussen Vlaanderen en Rusland, en de wijze waarop die sancties ten aanzien van Rusland een impact hebben, met bijzondere interesse voor die diamanthandel, omdat die cijfers, misschien op basis van één bestelling of een bepaalde industriële reflex, wat fluctueren. Ik was nog even met onze medewerker in overleg omdat ik mij een beetje verbaasde – of het was nieuw voor mij – dat wij nog steeds een actief FIT-kantoor in Moskou hebben, dat blijkbaar ‘up and running’ is en goed werk doet, want u verwees er in uw antwoorden verschillende keren naar. Ik had er niet bij stilgestaan dat wij nu nog FIT-mensen in Moskou hebben. Ik heb geen bijkomende vragen.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Ik wilde gewoon even tussenkomen omdat ik de vraag een beetje tendentieus vond, in de zin dat ik daarin lees dat, volgens de mediaberichten, de oorlog amper invloed heeft gehad op de handel tussen België, Vlaanderen en Rusland, en dat ik u tegelijk uitdrukkelijk hoor vertellen dat er een exportvermindering is en dat de Vlaamse afzet met 18 procent is teruggelopen. Als we daar de cijfers van de vaccins nog wegdenken, dan is dat een vermindering van 50 procent. Als ik die serieuze vermindering zie, lijkt datgene wat we geregeld lezen of in de vraagstelling aan bod komt, toch wel enigszins tendentieus.
Aangezien er nog een FIT-kantoor aanwezig is, lijkt het me bijzonder nuttig om eens informatie en duidelijkheid te geven over de bestaande sanctielijsten. Niet alleen over die uit Europa, maar ook over de sancties die opgelegd zijn door het Russische regime. Ik dank u voor antwoord, maar ik vond de vraagstelling bijzonder tendentieus. Wanneer ik dan ‘sinds de erkenning van de separatistische gebieden’ lees … Bij mijn weten is de Russische Federatie Oekraïne binnengevallen, heeft ze de Krim geannexeerd en is ze Oost-Oekraïne binnengevallen. Dat zijn dus geen separatistische gebieden, maar wel gebieden die zijn aangevallen en uiteindelijk zelfs zijn geannexeerd.
De vraag om uitleg is afgehandeld.