Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer De Witte heeft het woord.
Voorzitter, minister, collega’s, ik heb een vraag over de prijs van de restafvalzakken. Die vuilzakken worden steeds duurder. De afgelopen twee jaar steeg de prijs met 16 procent over heel Vlaanderen. Ongeveer de helft van de intercommunales die bevoegd zijn voor afvalophaling, hebben hun prijzen verhoogd. In steden als Gent, Mechelen, Brugge en Vilvoorde zijn de prijsstijgingen zelfs aanzienlijk.
De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) zegt dat de uitbreiding van de pmd-zak (plastic flessen, metaalverpakkingen, drankkartons), de blauwe zak waarin je een aantal dingen kunt sorteren, werd aangegrepen om de tarieven te verhogen. Aangezien mensen meer kunnen sorteren via die zak, zo is hun redenering, moeten ze minder in de restafvalzak gooien en dan wordt de zaak goedkoper en zouden de totale kosten voor de mensen niet stijgen.
Ik moet dat argument echter tegenspreken. De extra mogelijkheid om te sorteren voor de blauwe zak wordt immers begroot op ongeveer 5 procent, en de prijsstijging is gelijk aan 16 procent. Bovendien heeft iemand ons daarover gecontacteerd met een tamelijk straf verhaal. Patricia uit Vilvoorde zegt dat de zakken steeds kleiner worden, terwijl de prijs gelijk blijft. Ze betaalt nu dubbel zoveel voor haar zakken als voordien, vanwege de volgende reden. Haar man is zwaar ziek. Hij heeft dagelijks een zestal pampers nodig. Er is ook een droogtoilet en nog een kattenbak. Dat is allemaal materiaal voor de restafvalzak. Normaal had ze twee à drie volle bruine zakken per week, nu is dat dubbel zoveel, doordat die zakken een pak kleiner werden. Ze geeft nu dus in plaats van 20 euro ongeveer 40 euro per maand uit aan die zakken, aldus Patricia.
Oudere mensen, zoals Patricia en haar man, maar ook gezinnen met baby’s, zijn financieel natuurlijk de dupe van die prijsstijgingen. Je mag zo goed sorteren als je wilt, zaken als pampers, kattenbakvulling en dergelijke moeten natuurlijk nog altijd in de restafvalzak. En die wordt dus duurder: 16 procent erbij in vergelijking met twee jaar geleden. En als we vergelijken met zeven jaar geleden, is de prijsstijging gelijk aan 40 procent.
Minister, hoe verklaart u die prijsstijgingen van de restafvalzakken?
Verwacht u dat er nog prijsstijgingen gaan komen in de andere intercommunales?
Vreest u dat duurdere vuilniszakken ook een effect zullen hebben op het sluikstorten?
Welke maatregelen zult u nemen om ervoor te zorgen dat dit allemaal toch betaalbaar blijft voor mensen die het niet te breed hebben?
Is er al onderzoek gebeurd naar de impact van de invoer van de nieuwe pmd-zak op de afvalkosten voor gezinnen? Zo ja, wat zijn hier de resultaten van?
Minister Demir heeft het woord.
Dank u wel, collega De Witte. U weet dat de tarieven voor huisvuil worden bepaald door de lokale besturen en intercommunales. Ze moeten natuurlijk voldoen aan de tarievenvork, vastgelegd in het Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (VLAREMA). Geïndexeerd geeft dat een minimumtarief van 11 eurocent per kilogram en maximum 33 eurocent per kilo voor huisvuil. Omgerekend is dat voor een normale zak van 60 liter dus tussen 0,83 en 2,48 euro. Dat is een vork – met minimum en maximum – die we vanuit Vlaanderen duidelijk hebben vastgelegd in VLAREMA. Voor het overige is dat natuurlijk aan de lokale besturen, en ook aan de intercommunales, die daarin kunnen variëren. Een van de instrumenten om het restafval te doen dalen is het inzetten van gedifferentieerde tarieven om mensen aan te zetten om beter te sorteren.
Door de invoering van de uitgebreide pmd-sorteerboodschap kunnen er nu inderdaad veel meer verpakkingen selectief ingezameld worden. De bedoeling is dat er minder restafvalzakken nodig zijn, en dat de burger – en wij allemaal – zo goed mogelijk en zo correct mogelijk sorteert.
Uw tweede vraag, of ik nog prijsstijgingen verwacht in andere intercommunales: dat weet ik niet. Dat is de autonomie van de lokale besturen die in die intercommunales zitten. Belangrijk is wel dat de tarieven moeten vallen binnen de tarievenvork van wat er in VLAREMA vastligt. Voor de rest ligt het bij hen. Ik weet dus op dit moment niet of er bij hen nog prijsstijgingen gepland zijn. Dat zult u bij al die intercommunales moeten vragen. Ik heb geen zicht op hun agenda, helaas.
Het klopt dat de goede sorteerder van een eventuele prijsstijging niet veel zou moeten merken. Het huisvuil bestaat nog steeds ongeveer voor de helft uit selectief aan te bieden fracties. Iemand die heel goed sorteert, kan dus tot de helft uitsparen op zijn restafvalzakken. De tarieven voor selectieve fracties liggen over het algemeen veel lager dan voor huisvuil.
De vierde vraag was of duurdere vuilniszakken een effect zullen hebben op het sluikstorten. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Door de prijsstijging te combineren met een ruimere dienstverlening, zoals bijvoorbeeld de uitbreiding van de pmd-sorteerregels of de invoering van een gft-ophaling (groente-, fruit- en tuinafval), kan sluikstorten beperkt worden.
Uw vijfde vraag ging over welke maatregelen ik zal nemen. Nogmaals, er is een vastgelegde tarievenvork in VLAREMA, een minimum- en maximumtarief. We doen dat op die manier opdat men binnen die vaste tarievenvork een beslissing neemt, maar ik denk dat de intercommunales en lokale besturen wel slim genoeg zijn om niet met woekerprijzen te werken.
Voor uw zesde vraag: er is onderzoek gebeurd naar de impact van de invoering van de nieuwe pmd-zak op de ingezamelde fractie. Ongeveer 8 kilo afval per Vlaming per jaar komt bijkomend in de pmd-zak terecht. Dat lijkt niet veel, maar die 8 kilo beslaat natuurlijk een groot volume, omdat plastic verpakkingen weinig wegen. De prijs van de pmd-zak is alleszins veel goedkoper dan de tarieven voor restafval. Dus bij een goede scheiding levert dat een kostenvoordeel op voor de burger omdat hij heel wat minder restafvalzakken nodig zal hebben.
Ik doe hierbij nog een oproep dat men goed het minimum- en maximumtarief voor ogen heeft. Ik hoop dat de intercommunales zo verstandig mogelijk zijn en geen woekerprijzen vragen aan de burger. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.
De heer De Witte heeft het woord.
Ik begrijp uit uw antwoord dat het plafond dat voorzien is in VLAREMA woekerprijzen zijn. U bent de bevoegde minister. We zien dat de prijzen stijgen. We horen ook en we zien vooral dat een aantal gezinnen daaronder lijdt. Het is bijvoorbeeld heel interessant wat ik heb gevonden: het feit dat de vuilniszakken in Brussel tien keer goedkoper zijn, maakt dat veel gezinnen uit de Vlaamse Rand daar vuilniszakken kopen en op het Brusselse grondgebied gaan zetten. Dat is tegen de regels, want je mag vuilniszakken niet ergens anders zetten. Ze melden in hun rapporten dat een op de zes gevallen van het sluikstorten te wijten is aan dat fenomeen. We mogen toch niet onderschatten wat het verschil is voor een aantal mensen dat ze al dan niet 20 euro extra moeten betalen aan vuilniszakken. Dat heeft uiteraard ook een effect op het sluikstorten.
Ik weet niet welk mechanisme er achter die prijsstijgingen zit. Als het idee is dat de vervuiler betaalt, dan is dat een fout mechanisme want heel veel afval is niet gekoppeld aan keuzes die we maken. Dat is geen keuze van onszelf. Ten tweede vrees ik dat er voor een deel in de marktwerking mechanismen zitten waarbij bedrijven in de afvalverwerking stellen dat hoe minder vuilniszakken ze verkopen, hoe hoger de prijs wordt van de vuilniszak. Dat zijn perverse effecten waaraan u paal en park moet stellen; als de tendens is dat mensen meer sorteren, dan zullen de prijzen van de vuilniszakken niet verhogen.
Mevrouw De Coninck heeft het woord.
Collega De Witte, het is een interessante vraag van u, maar ik heb de indruk dat u zaken over het milieu of het sociale en de handhaving een beetje door elkaar haalt. Ik sta volledig achter het principe dat de vervuiler betaalt. U vindt dat een raar mechanisme, maar ik vind dat een logisch mechanisme. De minister heeft de maximumprijsvork gezegd voor een zak, dat is 2,48 euro voor een zak van 60 liter. In een gemeente in Vlaams-Brabant zit ik in een intercommunale waarin ook de Vlaamse Rand vertegenwoordigd is. Bij ons is de prijs recent verhoogd naar 2 euro voor een zak van 60 liter. Dat is te verantwoorden. Die zak wordt aan huis opgehaald. Je moet die gewoon buitenzetten. De vuilniskar passeert aan elke deur. In veel landen is dat niet het geval. In Taiwan bijvoorbeeld wordt er niet aan elke deur een vuilniszak opgehaald. De organisatie van de huisvuilophaling zijn enorme kosten.
Het klopt dat we die prijs hebben verhoogd omdat de pmd-zak werd uitgebreid. De VVSG bevestigt dat ook. Er mogen fracties in, maar de prijs is dezelfde gebleven: 15 eurocent voor een zak. Dat is heel weinig. De minister zei ook dat er met de uitgebreide pmd-ophaling 8 kilogram extra pmd per inwoner wordt opgehaald. Iemand die goed sorteert, zal die prijsstijging niet voelen. Nathalie Debast van de VVSG heeft dat recent meegegeven. De prijszetting moet je ook nog altijd bepalen. Elke gemeente moet de doelstellingen van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) halen: zoveel restafval per inwoner per jaar. De meeste gemeenten zitten daarboven. Op welke manier haal je die cijfers dan? Je kunt toch moeilijk het restafval gratis ophalen want dan zal dat tot en met exploderen. Dat is dus een genuanceerd debat.
U deed een tussenkomst over dat incontinentiemateriaal. Dat is iets anders. Maar dat mag geen reden zijn om de prijs te verlagen. Misschien spelen er daar andere mechanismen, zoals specifieke kortingen voor mensen met dergelijke problemen. In onze gemeente hebben we een reglement dat mensen met dergelijke problemen een aantal gratis rollen krijgen. Er zijn dus oplossingen, maar dat mag geen reden zijn om restafvalzakken te laten zakken in prijs. Want dat zal onmiddellijk een effect hebben op de hoeveelheid restafval, en die willen we net naar omlaag krijgen.
Voorzitter, tot hier mijn tussenkomst. Ik had niet echt een vraag aan de minister, maar ik vond het wel een interessant thema om even op tussen te komen.
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Voorzitter, hoewel collega De Coninck al een aantal elementen heeft aangestipt, wil ik nog enkele elementen meegeven.
Wat ten eerste het ‘de vervuiler betaalt’-principe betreft, schrik ik wel, net zoals collega De Coninck en ik neem aan nog wel wat leden in deze commissie. Want dat is nu toch wel het basisprincipe van heel ons afval- en milieubeleid. Collega De Witte, in dezen zou ik dan ook graag alternatieven van u vernemen over op welke manier we sturend kunnen optreden voor zo weinig mogelijk restafval en een zo goed mogelijke sortering. Want dat lijkt mij net de boodschap en de bedoeling.
U haalt aan dat we heel wat van dat afval niet zelf te kiezen hebben. Ik veronderstel dat u het dan hebt over incontinentiemateriaal of medisch materiaal? Dat klopt. Bij ander afval ligt er meestal wel een keuze van de mensen zelf aan de basis. Daarvoor wil ik eveneens – de collega deed het al – verwijzen naar sociale maatregelen die perfect kunnen worden genomen en ook worden genomen in diverse gemeenten. Mocht uw gemeente daar geen gebruik van maken, dan valt daar heel wat inspiratie te halen. Zowel voor gezinnen met kleine kinderen als voor mensen die door medische problemen extra afval hebben, kunnen er uitzonderingen en kortingen worden toegekend om specifiek daar tegemoet te komen aan de extra uitdagingen waarmee mensen of gezinnen te maken hebben.
Het is goed dat dat op lokaal niveau gebeurt, omdat er dan op een heel goede manier op maat kan worden gewerkt. Het afvalbeleid wordt lokaal mee georganiseerd. Het is belangrijk om daarin keuzes te kunnen maken.
Minister, als we vaststellen dat er in het algemeen stijgingen zouden zijn, vind ik het inderdaad wel interessant om dat zo goed mogelijk te volgen. Ik zeg niet dat er in dezen een sturend mechanisme is, ik heb net aangegeven dat dat inderdaad een lokaal verhaal is. Maar het is wel interessant om te weten wat er achter die cijfers zit en om niet louter te zeggen dat het allemaal niet kan of niet meer mag. Uw prijsvork wordt vastgelegd en bepaald op basis van studies en cijfers die worden aangeleverd. Minister, mag ik u vragen om aandacht te hebben voor de algemene evolutie, de eventuele bijsturingen en wat daarachter zit, de redenen van die mechanismen? Kunt u daar in de toekomst enige transparantie over geven, als daarin conclusies of rode draden terug te vinden zijn? Dat lijkt mij beleidsmatig altijd interessante informatie te zijn.
Ik wil graag persoonlijk even tussenkomen. Collega De Witte, ik ben zelf woonachtig in de gemeente Kampenhout en die behoort tot de regio Vilvoorde. Daarom wil ik graag zelf even reageren.
Inzake de afvalophaling is het belangrijk dat er een goede dienstverlening is. Enerzijds is uiteraard de betaalbaarheid heel belangrijk, maar anderzijds is ook eerlijke arbeid heel belangrijk.
Qua dienstverlening weet ik dat die intercommunale Incovo – waar wij persoonlijk niet toe behoren, want wij behoren tot de intercommunale Interza – wel zeer goed is in de Vlaamse Rand. Ik weet ook dat de pmd-zakken onder meer in Vilvoorde met 15 liter werden vergroot en dat de restafvalzakken met 15 liter werden verkleind. Plastic is veel lichter dan restafval.
In het kader van een goede arbeid en om het niet te zwaar te maken voor de mensen, werden de restafvalzakken daar wat verkleind. Naar analogie werd de pmd-zak dan met 15 liter vergroot. Uitgerekend kwam dit toch op een serieuze kostenbesparing. Ik weet dat in Vilvoorde nu al 10 procent minder restafval wordt opgehaald. In de andere gemeenten van Incovo en Interza waren er forsere, gunstigere cijfers. Dat is een positieve evolutie in de doelstelling om naar minder restafval te gaan.
Ik ga ervan uit dat eerlijke arbeid voor uw partij heel belangrijk is. Het is toch wel belangrijk dat er een evenwicht wordt gevonden tussen betaalbaarheid en een goede dienstverlening en een correcte en eerlijke verloning van de afvalophalers. Zij verdienen echt groot respect. Het is goed dat daar jaarlijks de nodige aandacht naartoe gaat. Als het goedkoper moet worden, mag dat niet door tijdelijke contracten of dergelijke of meer uitzendwerk en werkdruk komen. We hebben hen nodig om ons afval goed te recycleren en met een goede dienstverlening naar onze sorteercentra te krijgen.
Minister, het is iets genuanceerder. Als een studie over de betaalbaarheid en de prijsstijgingen gemaakt wordt, dan moeten we kijken naar de inhoud van de zakken en moeten we het totale plaatje eens bekijken. In mijn gemeente Kampenhout is het voor de burger met de cijfers die we nu hebben, toch wel goedkoper geworden. We zijn daar trots op.
Minister Demir heeft het woord.
Ik sluit me aan bij de collega’s. Het is heel belangrijk dat de lokale besturen en de intercommunales de inwoners heel duidelijk uitleggen en communiceren wat de kosten zijn voor afvalophaling en -verwerking, zodat men weet wat er achter die prijs zit. Het is niet alleen de zak die men betaalt, er zit natuurlijk ook de ophaling en verwerking in. De communicatie moet zeer transparant zijn.
Ik vind het belangrijk dat de tarievenvork van VLAREMA duidelijk is. De lokale besturen hebben daarin de ruimte voor hun beleid, men kan bijvoorbeeld sturend gaan werken via het principe ‘de vervuiler betaalt’. Waar de lokale besturen nog grofvuil en restafval gratis ophaalden, werden de restafvaldoelstellingen niet gehaald. De financiële incentive wordt wel degelijk gebruikt om het beleid te sturen. De lokale besturen zijn daar wel autonoom in.
Wat het hygiënisch materiaal betreft, zeker luiers, werken we aan een oplossing via de recyclagehub om dit in de toekomst selectief op te halen, zodat het niet in de zakken moet.
De heer De Witte heeft het woord.
Dank u, collega’s en minister. Ik heb nog drie puntjes. Het eerste is de prijsstijging. Mevrouw De Coninck, het debat gaat niet over de prijzen doen dalen en gratis en dit en dat, het gaat over de prijsstijging. De prijzen stijgen aanzienlijk, met 40 procent in zeven jaar tijd. De laatste twee jaar was dat plus 16 procent. Fost Plus zegt dat de nieuwe pmd-zak een besparing is van 5 procent op het restafval. In die zin is het nog altijd een prijsstijging voor een deel van de burgers. Voor de meeste mensen blijft het een prijsstijging.
Mevrouw De Vroe, wat u zegt, klopt. Globaal sorteren de mensen meer en toch worden ze geconfronteerd met een prijsstijging. Naast de prijsstijgingen van de restafvalzakken heb je natuurlijk ook containerparken die overal tarieven beginnen aan te rekenen. Het is dus niet zo dat afvalverwerking nu allemaal plots goedkoper zou worden. Er zitten dus al veel prijzen achter de productie van afval. Dat is het debat ten gronde: in welke mate hebben mensen keuzes in deze economie met betrekking tot de productie van afval? Ik denk dat, als je als overheid wilt sturen, je ook en in de eerste plaats moet sturen bij de producent en niet alleen bij de consument. Het is natuurlijk een beetje makkelijk om te zeggen dat men zo veel afval heeft. In de winkel zit alles in een verpakking. Er is een explosie van afval. Dat heeft te maken met de manier waarop we produceren. Als we dat allemaal doorschuiven naar de consument, dan krijgen we een immense ongelijkheid. Het is altijd weer hetzelfde: met dat soort taksen vergroot je de ongelijkheid in de samenleving. Dat is geen probleem voor de inkomens van de mensen die hier rond de tafel zitten. Dat is natuurlijk wél een probleem voor mensen met een laag inkomen. Dat vind ik niet juist en daarvoor wil ik waarschuwen. Minister, ik hoop dat u de waarschuwing ter harte neemt, dat die prijzen niet blijven stijgen en we in de toekomst niet allemaal 3 euro voor een gewone vuilniszak gaan betalen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.