Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Verslag
De heer Tommelein heeft het woord.
Ook van mijn kant een prettig Nieuwjaar!
Minister-president, tijdens de eindejaarsperiode van 2022 werden we opgeschrikt door het nieuws dat de Servische president het Servische leger opdracht heeft gegeven tot een verhoogde staat van paraatheid. Concreet werd generaal Milan Mojsilovic, hoofd van het Servische leger, naar de grens met Kosovo gestuurd. Alle eenheden zouden ook onder zijn onmiddellijke bevel zijn geplaatst.
Zoals bekend heeft Servië de onafhankelijkheid van zijn voormalige provincie Kosovo, waar een Albanese meerderheid woont, nog niet erkend en is Servië ook niet van plan dat te doen, hoewel Kosovo sinds 2008 de facto onafhankelijk is. De onafhankelijkheid werd overigens erkend door het Internationaal Gerechtshof.
Aanleiding voor deze militaire opdracht waren schijnbare gevechten tussen het Kosovaarse leger en enkele Kosovaarse Serviërs die protesteerden en wegblokkades hadden opgetrokken als reactie op een arrestatie van een Servische ex-politieagent. Daardoor werd het verkeer naar de Servische grens bemoeilijkt. De arrestatie zou dan weer haar oorzaak vinden in een geschil rond het al dan niet verbieden van Servische nummerplaten voor Kosovaarse Serviërs. Heel wat Servisch-Kosovaarse functionarissen zouden daarop ontslag hebben genomen. De Kosovaarse autoriteiten ontkennen evenwel de beweringen over gevechten bij het ontmantelen van de blokkades. Met andere woorden: heel wat onduidelijkheid in een complexe regio.
Hoe dan ook zou een nieuw gewapend conflict in de Balkan nefast zijn voor de regio zelf, maar evenzeer voor Europa als geheel. Een heruitgave van de oorlog die er eind vorige eeuw woedde, moet absoluut vermeden worden. Een bijkomend conflict in Europa zou tevens een impact kunnen hebben op de Russische agressieoorlog in Oekraïne. In dat kader dient ook te worden vermeld dat Servië de Europese sancties tegen Rusland weigert in te voeren en recent nog een nieuw gasleveringscontract met Rusland afsloot.
Daarenboven voeren beide landen gesprekken met de EU met het oog op een toekomstige toetreding tot de Unie. Servië is een officiële kandidaat-lidstaat, waarvan de kandidatuur officieel werd aanvaard in 2012. Kosovo is een potentiële kandidaat-lidstaat waarmee een stabilisatie- en associatieakkoord werd ondertekend.
Wat is de recentste stand van zaken in het conflict tussen Servië en Kosovo, waarbij het Servische leger in staat van paraatheid werd gebracht?
Wat is uw inschatting over deze recente spanningen? Zal via diplomatieke weg een oplossing gevonden kunnen worden? Welke rol kan de Vlaamse diplomatie hierin eventueel spelen?
Zijn er indicaties dat de recente spanningen mee worden aangestuurd vanuit Rusland, dat bijzonder goede contacten met Servië onderhoudt? Kan dit worden toegelicht?
Wat zijn de directe gevolgen van deze spanningen in het kader van de toetredingsgesprekken tot de EU voor beide landen?
Minister-president Jambon heeft het woord.
De recentste stand van zaken is dat een ogenschijnlijk klein incident, althans vanop een afstand bekeken, beide landen op de rand van een groot conflict heeft gebracht. Het gaat om de arrestatie door Kosovo van een politieman die behoort tot de Servische minderheid. Er werden blijkbaar ook schoten gelost in navolging van het incident.
Onder invloed van intensieve diplomatie zijn de Kosovaarse Serviërs rond de jaarwisseling begonnen met het weghalen van de wegbarricades die ze in het grensgebied hadden opgeworpen. Servië had zijn leger aan de grens met Kosovo in de hoogste staat van paraatheid gebracht. Ook dat wordt nu teruggeschroefd. Kosovo heeft de politieman in kwestie weliswaar niet vrijgelaten, maar onder huisarrest geplaatst, wat neerkomt op een minder streng regime.
Dit incident illustreert volgens mij de blijvende spanning tussen Servië en Kosovo. De hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Josep Borrell, oordeelde terecht dat de diplomatie heeft gezegevierd. De EU, de NAVO en de VS hebben belangrijke en succesvolle inspanningen geleverd in de richting van Belgrado en Pristina om te de-escaleren. Zij waren inderdaad de spelers bij uitstek om druk uit te oefenen. Het toont ook aan hoe belangrijk de aanwezigheid van de NAVO-vredesmacht in Kosovo blijft.
Vlaanderen speelt een constructieve rol bij de formulering van het Belgische standpunt rond deze kwestie om de focus op diplomatie en conflictoplossing te behouden.
Deze recente opflakkering van de spanningen illustreert ook hoe een duurzame normalisering van de relaties tussen beide landen een absolute voorwaarde is om hun traject naar verdere integratie binnen de EU te kunnen verderzetten.
Zijn er indicaties dat Rusland er voor iets tussen zit? Belgrado en Moskou onderhouden van oudsher relatief goede relaties. Poetin heeft in het verleden al expliciet verklaard dat het land een strategische partner is van Rusland. Er worden vermoedens geuit, zeker vanuit Kosovo, dat Rusland de spanningen tussen Servië en Kosovo aanwakkert, maar dat is natuurlijk moeilijk te bewijzen en ik wil hier dan ook geen uitspraken over doen. Als ik er geen informatie over heb, dan is het moeilijk om er uitspraken over te doen.
Het klopt wel dat Servië de sancties tegen Rusland niet steunt, natuurlijk tot grote onvrede van de EU. We zagen echter ook dat het land de invasie uitdrukkelijk heeft veroordeeld. Servië erkent de illegale annexatie van de vier Oekraïense provincies door Moskou niet. Dat is ook voor hen een brug te ver. Er zijn dus wel wat tegenindicaties voor de stelling dat ze Moskou zomaar slaafs zouden volgen.
Wat zijn nu de directe gevolgen? Ik geef u een kort overzicht van de gesprekken voor beide landen. Servië heeft het EU-lidmaatschap aangevraagd in 2009 en kreeg in 2012 de status van kandidaat-lidstaat. De normalisering van de relatie met Kosovo, naast enkele andere fundamentele hervormingen, is essentieel voor het tempo van toetreding van Servië tot de EU. Kosovo, aan de andere kant, is een potentiële kandidaat-lidstaat. Na de normalisering van betrekkingen tussen Servië en Kosovo in 2013 sloot de EU een stabilisatie- en associatieovereenkomst met Kosovo en besloot de Europese Commissie in 2018 dat Kosovo aan alle criteria voldeed voor een visumliberalisering.
Het spreekt voor zich dat de toegenomen spanningen tussen Servië en Kosovo geen stap zijn in de gewenste richting. De toekomstige relatie van Servië en Kosovo tot de EU is nauw verbonden met een normalisering van hun onderlinge betrekkingen. Er loopt in dat verband al jaren een door de EU mogelijk gemaakte dialoog op hoog niveau tussen Kosovo en Servië. Het einddoel moet een juridisch bindende overeenkomst zijn die alle openstaande kwesties aanpakt en bijdraagt tot regionale stabiliteit.
De Raad Algemene Zaken benadrukte in zijn recente conclusies nog een keer dat zo’n overeenkomst cruciaal is opdat Servië en Kosovo vooruitgang zouden kunnen boeken op hun respectievelijke Europese weg. De Raad maande ook aan dat alle overeenkomsten uit het verleden volledig moeten worden nageleefd en uitgevoerd. De Raad riep beide partijen ook op zich te onthouden van unilaterale en provocerende acties die tot spanningen en geweld zouden kunnen leiden, en van retoriek die niet bevorderlijk is voor de dialoog.
De heer Tommelein heeft het woord.
Minister-president, het is goed te vernemen dat het om een ogenschijnlijk klein incident gaat.
Collega’s, de Balkan en de landen van het voormalige Joegoslavië kennen een zeer turbulente geschiedenis, waarbij nationalistisch geweld, wreedheden en oorlog helaas regelmatig kenmerkend waren. Iedereen herinnert zich de verschrikkelijke oorlogsbeelden van de jaren 90. We moeten absoluut vermijden dat de Balkan opnieuw het toneel wordt van een spiraal van oorlogsgeweld.
Voor mij is het duidelijk dat de toekomst van de Balkan binnen Europa ligt, binnen de Unie. Daarover is trouwens ook een voorstel van resolutie in de maak, dat hier binnenkort zal worden besproken. Het nieuwe geweld zou een eventuele toetreding sterk bemoeilijken en het proces hypothekeren.
Ik kan me echter niet van de indruk ontdoen dat Rusland hier garen bij spint. Ik begrijp dat u hier geen grote uitspraken over wilt doen, maar we weten dat Rusland Servië binnen zijn invloedssfeer wil behouden en dat de banden tussen beide landen zeer nauw blijven. In dat opzicht was het ook opvallend dat de Bosnische president zondag de Russische president Poetin de hoogste eremedaille toekende voor zijn patriottische zorg en liefde voor het Servische gebied. Veel cynischer moet het natuurlijk niet worden.
Ik denk dat we onze eigen diplomatieke middelen – Europees, Belgisch en Vlaams – moeten aanwenden om de situatie in de regio op te volgen en in goede banen te leiden. Zoals ik al zei: een bijkomend conflict op het Europese continent zou nefast zijn voor onze welvaart.
De vraag om uitleg is afgehandeld.