Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Vraag om uitleg over de ontmoeting met Michael Russell, de Schotse minister van de Grondwet, Europa en Buitenlandse Zaken
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Slagmulder heeft het woord.
Minister-president, op maandag 22 maart had u een digitale ontmoeting met de Schotse minister van Buitenlandse Zaken, Michael Russell. Tijdens deze ontmoeting werden de Brexit, de coronacrisis, Erasmus en het streven naar onafhankelijkheid besproken. Vlaanderen en Schotland hebben al een hele lange tijd banden met elkaar. Ook vandaag delen we heel wat, waaronder niet het minst de strijd voor volwaardige onafhankelijkheid.
Minister-president, op een eerdere vraag over Schotse onafhankelijkheid verklaarde u dat het aan de Schotten zelf is om hun toekomst te bepalen. U stelde ook dat Vlaanderen, volgens het regeerakkoord, ijvert dat deelstaten in de Europese Unie die op een democratisch legitieme manier onafhankelijk worden, via een verkorte procedure lid kunnen zijn van de EU, wanneer ze daarvoor kiezen.
In mei zijn er in Schotland regionale verkiezingen. De kans is reëel dat er na de verkiezingen een referendum wordt georganiseerd, met of zonder de toestemming van Londen.
Wat was het resultaat van het overleg tussen u en de Schotse minister? Welke concrete afspraken werden er gemaakt?
Wat werd er specifiek op het vlak van het streven naar onafhankelijkheid besproken?
Als Schotland na de verkiezingen een referendum organiseert, zal de Vlaams Regering de uitslag dan officieel erkennen als er voor onafhankelijkheid wordt gekozen? Zo ja, welke stappen zal de Vlaamse Regering dan ondernemen?
Schotland zou uitzoeken of het ondanks de Brexit toch nog kan deelnemen aan het Erasmus-uitwisselingsprogramma. Ondertussen vernamen we dat er voor toekomstige uitwisselingsstudenten een samenwerkingsakkoord komt tussen Vlaanderen en Schotland. Kunt u zeggen wat hier concreet afgesproken werd? Kunt u daar een woordje uitleg over geven?
Zijn er ook nog andere onderwerpen die besproken werden tijdens deze ontmoeting met de Schotse minister?
De heer Nachtergaele heeft het woord.
Mijn vraag gaat over diezelfde ontmoeting, dus ik ga niet opnieuw alles herhalen. Maar uit het gesprek kwamen een aantal heel interessante werkpunten naar voren: een versterkte samenwerking rond het genereren van een grotere impact van de regio’s op de EU-besluitvorming, het uitwisselen van goede praktijken op het vlak van economische vertegenwoordiging in het buitenland en de wil om de samenwerking tussen Schotland en Vlaanderen verder te zetten in het academisch en hoger onderwijs.
Uiteraard kwamen ook de verkiezingen en een mogelijk Schots onafhankelijkheidsreferendum aan bod. In mei van dit jaar gaan de Schotten opnieuw naar de stembus. Tijdens het referendum voor de Brexit bleek al snel dat Schotland geen voorstander was van een exit van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. 62 procent van de Schotten stemde toen ‘remain’. Om die reden wil men dus opnieuw een referendum voorleggen aan de Schotse bevolking, om die onafhankelijkheid op een democratische wijze voor te leggen aan de Schotten zelf. Het is misschien niet onbelangrijk dat die laatste peilingen aangeven dat de Schotten opnieuw zeer verdeeld zijn over de kwestie. Volgens een onderzoek van een van de Schotse dagbladen zou meer zekerheid rond het EU-lidmaatschap bij een Schotse onafhankelijkheid een gamechanger kunnen zijn. Het blijkt toch dat dit echt een belangrijk argument is.
En dat linkt inderdaad aan hetgeen wij in het Vlaams regeerakkoord hebben neergepend: dat we vanuit de Vlaamse Regering zullen ijveren voor een verkorte procedure voor het lidmaatschap van de Europese Unie voor EU-deelstaten die op een democratisch legitieme manier onafhankelijk worden. Het Verenigd Koninkrijk is technisch gezien dan wel geen lidstaat meer van de Europese Unie, natuurlijk slaat de geest van die bepaling wel degelijk op de Schotse case. Want waarom zou Schotland niet in aanmerking komen voor een versneld lidmaatschap?
Minister-president, kunt u ons meer toelichting geven omtrent uw digitale ontmoeting met de Schotse Cabinet Secretary?
Wat is de huidige stand van zaken betreffende de economische en diplomatieke relaties tussen Vlaanderen en Schotland na de Brexit? Welke opportuniteiten ziet de minister-president voor Vlaanderen bij een mogelijke terugkeer van Schotland richting de EU?
Hoe staat u tegenover de Schotse vraag naar een uitgestoken hand van de EU naar aanleiding van een mogelijk onafhankelijkheidsreferendum? Zullen we deze vraag vanuit Vlaanderen mee steunen op Europees niveau?
Hoe wilt u invulling geven aan de doelstelling in het regeerakkoord om bij de Europese Unie te ijveren voor een verkorte procedure om lid te worden van de EU als deelstaat? Zijn hieromtrent al initiatieven ondernomen?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Collega’s, op 22 maart heb ik inderdaad een – spijtig genoeg virtuele – ontmoeting gehad met de Schotse cabinet secretary voor Grondwet, Europa en Buitenlandse Zaken, de heer Michael Russell. Het was een van zijn laatste acties als zetelend minister. Op 25 maart ging het Schotse parlement immers in reces tot aan de verkiezingen van 6 mei. Mijn collega kon dus geen al te concrete afspraken meer maken, maar meer dan ooit kwam de wil tot nauwere samenwerking naar boven. Na de Schotse verkiezingen staat zowel Schotland als Vlaanderen klaar om de banden verder aan te halen. Dat was trouwens ook een van de zaken die ik mijn collega alvast meegedeeld heb: na de verkiezingen, en zodra de gezondheidssituatie het toelaat, kom ik graag naar Schotland voor een gesprek met de dan nieuw verkozen eerste minister, om samen te kijken hoe deze bilaterale relatie verder kan worden versterkt.
Daarnaast hebben we het tijdens dat gesprek natuurlijk gehad over de aanpak van de COVID-19-pandemie, de aankomende Schotse verkiezingen, de COP26-vergadering in Glasgow in december van dit jaar, en een eventueel nieuw Schots onafhankelijkheidsreferendum. Ook de Brexit kwam vanzelfsprekend aan bod, meer bepaald de uitstap van de UK uit het Erasmus+-programma. Schotland betreurt die beslissing. Collega Russell benadrukte dat de Schotse regering de academische en hogeronderwijssamenwerking zo goed mogelijk wil voortzetten. Ook Vlaanderen hecht daar belang aan.
We hebben ook over economische samenwerking gesproken. We hebben van beide zijden de wens uitgedrukt om goede praktijken uit te wisselen op het vlak van economische vertegenwoordiging in het buitenland. Zij keken naar ons FIT-agentschap (Flanders Investment & Trade), omdat zij zichzelf ook meer willen gaan propageren in de wereld. We hebben gezegd dat ze volle transparantie krijgen in hoe wij FIT opgezet hebben en hoe het vandaag opereert.
Ik heb tot slot onderlijnd dat Vlaanderen veel belang hecht aan samenwerking met andere sterke deelstaten. Daarbij heb ik verwezen naar de brief die door 24 regio’s werd geschreven aan de Europese instellingen met het pleidooi om meer inspraak te hebben in de EU-besluitvorming. Dat initiatief verdient verdere opvolging. Cabinet secretary Russell liet weten daar ook interesse voor te hebben.
Maar alles zat dus in een zeer pre-electorale situatie. Binnenkort zullen we weten hoe de politieke kaarten in Schotland geschud worden.
U vroeg of er ook gesproken is over het streven naar onafhankelijkheid en de complexiteit met betrekking tot Europa en zo meer. Collega Michael Russell heeft ons geïnformeerd over de stand van de voorbereiding van een nieuw referendum. Het Schotse parlement heeft inmiddels ingestemd met de mogelijkheid om een nieuw onafhankelijkheidsreferendum te organiseren. Het Verenigd Koninkrijk kent echter een systeem waarin sommige bevoegdheden ‘reserved’ zijn voor de regering in Westminster. Dat is onder andere het geval voor de wettelijke regeling van de relaties tussen de unie en de deelstaten. Schotland kan volgens die regeling niet unilateraal beslissen om een tweede onafhankelijkheidsreferendum te houden. De regering in Westminster moet daarvoor toestemming geven. Na goedkeuring door het Schotse parlement is het nu dus wachten hoe London daarop zal reageren. Premier Johnson heeft eerder al aangegeven niet te zullen instemmen met een tweede onafhankelijkheidsreferendum. Collega Russell vertelde mij dat de Schotten die blokkade niet zullen blijven aanvaarden. Ik citeer hem: “If the people endorse a referendum, then we intend to hold it.”
Het is echter niet aan de Vlaamse Regering, denk ik, om standpunten te formuleren over wat de Schotten wel of niet moeten doen. De Schotten moeten zelf bepalen en beslissen hoe ze hun toekomst zien en hoe ze die toekomst willen maken. De Vlaamse Regering zal de keuzes van de Schotse bevolking respecteren en verdedigen, voor zover die via democratische weg tot stand zijn gekomen. Indien de Schotse bevolking via democratische weg het pad van deĀ onafhankelijkheid zou kiezen, zal Vlaanderen ervoor pleiten dat België die onafhankelijkheid zo snel mogelijk zou erkennen.
Dan kom ik bij de verkorte procedure in de Europese Unie voor lidstaten die uiteenvallen. De Vlaamse Regering is van oordeel dat deelstaten van Europese lidstaten die op wettelijke en democratische wijze onafhankelijk worden, moeten kunnen toetreden tot de Europese Unie via een vereenvoudigde toetredingsprocedure. Dat standpunt werd expliciet opgenomen in de visienota van de Vlaamse Regering en in het regeerakkoord. Die deelstaten passen het Unierecht of het ‘acquis communautaire’ immers al toe, en maken al deel uit van de Unie. Hun burgers zijn EU-burgers en hun bedrijven en onderzoeks- en kennisinstellingen maken dagelijks gebruik van het vrije verkeer, faciliteiten die de EU hen biedt.
De situatie in Schotland verschilt natuurlijk van de hierboven beschreven situatie, omdat het Verenigd Koninkrijk sinds enkele maanden niet langer een lidstaat is van de EU. De rationale blijft natuurlijk wel grotendeels dezelfde. De heer Nachtergaele heeft daar ook op gewezen. Het is ook Schotlands expliciete bedoeling om zo dicht mogelijk bij het Europese ‘acquis communautaire’ te blijven. Procedureel zal de situatie vermoedelijk wel veel ingewikkelder zijn.
Wat is de stand van zaken rond de economische en diplomatieke relatie tussen Vlaanderen en Schotland? Vlaanderen en Schotland kunnen terugblikken op een lange en goede samenwerking op politiek, sociaal-economisch, cultureel en academisch vlak. Sinds enkele jaren ligt de focus ook op innovatie. Concrete projecten en bezoeken die gepland stonden, moesten worden uitgesteld vanwege... U raadt het.
Er zijn goede en regelmatige contacten tussen mijn diensten en de vertegenwoordiging van Schotland in Brussel. Er wordt frequent overlegd over de ontwikkelingen inzake Brexit. De Vlaamse diplomatieke vertegenwoordiging in Londen heeft geregeld contact met het Scotland House in Londen. In principe gaat de diplomatiek vertegenwoordiger van Vlaanderen in Londen regelmatig op dienstreis naar Edinburgh. Sinds meer dan een jaar zijn bezoeken aan Schotland echter niet mogelijk vanwege de pandemie. De laatste dienstreis dateert van maart 2020.
De toekomstige samenwerking zal in grote mate vormgegeven worden door enerzijds de Brexit en anderzijds de verkiezingsuitslag van volgende maand, op 6 mei. De relaties tussen Vlaanderen en Schotland zullen in de toekomst overwegend bepaald worden door de post-Brexitverhoudingen tussen Vlaanderen en het Verenigd Koninkrijk en de manier waarop de Schotten zich in dat kader ten aanzien van de rest van het Verenigd Koninkrijk en de EU zullen opstellen. Na de verkiezingen in Schotland zal worden nagegaan waar opportuniteiten tot samenwerking liggen op basis van de prioriteiten van het Vlaamse en het nieuwe Schotse regeerakkoord. Maar neem van mij aan dat ik echt de intentie heb om, als de nieuwe Schotse regering gevormd is, er zo snel mogelijk naartoe te gaan en de lijnen zo open mogelijk te leggen.
Zoals u weet, besliste de regering van het Verenigd Koninkrijk unilateraal om niet langer deel te nemen aan het Erasmus+-programma. Die beslissing impliceert dus evenzeer Schotland. De Europese Commissie heeft op 16 februari aangegeven dat ook de deelstaten aan Britse zijde, zijnde Schotland en Wales, niet langer kunnen worden betrokken bij Erasmus+, ondanks een vraag daartoe van een grote groep leden van het Europees Parlement. Dat zou volgens Commissievoorzitter Von der Leyen enkel mogelijk zijn als het Verenigd Koninkrijk als geheel deelneemt aan het programma. Schotland en Wales kunnen autonoom geen verdrag rond Erasmusdeelname afsluiten met de EU. Verdere deelname door Schotland en Wales lijkt juridisch dan ook veeleer onwaarschijnlijk.
Collega Ben Weyts had op 2 maart van dit jaar een gesprek over de mogelijkheden voor toekomstige samenwerking met zijn Schotse collega Richard Lochhead, minister voor hoger onderwijs. Tijdens dat gesprek werd overeengekomen om wederzijds een aantal basisprincipes te steunen. Voor definitieve gedetailleerde afspraken moeten universiteiten bilateraal tot afspraken komen. Intussen bevestigden de beide ministers schriftelijk dat Vlaanderen en Schotland de intentie delen om na de verkiezingen verder samen te werken om de academische uitwisselingen post-Erasmus+ te ondersteunen. Tijdens ons onderhoud hebben cabinet secretary Michael Russell en ikzelf bevestigd dat we onze volle steun geven aan dat proces.
De heer Slagmulder heeft het woord.
Bedankt voor uw antwoord, minister-president. Wat post-Erasmus betreft, is het alleszins positief dat de banden tussen Vlaanderen en Schotland zullen worden aangehaald en dat er een samenwerkingsakkoord zal komen, zodat er toch een vlotte studentenmobiliteit kan worden gegarandeerd voor Vlaamse studenten die naar Schotland willen trekken en er ook een vlotte uitwisseling komt van opleidingsprogramma's en dergelijke meer. Dat zal ongetwijfeld nog verder aan bod komen in de commissie Onderwijs.
Wat de onafhankelijkheid betreft, blijft het inderdaad afwachten wat het resultaat zal zijn op 6 mei. Ik ben benieuwd hoe sterk de onafhankelijkheidspartijen zullen scoren. De NSP heeft verklaard dat, als er een meerderheid is, het inderdaad de bedoeling is dat er een referendum komt in de eerste helft van de legislatuur. Maar ik maak me ook geen illusies. Als er een meerderheid pro onafhankelijkheid zal zijn, zal daar heel wat tegenkanting tegen zijn.
Vorig jaar kregen we in deze commissie de Britse ambassadeur Martin Shearman op bezoek, en ook hij was daarin zeer duidelijk: er komt geen steun voor een tweede onafhankelijkheidsreferendum. Dat is ook wat Boris Johnson heeft gezegd. Mocht er na 6 mei toch een referendum komen, dan hoop ik alleszins dat we niet hetzelfde krijgen als we bijvoorbeeld in Catalonië hebben gezien. Streven naar onafhankelijkheid is een legitieme strijd. Als ook Schotland die keuze maakt, dan moet die keuze gerespecteerd worden. Ik vind dat we die keuze in Vlaanderen dan ook zo snel mogelijk moeten erkennen, en natuurlijk ook op het federale niveau, en dat daartoe dan ook de nodige stappen dienen te worden ondernomen.
De heer Nachtergaele heeft het woord.
Bedankt voor uw antwoord, minister-president. Ik sluit me in eerste instantie uiteraard aan bij de vorige spreker. Het is een goede zaak dat we die bilaterale contacten met Schotland verder gaan aanhalen, op het vlak van onderwijs, maar ook op andere terreinen. Dat lijkt mij heel erg belangrijk.
Ik ben vooral tevreden met uw heel erg duidelijke stellingname vandaag. U stelt namelijk dat als de Schotten op een democratische manier naar onafhankelijkheid zouden gaan – er zijn inderdaad nog een aantal ‘maars’ en er zijn nog een aantal hordes te nemen – wij als Vlaanderen en als Vlaamse Regering dan ondubbelzinnig voor die erkenning zullen gaan. Ik denk dat dat een belangrijk signaal is, ook naar de Schotten. We zijn maar Vlaanderen, maar we zijn ook wel Vlaanderen. We moeten onszelf niet kapot relativeren.
We zitten in een Europese Unie – de vorige spreker verwees ook naar Catalonië – die zich wat betreft het zelfbeschikkingsrecht altijd in een nogal ambigue positie zet, onder invloed van een aantal grootmachten die schrik hebben van precedenten, die mogelijk effecten zouden kunnen hebben op hun binnenlandse situatie. We weten ook dat de Britse conservatieven koele minnaars zijn van een tweede referendum. Uit een gelekte memo van de Britse conservatieve partij bleek daarenboven dat er zelfs voorbereidingen zijn gestart om het referendum actief te gaan blokkeren en dat men ook op Europees vlak partners zoekt om dat te doen.
Het is dus belangrijk om die intentie tot erkenning niet alleen uit te spreken, maar om dat ook Europees heel sterk te uiten. Als er ergens een tegenstem moet komen in Europa tegen die grootmachten die het moeilijk hebben met dat zelfbeschikkingsrecht, dan zal het van deelstaten als Vlaanderen moeten komen.
Ik ben dus tevreden, zowel over het feit dat u wilt gaan voor die erkenning, als over de duidelijke passage in ons Vlaamse regeerakkoord. Ik hoop dan ook dat we dat op alle mogelijke manieren Europees gaan gebruiken en dat we die stem kunnen laten horen, want zoals in de inleiding gezegd, blijkt de mogelijke snelle erkenning in de Europese Unie voor veel Schotten een overtuigend argument. Ik denk dat het aan ons is om die argumenten mee te ondersteunen.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.