Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Vraag om uitleg over de State of the Union van Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen
Verslag
– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Vorige week, op 15 september, gaf de Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar jaarlijkse State of the Union-toespraak in het Europees Parlement. Het is een beetje gelijkaardig aan uw Septemberverklaring volgende week. Ze blikte hierbij terug op het afgelopen politieke jaar, en in het bijzonder op de coronapandemie en de Europese vaccinatiecampagne. Verder wierp ze ook een blik op de toekomst en stelde ze verschillende aankomende Europese beleidsinitiatieven voor. Aan ambitie ontbrak het de Europese Commissie allerminst. Soms wordt er wel eens gesproken over een 3 Suisses-catalogus. Nu heb ik dat iets minder in de media gelezen.
Zo kondigde ze wel een Europese wet inzake cyberveerkracht aan, een routekaart voor Europese defensietechnologieën, een evaluatie van het mededingingsbeleid – ook wel belangrijk voor ons land –, een globaal Gateway-initiatief, en een Europese defensietop. Dat laatste is uiteraard ook bijzonder belangrijk, onder meer ook door het feit dat de Franse president Macron dit wenst te organiseren met de Europese Unie, in navolging van de crisis in Afghanistan. Ze sprak uiteraard ook over een Europese zorgstrategie en een wet inzake mediavrijheid. Dat waren slechts enkele voorbeelden uit een lange reeks van initiatieven die de Europese Commissie van plan is te lanceren, zoals opgelijst in de begeleidende intentieverklaring.
Gelet op die aangekondigde initiatieven van de Europese Commissie had ik graag een antwoord op de volgende vragen.
Wat is uw reactie op deze State of the Union van de Europese Commissie, en de impact ervan op Vlaanderen?
Welke onderwerpen uit de begeleidende intentieverklaring zijn voor de Vlaamse Regering dan weer prioritair?
In welke mate komen de aangekondigde initiatieven van de Europese Commissie al dan niet overeen met de visienota van de Vlaamse Regering?
Minister-president, ziet u initiatieven uit die intentieverklaring die mogelijk de subsidiariteitstoets niet zouden doorstaan?
De heer Deckmyn heeft het woord.
Op 15 september legde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in haar zogenaamde State of the Union aan het Europees Parlement de plannen en visie van de Europese Commissie voor het komende jaar uit. Ze behandelde zowel de coronapandemie en de vaccinatiegraad in de EU als het economisch herstel na corona, klimaat, migratie en ook defensie.
Wat corona betreft schenkt de EU nog eens 200 miljoen coronavaccins – boven op de 250 miljoen doses die eerder al werden uitgedeeld – aan landen buiten de EU die er nodig hebben. De EU zal ook een miljard euro investeren in de productiecapaciteit in Afrika. Opvallend is de oprichting van een nieuw agentschap dat toekomstige pandemieën het hoofd moet bieden. Het kostenplaatje is wel 30 miljard euro. De regie neemt de Commissie de facto volledig zelf in handen.
Op economisch vlak blijft de Commissie hameren op digitalisering. Dat houdt investeringen in 5G, artificiële intelligentie, glasvezel, maar ook in opleidingen in. De Commissievoorzitter benadrukte dat we voor onze technologische vooruitgang te afhankelijk zijn van chips die gemaakt worden in Azië en ze hield een pleidooi voor technologische soevereiniteit. Een Europees chipecosysteem zou de toelevering van chips moeten verzekeren en nieuwe markten creëren voor Europese technologie.
In het discours van von der Leyen nam ook Afghanistan en het daarbij opflakkerende debat over de toekomst van de Europese defensie een belangrijke rol in. De Commissievoorzitter stelde 100 miljoen euro bijkomende humanitaire hulp te doneren aan Afghanistan. Het bedrag is nog maar het begin van een breder pakket aan steunmaatregelen dat de Commissie de komende weken wil uitrollen. Ze bepleitte een nieuwe manier van coöperatie samen met de NAVO, maar stelde tegelijkertijd ook dat Europa meer moet doen op zichzelf. Om de Europese defensie-industrie te boosten, stelde ze voor om de btw af te schaffen voor alle Europese aankopen van militair materiaal. Von der Leyen kondigde eveneens aan dat ze samen met de Franse president Emmanuel Macron – Frankrijk is trouwens de volgende voorzitter van de Europese Raad – een top zal organiseren over gezamenlijke defensie. Dat brengt mij bij een reeks vragen.
Minister-president, wat is de algemene indruk die deze State of the Union op u heeft nagelaten? Zijn er zaken gezegd waar u zich absoluut niet achter kunt scharen? Wat valt er op, wat u betreft?
Welke troeven heeft Vlaanderen om een belangrijke rol te spelen in de technologische soevereiniteit die de Europese Commissie naar voren schuift? Wat zijn Vlaanderens zwaktes in dezen? En wat zijn misschien onze sterktes?
Minister-president, ziet u opportuniteiten voor Vlaanderen in het aangekondigde chipecosysteem van de Commissie? Welke rol zou Vlaanderen hierin op zich kunnen nemen en wat wilt u ondernemen om die rol te verwezenlijken? Staan er eventueel bedreigingen in de weg?
Hoe staat u ten aanzien van het opkrikken van de humanitaire hulp aan Afghanistan? Zal Vlaanderen hier zelf ook aan bijdragen? Zo ja, op welke manier?
Minister-president, wat is uw visie op het voorstel van von der Leyen om de btw af te schaffen voor alle aankopen van militair materiaal? Zijn er Vlaamse economische sectoren die hier wel bij zouden kunnen varen? Zo ja, welke?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Collega’s, ik heb met veel interesse geluisterd naar de tweede State of the Union-toespraak van Commissievoorzitter von der Leyen. Zoals verwacht legde ze de nadruk op de ambities van de Europese Commissie voor een veerkrachtige, groene en digitale unie. Daarnaast lagen de accenten vooral op de strijd tegen de coronacrisis, het versterken van de defensiecapaciteit en de geopolitieke agenda.
We verwelkomen de aandacht voor het behoud van onze strategische autonomie waarbij openheid wordt bewaard, bijvoorbeeld door het vergroten van de connectiviteit op mondiaal vlak. Voor Vlaamse belanghebbenden zie ik alvast verschillende kansen om expertise in te zetten en verder uit te bouwen, zoals in de European Chips Act en het connectiviteitsinitiatief Global Gateway. Het is uiteraard afwachten wat de verschillende initiatieven precies zullen inhouden. Dat geef ik ook graag mee aan u, meneer Deckmyn, inzake uw specifieke vragen.
Vlaanderen heeft een sterk halfgeleiderecosysteem met universiteiten, imec en een brede pool van start-ups en andere innovatieve spelers. We zullen dit voorstel van een European Chips Act dus met de nodige aandacht volgen. Hierbij zullen we er uiteraard over waken dat de eerlijke concurrentie op de interne markt niet in het gedrang komt, en dat het niet ten koste gaat van ons economisch weefsel van kmo’s. Mijn diensten zullen de nodige contacten leggen om meer te weten te komen over de precieze vorm en doelstellingen van dit voorstel.
Dat geldt trouwens voor alle aangekondigde initiatieven. Deze zullen door onze diensten de komende dagen en weken verder onderzocht worden en we zullen in de context van de publicatie van het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2022 afwegen welke initiatieven prioritair kunnen zijn voor de Vlaamse Regering. Uiteraard zullen we er steeds op toezien dat de bevoegdheden gerespecteerd blijven, dit volledig in lijn met de visie van deze regering op de Europese Unie: Europa moet zich focussen op die domeinen waar het een effectieve meerwaarde kan vormen. Niet noodzakelijk meer Europa, maar wel een beter Europa.
Wat Afghanistan betreft: Op 31 augustus 2021 vond een buitengewone Raad Justitie en Binnenlandse Zaken plaats over Afghanistan, waar een verklaring werd aangenomen over deze problematiek. Hierin staat dat de Europese Unie, samen met internationale partners als de Verenigde Naties en VN-agentschappen, het nodige doet om de regio te stabiliseren en om ervoor te zorgen dat “de humanitaire hulp de kwetsbare bevolkingsgroepen, vooral vrouwen en kinderen, in Afghanistan en de buurlanden bereikt. Hiertoe zullen de EU en de lidstaten de financiële steun aan relevante internationale organisaties opvoeren.” Vanuit Vlaanderen zijn er op dit ogenblik geen plannen voor concrete steun aan Afghanistan.
Het idee inzake de btw-vrijstelling voor de aankoop van militair materieel ontwikkeld en geproduceerd in de EU werd heel voorzichtig geformuleerd door mevrouw von der Leyen als een voorbeeld om synergieën te stimuleren. Tegelijk wil men hiermee de afhankelijkheid van derde landen verlagen. Dit voorstel is echter niet zo eenvoudig als het klinkt, aangezien dit zowel Europese als nationale bevoegdheden betreft en natuurlijk ook gepaard gaat met geopolitieke aspiraties. Alvorens de eventuele effecten voor Vlaamse actoren te kunnen inschatten, denk ik dat we meer info nodig hebben over de concrete plannen.
Kortom, de voorzitter van de Europese Commissie toonde zich ambitieus op een hele reeks domeinen die ook voor Vlaanderen relevant zijn. Er is niets verkeerds met ambitie, maar ik denk dat er zeker vandaag ook voldoende realisme aan de dag moet worden gelegd. Het zijn de resultaten die tellen. De Europese Unie heeft de afgelopen jaren toch heel wat bijna existentiële crisissen doorgemaakt. Ik zou er dus voor pleiten om eerder te consolideren op die domeinen waar het Europese niveau een duidelijke meerwaarde biedt en dit steeds met proportionaliteit en subsidiariteit in het achterhoofd.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Minister-president, bedankt voor uw sterke antwoord. Ik sluit mij daar volledig bij aan, zeker wanneer u zegt dat men ambitieus moet zijn. Dat moeten we uiteraard allemaal zijn: Vlaanderen moet dat zijn, Europa moet dat zijn. Maar we moeten inderdaad ook realistisch zijn.
Ik pleit net zoals u niet voor meer Europa, maar voor een beter en vooral een efficiënter Europa: een Europese Unie die effectief kan inspelen op de belangen van onze inwoners, en tegelijkertijd op de belangen van onze ondernemingen, waardoor welvaart wordt gecreëerd of minstens in stand wordt gehouden. (Het geluid van Karl Vanlouwe valt weg.)
Mijnheer Vanlouwe, de ontvangst is heel slecht.
Ik wilde gewoon afsluiten met het volgende. Het is niet echt een vraag, minister-president. Maar ik ben wel benieuwd naar wat uw diensten zullen onderzoeken en wat uiteindelijk de prioriteiten zullen zijn voor Vlaanderen, die compatibel zijn met de visienota. We wachten daarvoor natuurlijk op dat werkprogramma van de Europese Commissie, maar ik ben ervan overtuigd dat we dan zeker nog eens bij u terugkomen. Bedankt.
De heer Deckmyn heeft het woord.
Op mijn beurt dank ik u voor uw antwoord, minister-president. Ik hoor het u alvast graag zeggen, dat we niet meer Europa willen maar wel een efficiënter Europa. Wat ons betreft, is dat ook een Europa waar er niet te veel supranationale beslissingen worden genomen, integendeel. Ik heb u ook horen zeggen dat het behoud van onze strategische autonomie een belangrijke zaak is. Ik vind dat ook, vandaar dat u dat teruggevonden hebt in mijn vraagstelling.
We hebben in Vlaanderen een sterke innovatieve pijler, die in dit dossier een echte rol kan spelen. U hebt dat terecht aangestipt. Ik ben blij dat u die Chips Act nauw zult opvolgen, om te zien in hoeverre wij verder kunnen inspelen op deze evolutie.
Wat de afschaffing van de btw op de aankoop van militair materiaal betreft, had ik de indruk – maar u mag mij corrigeren – dat u een slag om de arm houdt. U wacht blijkbaar af wat de concrete invulling zal zijn, of zo had ik het toch begrepen. Bent u op de hoogte van een bepaalde timing, en zult u participeren in de besluitvorming, of wacht u gewoon een concreet initiatief af?
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Minister-president, de grootste impact op Vlaanderen zal zich natuurlijk nog altijd situeren in het kader van de verdere vergroening van de economie en ook de mobiliteit. Het hele klimaatverhaal blijft toch wel centraal staan, hebben we gezien. De pandemie was één punt, maar het klimaat zou wel eens het volgende kunnen zijn waarvoor er zeer zware maatregelen zullen moeten worden genomen. Commissievoorzitter von der Leyen heeft dat ook duidelijk begrepen met haar Commissie, en ze wil die hogere klimaatambitie ook sociaal maken, met een aangekondigd nieuw Europees sociaal klimaatfonds, om de energiearmoede aan te pakken waar de mensen nu al onder lijden. Daar zou 72 miljard euro in gepompt worden. De grote uitdaging zal er dan in bestaan om dat geld ook effectief bij de mensen te krijgen die het nodig hebben. Maar heeft de Vlaamse administratie, de Vlaamse Regering dan misschien al enig zicht op de verdeling van die middelen onder de lidstaten? Want dat is toch een concreet bedrag dat vermeld werd. Hoe zou dat verder kunnen werken, is daar al meer over geweten?
Von der Leyen heeft ook aangekondigd dat de Europese Unie meer werk wil maken van de internationale handelsrelaties en samenwerking, waarbij de strijd tegen dwangarbeid zal worden opgevoerd. Er zou een verbod komen op producten die gemaakt zijn door dwangarbeid. Hoe dat geconcretiseerd zal worden, is natuurlijk nog niet duidelijk. Maar ik vraag mij ook af op welke wijze Europese bedrijven gecontroleerd zullen worden op de invoer van dergelijke producten, en welke taak hier eventueel binnen onze bevoegdheden, bij Vlaanderen zou kunnen komen te liggen. Kunnen wij daar ook niet al een stap vooruitzetten?
Ik heb nog een laatste puntje, over de vaccins. De Europese Unie heeft via die gezamenlijke aankoop en de productiesteun 700 miljoen vaccins verdeeld in Europa, en er dan nog eens 700 miljoen geleverd aan 130 landen. De grootste uitdaging zal de komende maanden, het komende jaar toch zijn om de verschillen in vaccinatiegraad tussen de lidstaten onderling, maar ook en vooral met de ontwikkelingslanden, weg te werken. In dat kader kondigde von der Leyen ook nog aan dat de EU nog eens 450 miljoen vaccins zal verdelen in de wereld – 200 miljoen extra boven op de eerdere aankondigingen.
Wetenschappers zijn het erover eens dat die aanpak broodnodig is om de globale pandemie te verslaan. Want we zijn er nog niet, dat weten we. Als we de pandemie niet wereldwijd kunnen verslaan, zijn we eigenlijk, zeker in een wereldstad als Brussel, nooit voor honderd procent gerust. Intussen heeft de Europese Commissie ook nog eens een aankoopoptie genomen op 1,8 miljard extra vaccins. De vraag is of u zicht hebt op de bestemming van die bijkomende aankoopoptie, of België daar een optie op zal nemen, en hoeveel vaccins er dan voor het komende halfjaar of jaar voor Vlaanderen nog voorzien zijn.
De heer Aerts heeft het woord.
Collega’s, ik heb een aantal zaken gehoord over de Europese Unie. Nu, zelf ben ik voor een sterke Europese Unie. Dat kan lidstaten stimuleren om verdere stappen te zetten. Ik denk dat het Fit for 55-klimaatpakket daar een voorbeeld van is. Daar is de Europese Unie, zoals ze dat eigenlijk ook al veel langer is in de milieusector, de pionier, de aanjager van alle lidstaten. Gaat dat voor ons en voor onze Europese Groenen-fractie – die heeft daar ook al op gereageerd – ver genoeg? Neen, wat ons betreft kunnen we zeker nog meer stappen in de goede richting zetten. Maar zo’n sterke Europese Unie zet dan toch verschillende lidstaten die minder ver willen gaan, onder druk om meer te ondernemen.
Na het hot item van de afgelopen weken komen we zo eigenlijk bij het thema energie, waar toch ook die technologische soevereiniteit van belang is. Ook daar is de vraag of Europa zijn energiebeleid niet meer moet opnemen als mede-investeerder, als co-investeerder – dat is ook wat Agoria bepleit – in plaats van louter als klant. Dat is de situatie waar we vandaag vaak in terechtkomen.
Als we onafhankelijker willen worden, hoe kunnen we dan toch sterkere partnerschappen afsluiten? Want we zullen die nodig hebben. Als we de CO2-uitstoot van onze zware industrie hier in Vlaanderen willen terugdringen, zullen we ook nood hebben aan groene waterstof. En uit alle studies blijkt dat we in Europa niet voldoende groene energie beschikbaar hebben om die groene waterstof te produceren. Dus is de volgende stap het ontwikkelen van partnerschappen met landen waar we hernieuwbare energie kostenefficiënter kunnen opwekken en vervoeren. Dat geeft ons ook de opportuniteit om onze Belgische en Vlaamse technologische kennis en talent te exporteren en in te zetten in die partnerschappen. Want daar zijn we nu eenmaal op een aantal punten echt de koploper.
Mijn vraag is: hoe staat de Vlaamse Regering tegenover die technologische soevereiniteit en die energie, of welke rol ziet zij voor Vlaanderen hierin weggelegd?
Mevrouw Talpe heeft het woord.
Minister-president, de jaarlijkse State of the Union is altijd een belangrijk moment. De voorzitter van de Europese Commissie is ambitieus, en dat op verschillende domeinen. Mijn collega’s hebben er verschillende aangehaald, dus ik zal die niet herhalen. Maar ik wil toch even inzoomen op één element uit haar toespraak dat mij is bijgebleven. En dat is dat de Europese Unie bereid is om de concurrentiestrijd met China aan te gaan. We hebben Global Gateway als initiatief of zeg maar alternatief voor het Chinese Belt and Road Initiative. Er is ook het verbod op de import van producten die met dwangarbeid zijn gemaakt, dat collega Brouwers daarnet ook aanhaalde.
Nu, de dag na de State of the Union heeft de plenaire vergadering van het Europees Parlement met een toch wel bijzonder grote meerderheid – ik dacht 570 tegen 61 stemmen – een rapport aangenomen van een collega in het parlement in Europa, Hilde Vautmans. Zij vraagt om een meer assertieve houding aan te nemen ten aanzien van China.
Mijn eerste vraag is of u van dat rapport en de inhoud ervan op de hoogte bent. Ik weet dat de staatshoofden en regeringsleiders de relaties met China bespreken op de top in oktober. De lidstaten hebben er het laatste woord, en die hebben soms een andere houding wat betreft de relaties ten aanzien van China, om diverse redenen. Eigenlijk wilde ik van u ook even horen wat uw mening is ter zake, wat de houding is vanuit Vlaanderen richting China. Hebt u het rapport van de collega al gezien?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Ik moet wel zeggen dat de State of the Union van mevrouw von der Leyen ineens alle debatten opent. Ik ga dus alleen bij de vraagstelling rond de State of the Union blijven. Dus, collega Aerts, wat energie betreft, zijn er genoeg commissies die daarover gaan, en waar u terechtkunt. Mevrouw Talpe, de verhouding met China is hier ook al vaak aan bod gekomen. Sta me toe om bij de State of the Union te blijven en niet al die Europese thema’s aan te snijden.
Wat de vragen van de heer Deckmyn en mevrouw Brouwers betreft, dat heb ik in mijn antwoord net gezegd: die State of the Union heeft een hoop ideeën naar voren geschoven, en ik heb nu aan onze diensten gevraagd om de concretisering daarvan – wat zijn de plannen die daarachter zitten – op te vragen en na te gaan. Dus wat die concrete vragen rond de verdeling van de middelen en de vaccins betreft: dat zijn allemaal ideeën die mevrouw von der Leyen in haar State of the Union heeft opgeworpen, en die nu waarschijnlijk verder worden geconcretiseerd. Onze diensten, niet het minst onze Vlaamse vertegenwoordiging in Europa, zullen daar nu achteraan gaan om te kijken wat de concrete zaken zijn, en hoe Vlaanderen daar een rol in kan spelen.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Ik heb geen slotbemerkingen meer.
De heer Deckmyn heeft het woord.
Ik ook niet. We volgen dit verder op.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.