Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Vraag om uitleg over de aanwezigheid van PFAS in drinkwater
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Vorige week zagen we in de pers een alarmerend bericht over poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) in vis in de Westerschelde. De hoeveelheid PFAS in platvis in het oostelijk deel van de Westerschelde ligt ruim 800 keer hoger dan de norm voor vis die het Nederlands Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) hanteert. Dat blijkt uit een indicatief onderzoek van professor Milieu, Chemie en Toxicologie Jacob de Boer van de Vrije Universiteit Amsterdam op vraag van het burgercollectief Grondrecht. De aangetroffen concentraties zijn echt gigantisch hoog, zegt de Boer. Vis eten uit de Westerschelde is uit den boze. Zo scoren de platvissen bijvoorbeeld een waarde van 62.599 nanogram per kilogram, 813 keer meer dan de norm voor vis die op 77 nanogram per kilogram ligt.
Ook de resultaten van het onderzoek naar de aanwezigheid van PFAS in andere onderzochte stalen zoals lamsoor, sediment, Scheldewater en Antwerps kraantjeswater zijn weinig opbeurend. Jacob de Boer raadt het eten van lamsoor af. Zwemmen is geen goed idee. En ook de PFAS-concentraties in het Antwerpse drinkwater scoren niet veel lager dan de norm van het RIVM.
In het Scheldewater, en het drinkwater, valt dan weer vooral de aanwezigheid van perfluorbutaanzuur (PFBA) en perfluorbutaansulfonzuur (PFBS) op, de korteketen-PFAS die 3M vandaag nog produceert. De stoffen PFBA en PFBS worden ook in hoge concentraties aangetroffen in het grondwater in de omgeving van de fabriek. Die hoge concentraties zijn wellicht het gevolg van luchtdepositie, waarbij PFBA en PFBS uit de schoorsteen van 3M neerslaan en vervolgens doorsijpelen in het grondwater. In Zwijndrecht, maar ook verderop in Beveren worden in het grondwater concentraties PFBA en PFBS tot meer dan 100 nanogram per liter gemeten.
Ook opvallend zijn tot slot de relatief hoge concentraties aan PFAS met een nog langere keten dan perfluoroctaansulfonaat (PFOS). Die stoffen hebben een hoge schadelijkheidsfactor en komen in relatief grote concentraties voor in vis en in het sediment dat werd genomen in Bath. Waar ze vandaan komen, is onduidelijk. 3M heeft geen vergunning voor het lozen van dergelijke PFAS. In 2015 heeft het Europees Hof van Justitie het Wezerarrest uitgesproken. Dat had betrekking op de verdieping van de Wezer voor de toegankelijkheid van de haven van Bremen. Het Hof heeft geoordeeld dat er een verbod is op de achteruitgang van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Dat heeft alle alarmbellen doen afgaan in Nederland. In bijna alle Vlaamse oppervlaktewateren worden de milieukwaliteitsnormen zwaar overschreden. Dan is elke bijkomende lozing een achteruitgang waarvoor er eigenlijk geen vergunning mag worden verleend.
Minister, in het antwoord op mijn schriftelijke vraag en de daaropvolgende vragen om uitleg van mezelf en collega’s gaf u aan dat er regelmatig grensoverschrijdend overleg is en dat dit gebeurt in de schoot van de Internationale Scheldecommissie (ISC). De ISC kwam op 13 december, gisteren dus, samen. Recent gaf u ook aan dat op 20 oktober opdrachthouder Karl Vrancken en de provincie Antwerpen een toelichting gaven over de PFAS-problematiek in Vlaanderen voor de Provinciale Staten van Zeeland. De lopende acties in Vlaanderen, het rapport van september van de opdrachthouder en de actualiteit met betrekking tot de vergunningen van de provincie Antwerpen zouden zijn toegelicht.
Minister, bent u gealarmeerd door de resultaten van dat onderzoek? Welke acties plant u om de concentraties PFAS in de Westerschelde drastisch te doen zakken? Bevestigen gegevens uit Vlaanderen de hoge concentraties die in Nederland gemeten zijn? Is het noodzakelijk om de consumptie van vis gevangen in de Westerschelde te beperken? Welke acties of afspraken zult u hiervoor ondernemen of maken? Op welke manier kunt u verklaren dat ook korteketen-PFAS zo wijdverspreid zijn? Welke verklaring hebt u voor de aanwezigheid van de langereketen-PFAS? Bent u daarbij ook aandachtig voor andere bronnen dan 3M, zoals andere bedrijven in de Antwerpse haven? Bent u van oordeel dat Vlaanderen voldoet aan het Wezerarrest van het Hof van Justitie van 2015? Wat was het resultaat van de toelichting van opdrachthouder Vrancken en de provincie Antwerpen voor de Provinciale Staten van Nederland op 20 oktober 2021? Zijn er specifieke afspraken gemaakt? Hebt u gisteren de verhoogde concentraties van PFOS en andere PFAS in vis in de Westerschelde ter sprake gebracht in de ISC? Welke afspraken hebt u hiervoor voorgesteld? Welke maatregelen zult u nemen opdat een verspreiding van ‘emerging chemicals’ in rivieren en biota minder lang onder de radar zou kunnen blijven?
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Collega’s, ik ga mijn inleiding enigszins inkorten, aangezien collega Schauvliege de situatie duidelijk heeft geschetst en ik eveneens verwees naar dezelfde studie. Minister, ik kan bij dezen dus meteen overgaan tot mijn vragen.
Hebt u kennisgenomen van de studie uitgevoerd in opdracht van de vereniging Grondrecht? Hoe verhouden de resultaten zich tot de oriënterende meetcampagne inzake PFAS in drinkwater van het najaar van 2018? Wanneer mogen we het nieuwe rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) over PFAS in drinkwater verwachten, gezien het feit dat werd aangekondigd dat dat er zou komen? Hebt u ook al enig zicht op de resultaten?
Voorlopig wordt gewerkt met de norm uit de Europese Drinkwaterrichtlijn, zijnde 100 nanogram per liter, aangezien PFAS nog niet genormeerd zijn in Vlaanderen. Wanneer zal die normering worden doorgevoerd? Welke norm lijkt u opportuun om te hanteren?
Wordt bij het opstellen van de norm rekening gehouden met een veiligheidsmarge, zodat concentraties die de norm eventueel benaderen, ook nog steeds als veilig mogen worden beschouwd?
Minister Demir heeft het woord.
Collega’s, dank u voor de samengevoegde vragen. We hebben natuurlijk kennisgenomen van de studie. Ik stel ook vast dat het wel een beperkte studie is. Er werd slechts één analyse op drinkwater uitgevoerd binnen de studie van Grondrecht. De resultaten zijn vergelijkbaar met de resultaten waarover de VMM en het agentschap Zorg en Gezondheid beschikken.
Wanneer mogen we het nieuwe rapport verwachten? Ik heb hiervoor navraag gedaan bij de VMM. We verwachten het rapport tegen eind januari.
Tegen januari 2023 moet Vlaanderen de richtlijn omzetten en de norm voor PFAS vastleggen. Europa voorziet in een overgangsperiode tot januari 2026 wat het in werking treden van de norm en de monitoring voor PFAS betreft. Klassiek volgen we het Europese normenkader. Specifiek voor PFAS lijkt het mij aangewezen om toch rekening te houden met de recente inzichten en advieswaarden. Het debat ter zake is ook bezig binnen de VMM en het agentschap Zorg en Gezondheid, in samenwerking met de PFAS-expertengroep van opdrachthouder Vrancken. Er is dus nog geen beslissing genomen. Ik wacht het advies van deze experten af.
Wat uw vraag over de veiligheidsmarge betreft, dit is inderdaad standaard het geval. De normen gelden als regel namelijk voor een levenslange blootstelling, waardoor er tijdelijke overschrijdingen kunnen zijn. De Drinkwaterrichtlijn bepaalt het kader van afwijkingen ter zake.
Op initiatief van de provincie Antwerpen worden momenteel de PFAS-lozingsnormen in de vergunning van een aantal Antwerpse bedrijven bijgesteld. Er wordt gestreefd naar de rapportagegrens voor de verschillende PFAS-componenten. Een analoge actie wordt opgestart door het Departement Omgeving voor de bedrijven in de andere provincies. Na de vaststelling in augustus van dit jaar van de lozing van enkele onvergunde PFAS in het bedrijfsafvalwater van 3M, werd door de afdeling Handhaving een eerste veiligheidsmaatregel opgelegd. Uit metingen van zowel de afdeling Handhaving als 3M blijkt dat deze maatregel tot nu toe voor een zeer grote daling heeft gezorgd van de concentraties van alle PFAS in het afvalwater, dus ook wat de kortere ketens betreft. Om een beter zicht te krijgen op onbekende bronnen en een diffuse verspreiding van PFAS, bijvoorbeeld ook via de lucht, zijn in het PFAS-actieplan een aantal acties daaromtrent opgenomen. Vlaamse meetgegevens vertonen dezelfde ordegrootte als de waarden die hier werden gemeten.
Beperkingen op de consumptie van vis gevangen in de Westerschelde zijn een federale bevoegdheid en kunnen dus het best worden voorgelegd aan het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV).
De korteketen-PFAS worden steeds meer gebruikt als alternatief voor reeds gereglementeerde langereketen-PFAS. Verder worden zij ook gevormd als afbraakproduct van de langere ketens. Deze korteketen-PFAS blijken even persistent te zijn als de langere ketens. Bovendien zijn ze ook zeer mobiel in het milieu. Daardoor zijn ze moeilijk uit het afvalwater te verwijderen met klassieke zuiveringstechnieken zoals actieve kool, en is het risico groot dat ze in grondwater en drinkwater terechtkomen.
De aanwezigheid in het milieu van PFOS en PFOA is voor een groot deel toe te schrijven aan historische vervuiling. Omdat deze stoffen persistent zijn, blijven ze zeer lang in het milieu aanwezig. Andere langereketen-PFAS die nog niet onderworpen zijn aan gebruiksrestricties, worden potentieel ook nog geloosd. Naast 3M worden momenteel ook andere vergunningen in de Antwerpse haven en in de rest van Vlaanderen gescreend en indien nodig bijgesteld.
De VMM heeft een aangepast toetsingskader uitgewerkt dat wordt toegepast voor de aanvraagdossiers sinds begin 2021. Dit toetsingskader werd gepubliceerd op de website van de VMM. Het Wezer-stappenplan is te vergelijken met de Nederlandse immissietoets. Ook de in de EU-richtlijn voorziene aanpak van mengzones is hierin meegenomen. Een aantal vergunningen zijn naar aanleiding van een vergunningsaanvraag dit jaar getoetst aan het nieuwe kader. In 2022 zal de VMM een evaluatiesysteem uitwerken dat als basis zal dienen voor de herziening van de kritische lozingen.
Dan was er de vraag wat het resultaat was van de toelichting in Nederland. De toelichting was in de eerste plaats informatief. De Provinciale Staten reageerden erg positief op de gecoördineerde aanpak in Vlaanderen en pleitten voor een gelijkaardige coördinatie in Zeeland. Er werd afgesproken om het overleg tussen Vlaanderen en Nederland gestructureerd te laten verlopen. Er is een interregionale werkgroep PFAS opgestart voor informatie-uitwisseling. Daarnaast werd afgesproken om het structureel overleg verder te laten verlopen via de ISC. Hierover was er op 9 december ook een overleg. Er wordt gepleit voor de voortzetting van kennisuitwisseling in specifieke werkgroepen voor monitoring en coördinatie. Ook worden de mogelijkheden verkend voor een wat intensievere medewerking.
Zoals opgenomen in het PFAS-actieplan, wordt er ook een aanpassing voorbereid aan de VLAREM-wetgeving (Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning), waarbij de vergunningsplicht voor gevaarlijke stoffen verder wordt verduidelijkt: indien een gevaarlijke stof niet in de vergunning is opgenomen, mag die ook niet worden geloosd. Als deze stof dan toch zou worden vastgesteld, dan kan daarop worden gehandhaafd. Verder zetten we in op screeningsmethoden die toelaten een veel groter aantal stoffen gelijktijdig te detecteren.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Ik heb nog een aantal bijkomende bedenkingen. Wat de visconsumptie betreft, was mijn vraag vooral of u stappen gaat zetten om daarover te onderhandelen en afspraken te maken met de federale overheid, ook wat de sportvisserij betreft. Ik denk dat u wat dat betreft wel een bevoegdheid hebt.
Ik heb gezien dat de Tweede Kamer in Nederland gisteren een handelingskader voor PFAS heeft geactualiseerd en gepubliceerd op haar website. Daarmee start ze een traject op voor de wettelijke verankering van dat handelingskader en dus een evolutie naar definitieve normen. Op welke termijn zult u onze toetsingsnormen omzetten naar definitieve normen?
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. In dezen begrijp ik dat Europa ons inderdaad nog wat ruimte geeft voor de omzetting van de regelgeving, maar door de actualiteit, de feiten en de Onderzoekscommissie PFAS-PFOS die momenteel haar werkzaamheden heeft, is iedereen natuurlijk wel extra bezorgd om te weten op welke manier we met een aantal normen omgaan. De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) heeft in de onderzoekscommissie aangegeven dat er wat hen betreft wetenschappelijke kennis op tafel ligt en dat het een kwestie van politieke besluitvorming moet zijn om nu de knopen door te hakken. In dat licht wil ik u de vraag nog eens stellen waarnaar de collega ook al verwees: hebt u er zicht op wanneer u verdere stappen zult kunnen zetten specifiek wat de normering betreft?
Ik heb begrepen dat het rapport er eind januari zal zijn. Daar komen we op dat moment dus zeker graag op terug. Alvast dank.
De heer Tobback heeft het woord.
Minister, dank u wel voor het antwoord. U verwees er zelf naar: het is inderdaad een onderzoek dat niet door de Vlaamse overheid zelf is gevoerd en dus in zekere zin beperkt is. Aan de andere kant is het echter wel zeer onrustwekkend, en het staat vooral nogal haaks op de boodschap die men al een aantal jaren lanceert, namelijk dat het opnieuw goed gaat met de Schelde, dat er opnieuw vis in de Schelde zit en dat we dus gerust kunnen zijn. Ik denk dat dit daar wel een hoop vraagtekens bij zet. Ik wil dus vooral een oproep doen om grondiger toe te kijken op wat er allemaal wordt geloosd. Er wordt immers blijkbaar nog heel wat in de Schelde geloosd dat er niet thuishoort, zowel met als zonder vergunning. Ik wil er bij dezen dus toe oproepen om te maken dat Vlaanderen de kennisverzameling met eigen onderzoek over de aanwezigheid van PFAS-vervuiling, in vis, maar evengoed in de bodem, grondig organiseert, zodat de resultaten echt objectief kunnen worden geëvalueerd en daar ook echt naar wordt gehandeld.
En dan heb ik het niet alleen over het herzien van vergunningen, ik heb gehoord dat dat inderdaad gaande is in een aantal bedrijven, maar vooral over de handhaving van die vergunningen. Als ze al dan niet aangepast zijn, moeten we de handhaving veel grondiger laten gebeuren. Een deel van wat we vandaag aantreffen is hoe dan ook zonder vergunning of in strijd met vergunningen in het verleden of vandaag zelfs nog geloosd.
Mevrouw Perdaens heeft het woord.
In de eerste plaats zou ik toch nog wel eens willen vragen om over te gaan naar een vorm van gedachtewisseling in het kader van PFAS. We zijn er al een tijdje wekelijks vragen over aan het stellen. Dat gaat ook niet meteen gedaan zijn, gezien die situatie blijft aanslepen en we telkens met nieuwe informatie geconfronteerd worden. We kunnen daar best iets gestructureerds van maken maar dat is voor de regeling der werkzaamheden.
Minister, als ik het juist gehoord heb dan was men in Nederland best wel tevreden over de Vlaamse aanpak en wilde men daar ook elementen uit die Vlaamse aanpak overnemen. Dat is natuurlijk fijn om te horen. Maar dat mag niet betekenen dat we op onze lauweren moeten rusten. Het is in elk geval opnieuw een hart onder de riem.
U gaf aan dat het structureel overleg via de Internationale Scheldecommissie zou verlopen. Daar was recent een overleg van. Is daar al een planning voor concrete acties uit voortgekomen?
Minister Demir heeft het woord.
Collega’s, het advies van de VMM dat de consumptie van zelfgevangen vis afraadt, is intussen wel bij iedereen bekend. Het overige rond de beperking van de consumptie van vis gevangen in de Westerschelde is, zoals gezegd, een federale bevoegdheid. Ik kan niet in de plaats treden van het FAVV, maar we zullen wel onze beschikbare info overmaken.
De uitwisseling van informatie is van groot belang, collega Tobback. Met Nederland gebeurt het zeker en vast. Ikzelf ben naar Nederland geweest. De ministers en de provincies hebben dat nog eens benadrukt. Vlaanderen heeft vandaag op de zitting van de Internationale Scheldecommissie nogmaals gepleit voor een goede samenwerking.
Rond normering worden specifieke stappen gezet en er is ook het rapport van de opdrachthouder. Er zou een tussentijds rapport worden voorgesteld tegen eind maart, als ik me niet vergis. Dat zit er dus ook aan te komen. Ik denk dat ik mag zeggen dat de opdrachthouder en de expertengroep schitterend werk leveren. Het zijn allemaal experten en ik volg ze daar ook wel in. Ik ga niet vooruitlopen op hun rapport en dus nu geen uitspraken doen, maar de commissie Vrancken zal ook wat betreft de omzetting van de normen, collega Schauvliege, een advies geven. Dat was een zeer terechte vraag. We moeten dat nog even afwachten.
De verscherpte handhaving op de mogelijke lozing van PFAS doen we bij verschillende bedrijven. Voor de voortzetting van de kennisdeling rond PFAS in diverse werkgroepen wordt een expliciet mandaat gegeven, collega Perdaens, aan de werkgroepen. Volgend jaar zijn er workshops over PFAS in de schoot van de Internationale Scheldecommissie, en die worden getrokken door de Nederlandse delegatie. Dat wordt bij voorkeur ook samen georganiseerd met de Internationale Maascommissie.
Zoals jullie ook weten, beweegt er op Europees vlak het een en ander rond het verbod op PFAS. Ook dat volgen we op. We zoeken ook intensieve steun van andere Europese landen om dat mogelijk te maken.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Ik heb begrepen dat er tegen maart 2021 een advies komt met betrekking tot het opmaken van normen. Ik wil nogmaals benadrukken dat het heel belangrijk is dat we overgaan tot het normeren van die producten. Tot nu toe hebben we gewerkt met richtwaarden maar dat kent zijn grenzen. Het is heel duidelijk dat veel mensen ongerust zijn en dat we die ongerustheid moeten wegnemen, ook voor de mensen die met die normering moeten werken en omgaan en ze mee moeten bepalen. We moeten degelijke normen toepassen die we dan ook controleren. Ik kijk uit naar initiatieven met betrekking tot het normeren van PFAS.
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Dank, minister, voor de timing maart 2021 voor het normenkader, althans voor het advies erover van de commissie Vrancken. Ik verwacht dat we de verdere politieke besluitvorming dan ook mogen volgen. In januari 2021 komt het rapport over de Vlaamse drinkwaterkwaliteit en PFAS. Ik hou de vingers gekruist en hoop dat er geen al te grote problemen naar boven komen. Dit wordt dus vervolgd.
De vragen omĀ uitleg zijn afgehandeld.