Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw Groothedde heeft het woord.
In een publicatie van de Nationale Bank over de gevolgen van de coronacrisis valt de sterke prijsstijging van verse voeding op. Niet-bewerkte levensmiddelen bleken in september 2020 gemiddeld 7,2 procent duurder dan in september 2019. In amper een jaar is die stijging erg groot. De prijs van bewerkte levensmiddelen steeg daarentegen met slechts 2,1 procent. Ook cijfers van Statbel bevestigen dat de prijs van vers fruit met 8,8 procent en van verse groenten met 8,3 procent is gestegen. Dat zijn straffe stijgingen.
Uit een recente enquête blijkt dat bijna zes op de tien Vlamingen het makkelijker zouden vinden om gezonder te eten als gezonde voeding goedkoper was. Dat is nogal wiedes. Het wordt ook bevestigd door armoedeorganisaties, die aangeven dat dit vooral gevolgen heeft voor mensen die al in een kwetsbare situatie verkeren. Gezonde voeding is op zich al duur en mensen in armoede hebben vaak gezondheidsproblemen, waarop hun dieet een grote invloed kan hebben.
Op welke manier wilt u er op korte termijn voor zorgen dat de gezondheidskloof, waar de toegang tot gezonde voeding echt toe bijdraagt, niet groter wordt en zo mogelijk zelfs verkleind wordt?
Minister Beke heeft het woord.
Het eetgedrag van mensen in Vlaanderen wordt door allerlei factoren bepaald. Mensen moeten gemotiveerd zijn om gezond te eten, maar daarnaast moet men het ook kunnen en moet het mogelijk zijn binnen de context waarin men leeft. Wanneer aan deze drie voorwaarden voldaan is, wordt de kans op gezond eten een pak groter.
Deze vraag situeert zich vooral in het luikje context, met name de economisch context als beïnvloedende factor op het eetgedrag. Hoeveel voeding kost en de relatieve betaalbaarheid ervan, spelen inderdaad een belangrijke rol bij eetpatronen en gezondheid.
Hoewel de kostprijs van gezonde voeding niet rechtstreeks onder mijn bevoegdheid valt en dit zich grotendeels op het niveau van de federale overheid afspeelt, tracht ik zeker inspanningen te leveren om gezonde voeding toegankelijk en aantrekkelijk te maken en om op de verschillende sectoren in te spelen. Om gezonde en duurzame voedingspatronen te stimuleren, is het nodig te werken aan voedselomgevingen die deze voedingspatronen ondersteunen.
Om de voedselgewoontes en -status in Vlaanderen te verbeteren, is in deze context het project ‘Naar gezonde en duurzame voedselomgevingen’ gestart. Het project wordt uitgevoerd door Sciensano, dat het concept van voedselomgevingen eerst verder zal onderzoeken. Dat concept omvat de beschikbaarheid, de bereikbaarheid, de aanvaardbaarheid en de zichtbaarheid van voeding in de leefwereld van de mensen. Er zijn nog heel wat leemtes in de kennis van de huidige toestand in verband met het duurzaam en gezond karakter van de voedselomgevingen in het Vlaamse Gewest. Het project beoogt de factoren die het eetgedrag beïnvloeden en de link met de voedselomgevingen zichtbaar te maken. Het zal inspelen op de acties die we moeten nemen om gezonde voeding toegankelijk te maken.
Om in te spelen op de betaalbaarheid van gezonde voeding, wordt in bepaalde projecten gezonde voeding met korting of gratis verdeeld.
‘Oog voor Lekkers’ is de Vlaamse implementatie van het Europees programma met betrekking tot fruit, groenten en melk. In dat project kunnen alle Vlaamse scholen in het kleuteronderwijs, het lager onderwijs en het buitengewoon secundair onderwijs een Vlaams-Europese subsidie aanvragen om gedurende tien of twintig weken de leerlingen wekelijks een portie fruit, groenten of melk aan te bieden. De scholen die meer kwetsbare groepen bereiken, komen in aanmerking voor het subsidiesysteem voor tweemaal tien weken.
Snack & Chill is een project dat in de beheersovereenkomst met betrekking tot voeding, beweging en de beperking van sedentair gedrag en ondervoeding van ouderen valt. Het project is ontwikkeld door onze partnerorganisatie, het Vlaams Instituut Gezond Leven, en helpt scholen in het buitengewoon secundair onderwijs gezonde snacks in een gezellig kader aan te bieden. De drie pijlers van het project zijn een leuke bar, leerlingenparticipatie en een gezond aanbod aan fruit en groenten. In samenwerking met enkele supermarkten kunnen scholen tegen een voordelig tarief fruit en groenten kopen. Aangezien het samen versnijden van fruit en het gezellig samen eten in een bar moeilijk kan met de huidige richtlijnen inzake het bewaren van afstand, wordt Snack & Chill dit schooljaar helaas niet aangeboden. Als alternatief wordt meer aandacht besteed aan de implementatie van de materialen in het onderwijs.
Naast deze omgevingsinterventies blijft het nodig in te spelen op de competenties en de drijfveren van burgers en intermediaire organisaties om gezonde en betaalbare voedselkeuzes te maken. Het Vlaams Instituut Gezond Leven biedt op de eigen website informatie aan over budgetvriendelijke voeding voor burgers. De app en de website www.zekergezond.be bieden budgetvriendelijke recepten aan.
Naast het sensibiliseren van het algemeen publiek, zet het Vlaams Instituut Gezond Leven zich ook in om gezonde voeding toegankelijk te maken voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie. Hiervoor is specifiek voor de sociale voedselvoorzieningen, zoals de sociale restaurants, de sociale kruideniers of het verdeelpunt voor voedselpakketten, een project in verband met gezonde voeding gestart. Verschillende materialen zijn ontwikkeld om de sociale voedselvoorzieningen en hun klanten te ondersteunen, zoals praktische fiches met de bereidingswijze van groenten en peulvruchten en bijbehorende budgetvriendelijke recepten op basis van die specifieke groenten en peulvruchten. Voor de medewerkers van de sociale voedselvoorzieningen zijn er brochures over gezonde en betaalbare voeding. Voor de verspreiding van deze materialen wordt nauw met het loco-regionaal gezondheidsoverleg en -organisatie (Logo) samengewerkt.
Om groepen in bedrijven en scholen bewust te maken van gezonde voeding en om gezonde voeding toegankelijk te maken, wordt het gebruik van nudging gestimuleerd. Alle noodzakelijke informatie is terug te vinden op de website van het Vlaams Instituut Gezond Leven, waar ook de materialen kunnen worden besteld. Wegens de coronacrisis is de lancering uitgesteld, maar de bekendmaking zal na de crisis actief worden opgenomen.
Acties om de kostprijs van gezonde voeding te verlagen, bijvoorbeeld door gezondheidstaksen in te voeren, zijn federale materie. Voor zover ik kan, tracht ik in te spelen op alle beïnvloedende gedragsfactoren die een invloed kunnen hebben op het stimuleren van een duurzaam en gezond eetpatroon en die gezonde voeding toegankelijk kunnen maken.
Mevrouw Groothedde heeft het woord.
Minister, ik verwacht niet dat u de prijs van gezonde voeding magisch laat dalen, maar u bent wel verantwoordelijk voor preventie en voor armoedebestrijding. Het is me opgevallen dat u een project hebt aangehaald dat door het Vlaamse Gewest wordt georganiseerd. Begrijp ik het goed en gaat het niet om de Vlaamse Gemeenschap? Ik vraag me af wanneer dat project zal worden afgerond.
U hebt een aantal projecten aangehaald, maar ik heb van armoedebestrijdingsorganisaties gehoord dat er een specifiek probleem is voor mensen die al gezondheidsproblemen hebben. Zij worstelen al met, bijvoorbeeld, voedselintoleranties en moeten een aangepast dieet volgen. Er zijn problemen als die mensen in armoede leven. Als we naar de inhoud van de voedselpakketten kijken, blijkt dat er vaak witte rijst en witte pasta in zit. Het gaat heel vaak om producten met weinig toegevoegde voedingswaarde. Ik vraag me af wat u hieraan zult doen. Hoe kwetsbaarder mensen zijn, hoe minder toegang tot gezonde voeding zij hebben. We hebben het al vaak over de gezondheidsproblemen van mensen in armoede gehad en dit draagt hiertoe bij. Kan daar niets aan worden gedaan?
Mevrouw Saeys heeft het woord.
Voorzitter, gezonde voeding is een enorm belangrijk onderwerp. We zien dat kinderen op dit ogenblik gewoonweg te weinig groenten en fruit eten. Dat is de voorbije jaren gedaald en het is belangrijk kinderen voldoende bloot te stellen aan gezonde ingrediënten en hen hieraan gewoon te maken. Er zijn tegenwoordig televisieprogramma’s die gezonde voeding promoten en uit studies blijkt dat dit effect heeft. Het aanbieden van fruit op school is ook een goed initiatief. Het is belangrijk dit fruit al van jongs af aan op school aan te bieden.
Minister, u hebt nudging al onderstreept. Ik ben daar al lang voorstander van, want zeker op het vlak van preventie kan dit een meerwaarde hebben.
De heer Daniëls heeft het woord.
Minister, u weet dat ik op 20 november 2020 een gelijkaardige schriftelijke vraag heb ingediend. Ik verwacht dan ook nog wat meer, boven op het antwoord dat u vandaag hebt gegeven.
Nudging is het principe dat we moeten toepassen om mensen te verleiden om gezonde voeding te kopen, wat op lange termijn beter is voor hen, en om lokaal te kopen. Zeker in de niet-stedelijke gebieden wordt soms vergeten dat het halen van groenten en fruit bij de lokale boer soms goedkoper is dan de gezonde voeding in de supermarkt.
Ik ben in het verleden kritisch geweest en ik zal dat ook blijven ten opzichte van de gerechten op de website. Als we naar de samenstelling en de ingrediënten kijken, zie ik ingrediënten waarvan sommige mensen nog niet hebben gehoord en ik moet zelf nadenken over waar ik ze moet vinden. Die ingrediënten moeten we dan in speciaalzaken halen, maar we moeten opletten dat de perceptie niet ontstaat dat gezonde voeding speciale voeding is. Gezond eten kan ook gewoon eten zijn, zoals een aardappel met spinazie en eventueel vis of vlees. Het moet niet noodzakelijk quinoa of dergelijke zaken zijn. Dat wil ik nog even toevoegen.
Mevrouw De Rudder heeft het woord.
Voorzitter, iedereen weet dat gezonde voeding belangrijk is. Met de Vlaamse bevoegdheden hebben we natuurlijk geen invloed op de voedselprijzen. Er is de open brief van het Vlaams Instituut Gezond Leven, waarin wordt gevraagd de btw op voeding eventueel aan te passen, maar dit is uiteraard federale materie. De Vlaamse overheid kan zich focussen op de preventie.
Minister, we hebben uw antwoord gehoord. Er staan al acties op poten en we zien dat projecten als ‘Snack & Chill’ en ‘Oog voor Lekkers’ bij de scholen al massaal gekend zijn en ook al massaal worden ingezet. Ook voor de lokale besturen en voor de welzijnshuizen is op dat vlak een rol weggelegd. De welzijnshuizen zetten vaak in op workshops waar cliënten kunnen leren met weinig en goedkope ingrediënten gezonde voeding te koken. De Vlaamse overheid zet intensief op preventie in, maar het is belangrijk hierop te blijven inzetten, zeker omdat de impact van de coronacrisis heel groot is en zal blijven.
Minister Beke heeft het woord.
Wat de implementatie betreft, is het uiteraard zo dat de problemen moeilijker op te lossen zijn naarmate iemand kwetsbaarder is. Het komt erop aan de armoede op te lossen, maar heel wat actoren kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Ik denk dan aan de sociale kruideniers. Zij vormen een belangrijk model voor de noodhulp en kunnen een antwoord bieden. Ze doen dat ook, want bij een sociale kruidenier krijgen mensen niet enkel een vast voedingspakket. Ze kunnen er zelf winkelen en zelf een keuze maken. Er zijn heel wat mogelijkheden die toelaten op maat van de betrokkenen te werken. Er zijn vaak heel mooie lokale samenwerkingsverbanden met mooie resultaten. Ik denk dan aan voedseldistributieplatformen, zoals Depot Margo. Die organisatie zit in het noodhulpcircuit, maar richt zich veel sterker op verse producten, de korte keten en de verwerking van voeding. In de sociale economie worden groentenoverschotten tot soep en Limburgse appels tot appelsap verwerkt. Dat is een heel breed gebeuren.
Ik denk dat we ons allemaal kunnen vinden in de oproep in de open brief van het Vlaams Instituut Gezond Leven. Dit past perfect in ons beleid. Health in all policies. Health and well-being in all policies. Het is evident dat niet elk individu voor het gezondheidsbevorderend gedrag verantwoordelijk is, maar de omgeving moet zo worden ingericht dat ze met nudging tot gezond gedrag aanzet. Met regelgeving en de inrichting van de omgeving bereiken we meestal veel meer dan met een goede campagne, maar goede campagnes zijn hiervoor natuurlijk ook belangrijk. Ik hoop dat we hier in de toekomst verder op kunnen inzetten.
Mevrouw Groothedde heeft het woord.
Ik vind het spijtig dat in een parlement dat zijn bevoegdheden maximaal wil uitputten steeds weer naar de federale overheid wordt verwezen. Ik ben mijn inleiding begonnen met de stelling dat ik geen verlaging van de prijzen verwacht en dat het me om preventie en armoedebestrijding gaat. Deze Vlaamse Regering heeft zwaar bespaard op preventie. Nochtans is dit heel zichtbaar. Als we ervoor zorgen dat mensen in armoede een betere toegang tot gezond voedsel hebben, zal dat de maatschappij enkel iets opbrengen, zowel geld als een goed leven voor mensen die dat verdienen.
Minister, ik hoor van u dat het over 'willen' gaat. Daar gaat het in deze commissie enorm vaak over. Elke keer als het over obesitas gaat, wordt gezegd dat mensen op een bepaalde manier moeten leven. Heel vaak gaat het over 'kunnen' en over toegang tot omstandigheden om hiervoor te kunnen zorgen. Het gaat dan zelfs om het hebben van een fornuis in plaats van enkel een microgolfoven om zaken op te warmen. Dat beïnvloedt het gedrag van mensen in de eerste plaats.
Is het belangrijk dat kinderen daaraan worden blootgesteld? Ja, maar als het er niet is, kan je het niet leren kennen. Ik herinner me nog heel goed hoeveel een zak chips kostte bij de discounter. Dat was een fractie van wat appels kostten, op dat moment al. Sindsdien is die kloof alleen maar groter geworden. Wat nudging betreft, gaan mensen in armoede daar natuurlijk niet ver mee komen.
Ook lokaal kopen is iets wat compleet onbereikbaar is voor mensen in armoede, collega’s. Zo’n bordje langs de weg is voor ons aantrekkelijk, maar voor mensen in armoede wordt daar getoond wat zij niet kunnen betalen. Soms denk ik dat de ervaringsdeskundigheid hier toch een beetje ontbreekt in dit parlement.
Minister, dat moest me even van het hart. Ik vind het fijn dat u bent ingegaan op de sociale kruideniers en dat de realiteit van die mensen naar voren wordt gebracht. Ik hoop wel dat er wat meer wordt ingezet op preventie. Ook wat dit betreft, heeft dat een heel reële invloed.
Ik vind het ook spijtig dat u niet bent ingegaan op die gezondheidsproblemen en voedselintoleranties. Ook mensen in armoede hebben daar last van en dat heeft echt een directe impact op hun gezondheid. Op dit moment is dat een reëel probleem voor veel mensen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.