Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Vraag om uitleg over de sancties tegen Wit-Rusland
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Tommelein heeft het woord.
Voorzitter, minister-president, collega’s, het rommelt aan de Oost-Europese grenzen. De afgelopen weken zijn we getuige van een georganiseerde chaos aan de grens van Polen met Wit-Rusland. Duizenden migranten, vooral uit het Midden-Oosten, worden er als speelbal ingezet door het Wit-Russische regime als vergelding tegen eerder door de Europese Unie genomen acties.
Deze sancties waren uitgevaardigd tegen Loekasjenko en de zijnen vanwege de onderdrukking van protesten tegen de schijnverkiezingen die daar vorig jaar hebben plaatsgevonden. Deze sancties werden bovendien versterkt wanneer het regime van Loekasjenko erin slaagde om een vliegtuig van Ryanair te kapen om een dissident te kunnen opsluiten. Het ging om een dissident die asiel had aangevraagd en had gekregen in Polen, dus vond Loekasjenko dat het tijd was om Polen en Europa een lesje te leren en duizenden migranten te ronselen om naar de Poolse grenzen te sturen om er asiel aan te vragen.
Collega’s, minister-president, deze gangsterpraktijken zijn mensonterend. Mensen laten overvliegen tegen rijkelijke betaling met valse beloften om ze daarna in de vrieskou los te laten in een niemandsland aan de Poolse grens: dit moeten we met zijn allen ten strengste veroordelen. Het probleem is daarmee uiteraard nog niet opgelost.
Deze georganiseerde chaos wordt bovendien extra complex wetende dat Loekasjenko ermee dreigde om ook de gaskraan richting Europa dicht te draaien als er nieuwe maatregelen zouden volgen. Poetin, die Loekasjenko de hand boven het hoofd houdt, en zelfs al enkele nucleaire bommenwerpers boven het Wit-Russische luchtruim stuurde, zou evenwel reeds hebben laten weten dat het geen verstandige zet zou zijn, en dat dit de relaties met Rusland onder druk zou zetten. Nochtans werd ook even gevreesd dat het chaotische gebeuren mee geïnspireerd werd door de Russen als vorm van bliksemafleider voor wat er gebeurde een eind verderop aan de Oekraïense grens, waar een serieuze militaire opbouw en machtsontplooiing aan de gang is. De risico’s op een nieuw Krimscenario lijken niet helemaal van de pot gerukt.
Het gaat om een complex gegeven, maar we mogen ons als Europese Unie in geen geval laten chanteren. Het is goed dat zowel de commissievoorzitter als onze Europese president duidelijk hebben laten blijken achter Polen te staan, hoewel de Poolse regering Europese hulp vooral als eenrichtingsverkeer ziet. Dan nog is het onze plicht om aan één zeel te trekken. De Commissie zal dan ook een nieuw pakket sancties klaar maken, onder andere gericht tegen vliegtuigmaatschappijen, transportbedrijven of reisorganisaties die meewerken aan het ronselen van migranten. Misschien kunt u daar wat meer informatie over geven, minister-president. Ondertussen zou Loekasjenko wat gas aan het terugnemen zijn, zo lezen we. Een opvangkamp werd ontruimd en een paar duizend mensen zouden opgevangen zijn in een opvangcentrum. Ook werden een paar honderd Irakezen teruggevlogen naar Bagdad. Sancties, zelfs als ze slechts louter werden aangekondigd, blijken dus wel degelijk effect te hebben. Vandaar mijn vragen, minister-president.
Kunt u verduidelijken hoe de Europese Unie wil optreden tegen Wit-Rusland om een einde te stellen aan deze georganiseerde chaos? Welke maatregelen zijn er reeds genomen en liggen er op tafel? Hoe zal de Europese Unie Polen ondersteunen in dit conflict? Steunt de Vlaamse Regering deze maatregelen en de Europese houding? Welke houding neemt Vlaanderen aan?
Zijn er bijkomende internationale maatregelen of sancties tegen Wit-Rusland die zullen worden genomen, bijvoorbeeld samen met de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk?
In hoeverre speelt hier de activering van artikel 4 van het NAVO-verdrag? Kunt u dit toelichten?
Minister-president, hoe kijkt u persoonlijk tegen dit conflict aan? Welke mogelijke maatregelen en oplossingen hebt u voor ogen?
De heer Aerts heeft het woord.
Collega Tommelein heeft de situatie in Wit-Rusland al geschetst. Eén ding springt er wel echt bovenuit, en dat is het inzetten van vluchtelingen als politiek wapen: mensen letterlijk met kolven van geweren terug richting Poolse grenzen drijven tot ze in de prikkeldraad verstrikt geraken in die ijskoude situatie. Het is een schandelijke, schaamtelijke praktijk, en alle andere veroordelende woorden die we hiervoor moeten hanteren.
Het is dus goed dat er sancties getroffen worden tegenover Wit-Rusland, tegen dat regime, ook voor alle andere zaken. Alleen is het wel pijnlijk dat eerder deze maand internationale media berichtten dat de Belgische diplomaten aan hun Europese collega’s gevraagd hadden om toch maar minder streng te zijn. Dat is op een aantal fora geponeerd.
In een opiniestuk in De Standaard legt een van onze professoren de link met de chemische industrie, met de Vlaamse chemiebedrijven die door de sancties moeilijker aan grondstoffen zouden komen om kunstmest te produceren. Een andere bron zei ook al dat kunstmest- en olieproducten, die in de Wit-Russische economie erg belangrijk zijn, via Russische bedrijven toch op de Europese markt kunnen terechtkomen.
Minister-president, hebben Vlaamse bedrijven dergelijke bezorgdheden geuit ten aanzien van de Vlaamse overheid? Hebt u of hebben Flanders Investment & Trade (FIT) of de Vlaams Permanent Vertegenwoordiger in die regio dergelijke vragen ontvangen? Vanuit welke sector komen die vragen om de economische belangen voorop te stellen? Weet u of er effectief kunstmest en olieproducten uit Wit-Rusland via Russische bedrijven uiteindelijk alsnog naar Vlaanderen worden geëxporteerd? Zijn er mogelijkheden om dit ontwijken van het embargo tegen te gaan?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Laat mij beginnen met te stellen dat ik het ermee eens ben dat het hier om een wreed en onmenselijk spel gaat dat door het regime van Loekasjenko wordt gespeeld. Eenzelfde spel hebben we jammer genoeg ook al gezien in onze relaties met Turkije.
Onze reactie in EU-verband is op drie pijlers gebaseerd, met name ten aanzien van Wit-Rusland, ten aanzien van de betrokken Europese lidstaten en ten aanzien van de landen van herkomst van de vluchtelingen. Op 15 november hebben we met de Europese Unie het sanctiepakket tegen Wit-Rusland uitgebreid. De voornaamste uitbreiding is dat het nu ook mogelijk is om individuen of organisaties te sanctioneren die mensensmokkel organiseren of faciliteren. De EU betoonde ook haar solidariteit met de drie betrokken lidstaten – Polen, Letland en Litouwen – en zegde steun toe, maar hamerde er tegelijk op dat deze lidstaten ook de fundamentele waarden van de slachtoffers moeten respecteren. Sinds het begin van de crisis is er door de EU onder meer noodfinanciering voorzien en heeft ze ook bijstand in natura van de diverse lidstaten gecoördineerd. Momenteel lopen ook gesprekken over 200 miljoen euro aan bijkomende financiële ondersteuning voor grensbeheer.
Daarnaast werd door de EU-diplomatie outreach gedaan naar de landen van herkomst om enerzijds te vermijden dat hun landgenoten nog naar Wit-Rusland trekken en om anderzijds de mogelijkheid te voorzien voor de mensen in Wit-Rusland om terug te keren naar hun land van herkomst. Zo heeft Irak de accreditatie ingetrokken van Wit-Russische diplomatieke posten om te vermijden dat nog meer visa voor Wit-Rusland zouden worden uitgereikt aan zijn inwoners.
Vlaanderen ondersteunde en ondersteunt nog steeds deze werkwijze van de Europese Unie. Ik ben dan ook blij om te merken dat de EU er op het eerste gezicht in geslaagd is de situatie wat te ontmijnen door de instroom naar Wit-Rusland te verminderen, alhoewel de situatie nog steeds zorgwekkend is.
Natuurlijk blijf ik bezorgd over het lot van de mensen die nog in de Wit-Russische bossen verblijven. Voor deze mensen aan de Wit-Russische zijde van de grens moet zo snel mogelijk een humanitaire oplossing gevonden worden. Om te beginnen door internationale organisaties, zoals het Rode Kruis en de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), toegang te verlenen om hun de broodnodige hulp toe te dienen. De EU heeft reeds fondsen uitgetrokken hiervoor, wat ik aanmoedig.
Vlaanderen is, zoals u weet, geen partij bij de NAVO – spijtig genoeg – en Defensie is een federale aangelegenheid. Ik heb dus geen informatie uit eerste hand. Wel heb ik kennis genomen van het feit dat NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg op 16 november publiekelijk zijn grote bezorgdheid heeft geuit over de situatie en heeft gesteld solidair te zijn met Polen en Litouwen en de situatie op de voet op te volgen. Ik vernam ook dat de Verenigde Staten een sanctiepakket tegen Wit-Rusland voorbereiden, wat nog meer druk op de ketel zou zetten.
De EU moet mijns inziens de huidige krachtdadige werkwijze voortzetten zonder te verzaken aan de fundamentele waarden waar we zoveel belang aan hechten. Dat betekent dus ook alles in het werk stellen om te vermijden dat er mensen in de bossen tussen Wit-Rusland en Polen sterven en om een oplossing te bieden aan diegenen die wensen terug te keren naar hun thuisland.
Hebben Vlaamse bedrijven hun bezorgdheden geuit over het economisch effect? Heeft FIT of de Vlaamse vertegenwoordiger dergelijke vragen ontvangen? Voor zover mijn informatie strekt, werden noch mijn departement, noch de vertegenwoordiger in Polen, noch FIT benaderd over deze kwestie. En met FIT bedoel ik zowel de verantwoordelijke van FIT op de hoofdzetel als de Vlaamse economische vertegenwoordiger in Moskou, tot wiens jurisdictie Wit-Rusland behoort.
Worden de kunstmest en -olieproducten uit Wit-Rusland alsnog naar Vlaanderen geëxporteerd? FIT is in ieder geval niet gecontacteerd door bedrijven die aangaven het embargo te willen omzeilen. Het spreekt voor zich dat FIT daarbij geen enkele ondersteuning zou bieden. Aan de hand van de beschikbare gegevens, komende van de Nationale Bank van België, kan FIT niet weten welke bedrijven er precies welke producten leveren in Vlaanderen.
Het ontwijken van het embargo tegengaan is een opdracht die mij lijkt te vallen onder grens- en douanecontrole, en dat is een federale bevoegdheid.
De heer Tommelein heeft het woord.
Dank u wel, minister-president. Het is goed dat u in duidelijke bewoordingen de dingen veroordeelt die vandaag gebeuren in Wit-Rusland. Het is ook belangrijk dat Europa hier aan één zeel trekt. Het is belangrijk dat we ons niet verliezen in onderling gebakkelei, ook al gaat het om een complexe aangelegenheid. We kennen de zwakke punten van Europa. Migratie is daar een voorbeeld van. Despoten als Loekasjenko, die geen greintje respect hebben voor mensenrechten en humanistische waarden, maken daar cynisch gebruik van.
Ik denk dat we het erover eens zijn dat sterke buitengrenzen voor de Europese Unie van groot belang zijn. Finaal zijn de Poolse grenzen dus ook onze grenzen.
De heer Aerts heeft het woord.
We moeten hard zijn tegen dat dictatoriale regime van Wit-Rusland, absoluut. Ik ben dus blij dat we geen signalen krijgen dat Vlaamse bedrijven die sancties zouden willen afzwakken. Het is belangrijk dat we daar voet bij stuk houden en dat we daar hard tegenover blijven optreden.
Ik heb toch nog een bijkomende vraag, minister-president. Ik vind het inderdaad absoluut belangrijk dat we de fundamentele waarden, ook van die slachtoffers, blijven respecteren. Dat is het eerste signaal van de Europese Unie. Het tweede signaal van de Europese Unie is dat Polen ondersteuning krijgt voor het bewaken van zijn grenzen. Het Poolse parlement heeft echter een amendement goedgekeurd dat pushbacks regulariseert, waardoor mensen niet meer de kans krijgen – en daar zijn ook wel verschillende signalen voor – om daadwerkelijk asiel aan te vragen in Europa. Ze worden gewoon weggestuurd. Het is ook zeer verontrustend dat reporters en ngo’s geen toegang krijgen tot die strook aan de grens tussen Polen en Wit-Rusland. Het zou van openheid getuigen mocht dat toch mogelijk zijn, zodat de situatie gecontroleerd kan worden. Want ik ben en blijf bijzonder verontrust over de fundamentele waarden van die slachtoffers, die vluchtelingen die misbruikt worden als politiek wapen. Zij mogen niet het slachtoffer worden van het politieke spel tussen Wit-Rusland en de Europese Unie.
Ik heb dan ook de volgende vraag. Op welke manier rijmt de Poolse wetgeving rond de pushbacks met het respecteren van de fundamentele waarden van die vluchtelingen?
De heer Deckmyn heeft het woord.
Collega’s, het zal u niet verbazen dat mijn visie hieromtrent licht verschilt van de visie van collega Aerts. Het is natuurlijk wel een feit dat op dit moment duizenden illegale migranten vastzitten in het grensgebied tussen Wit-Rusland en Polen. De redenen voor het beleid van de Wit-Russische dictator zijn ook bekend: verdeeldheid creëren, of proberen te creëren, tussen de EU-lidstaten en natuurlijk ook wraak nemen voor de kritiek van het Westen op zijn dictatoriale optreden.
Polen reageert wat ons betreft zoals het hoort. Het geeft niet toe aan deze chantage en versterkt zijn grens met Wit-Rusland met hekken en een forse militaire en politionele aanwezigheid om het binnendringen van illegale immigranten te verhinderen. Dat heeft natuurlijk wel effect. Ondertussen zijn er al illegalen die terugkeren, zij het in kleinen getale. De Wit-Russische autoriteiten hebben trouwens gemeld dat er nu maandag ook 118 illegalen vanuit Minsk zijn teruggevlogen. Er zijn nog groepjes die volgen. Dat bewijst nogmaals dat aankondigingen van sancties enerzijds en – natuurlijk – die grens dichthouden anderzijds, eventueel met pushbacks, wel helpen. Collega’s, anders zetten we de deur in Europa wagenwijd open, voor illegale migratie. Daarvan moeten we ons toch wel goed bewust zijn.
Minister-president, daarom zou ik u aan u en de Vlaamse Regering willen vragen om blijvend steun toe te zeggen aan de Poolse regering in haar vastberadenheid om de Europese buitengrenzen te beschermen tegen illegale immigratie en illegale migranten niet toe te laten tot de Europese Unie.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Ik denk dat de heer Tommelein geen bijkomende vraag heeft gesteld. Mijnheer Aerts, ik denk ook dat u twee problematieken door elkaar haalt. Er is enerzijds de vraag hoe een land moet omgaan met illegale migratie. Polen verzet zich tegen illegale migratie. Dat lijkt mij logisch. Anderzijds is er het feit dat Wit-Rusland hier zo schaamteloos misbruik van maakt en dit zo schaamteloos installeert. We moeten daar optreden om die mensen, die migranten de kans te bieden om terug te keren naar hun land van herkomst. Dat heb ik ook gesteld in het antwoord dat ik heb gegeven. Dat is ook de houding van de EU. Ik denk dat je die twee dingen niet mag vermengen, dat dat wel degelijk twee verschillende dingen zijn.
De heer Aerts heeft het woord.
Minister-president, ik denk niet dat dat twee verschillende zaken zijn. U hebt zelf gezegd dar we moeten uitgaan van die fundamentele waarden. Dan moeten we die mensenrechten ook respecteren, en het is een mensenrecht om asiel te kunnen aanvragen, waarbij dan daadwerkelijk wordt onderzocht of men al dan niet het recht had om te vluchten uit zijn omgeving, uit het land van herkomst. Die kansen worden nu in dezen vaak ontnomen. Die Europese waarden zijn cruciaal, ook ten opzichte van de mensen die proberen ons te bereiken en die door de Wit-Russische president met de kolven richting ons, richting de EU worden gedreven.
Ik denk dat het dan eigenlijk al volstaat om even terug te grijpen naar de handvesten van de grondrechten van de Europese Unie. Artikel 1 stelt: “De menselijke waardigheid is onschendbaar. Zij moet worden geëerbiedigd en beschermd.” Artikel 2 stelt: “Eenieder heeft recht op leven.” Dat zijn twee cruciale punten. Dat zijn de eerste twee die worden opgesomd en waarmee we voor iedereen rekening moeten houden. Volgens mij betekent dat dat men mensen niet terug in die winterse bossen kan duwen, dat men daar op een verstandige manier mee moet omgaan en niet in een kramp mag schieten wanneer Loekasjenko ons probeert te chanteren door in te spelen op de angst rond migratie. Ik denk dat we daar verstandig mee moeten omgaan en harde maatregelen moeten blijven nemen ten overstaan van dat regime in Wit-Rusland, maar dat we tegelijkertijd onze eigen waarden niet mogen verloochenen en ook daarmee rekening moeten houden, ook als mensen worden misbruikt in dit conflict tussen de Europese Unie en Wit-Rusland.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.