Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Brusselmans heeft het woord.
Voorzitter, de ‘cancel culture’, om die vieze term te bruiken, slaat weer eens toe. ‘Men’, waarvan niemand weet wie het zijn, heeft beslist dat Zwarte Piet van het toneel moet verdwijnen en dus zal hij verdwijnen. Hoogstens zal hij nog te zien zijn in minder of niet-politiek correcte coulissen. Ik denk dan aan de actie die we met Vlaams Belang Jongeren hebben gehouden om verkleed als de echte Zwarte Piet lekkers uit te delen aan iedereen die braaf is geweest. Aan de reacties nadien is te merken dat alles en iedereen die hier nog over spreekt, voor sommigen als vuile racist in de verdomhoek gaat. De Facebookpolitie had dit ook al verboden en is op 6 december 2020 trouwens nog een stapje verder gegaan. Niet alleen de traditionele Zwarte Piet is van het onlineplatform verwijderd, maar werkelijk elke zwartgeschminkte man met pruik, ook zonder de oorbellen, lippenstift en dergelijke, is op Facebook niet meer welkom.
Minister-president, u weet dit zelf ook. Uw partij heeft een afbeelding van de goedheilige man gepost die er welgeteld twee uur mocht blijven opstaan. Dat andere paleis van de politieke correctheid, Bol.com, en andere ‘cancel culture’-bedrijven die zich op de verkoop aan de goegemeente richten, kennen we al.
Op 26 oktober 2020 ben ik echter van mijn stoel gevallen. Op die dag heeft de heer Philippe Werck, uitgever en oprichter van uitgeverij Clavis, een opvallend interview op Radio 2 gegeven. De kinderboekenuitgeverij in Hasselt zal vanaf heden enkel nog sinterklaasboeken uitgeven waarin Zwarte Piet gewoon Piet heet, geen kroeshaar meer heeft en niet langer zwart is. De oude boeken met Zwarte Piet zijn volgens de uitgever gewoon door de versnipperaar gehaald. De heer Werck ziet, net als de meeste Vlamingen, geen graten in Zwarte Piet, maar doet dit onder druk van de boekenwinkels. Volgens hem hebben Nederlandse boekhandels ermee gedreigd geen enkel boek van Clavis meer te kopen indien Clavis nog sinterklaasboeken met Zwarte Piet laat drukken.
Hoezeer ik zoiets ook betreur, we kunnen natuurlijk geen winkels of uitgevers verplichten bepaalde boeken te verkopen. Dat begrijp ik wel. Uitgeverij Clavis heeft de voorraad echter niet voor stockverkoop bewaard of uitgedeeld aan kinderen die door de maatregelen in het onderwijs vanwege de epidemie leesachterstand kunnen oplopen. De boeken zijn letterlijk verbrand, en dat doet bij mij enkele alarmbellen afgaan. Niet enkel het feit dat boekenwinkels uitgevers op discutabele wijze uitgevers dwingen om bepaalde boeken niet langer uit te geven en zo de vrijheid van meningsuiting en publicatie beknotten, is een gevaarlijk precedent. Dit is nochtans een uiterst belangrijke waarde in onze maatschappij. Ik hoop dat iedereen het hierover eens is. Ze willen de geschiedenis ook bepalen door boeken te beginnen verbranden.
Over intolerante minderheden die de meerderheid hun wil opleggen, hebben mensen als Nassim Nicholas Taleb al zeer boeiende stukken geschreven. Dat is trouwens een aanrader voor alle Vlaamse volksvertegenwoordigers. Hij vergelijkt de regel van de machthebbende intolerante minderheid met pindanoten die op school worden verboden omdat er een jongen of meisjes rondloopt met een intolerantie voor die pinda’s.
Minister-president, dit schetst dat het geen alleenstaand feit is. Het is tijd voor een helder signaal van de Vlaamse Regering. Was u reeds op de hoogte van deze gebeurtenissen voor ze in de media kwamen? Zijn u in eigen land soortgelijke gevallen bekend van boekhandels die uitgevers verplichten bepaalde boeken niet langer uit te geven? Wat is uw reactie op de verbranding van die boeken vanwege de maatschappelijke discussie die in feite in de marge wordt gevoerd? Bent u van mening dat dit een gevaar inhoudt voor de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid? Welke initiatieven plant u? Wat zult u eindelijk doen, in plaats van in de commissie enkel te stellen dat we met elkaar in dialoog moeten gaan en dat ons erfgoed moet worden bewaard, om ervoor te zorgen dat niet nog meer boeken – of zelfs mensen – op de brandstapel belanden?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijnheer Brusselmans, ik werd vooraf niet geïnformeerd over die gebeurtenis en vernam dit, net als u, via de pers.
Of er soortgelijke gevallen bekend zijn? In ieder geval niet in deze thematiek, maar het is natuurlijk niet ongewoon dat inkopers aan de uitgevers bepaalde eisen stellen. Het staat boekhandels vrij om boeken al dan niet in hun aanbod op te nemen – u hebt dat zelf ook gezegd, en dat is ook de logica zelve – net zoals uitgeverijen zelf bepalen welke boeken ze wensen uit te geven. Het zijn de marktomstandigheden die daar een doorslaggevende rol in spelen. Uit de media verneem ik dat de uitgeverij de beslissing nam met het oog op de Nederlandse markt, zoals u net zei, waar deze discussie een heel andere aard heeft dan in Vlaanderen.
Wat mijn reactie is op het verbranden van die boeken? Het vernietigen van boeken is een gebeurtenis die nooit aangenaam is om te vernemen. Het wekt herinneringen op aan een zeer donkere periode. Maar het is ook niet ongewoon dat een uitgeverij zich op een bepaald moment ontdoet van voorraad. Onverkochte of onverkoopbare exemplaren nemen opslagruimte in die voor een uitgeverij zeer kostbaar is. In normale omstandigheden wordt de overbodige voorraad dan geramsjt of vernietigd. Dit is een gangbare praktijk.
Of ik van mening ben dat dit een gevaar inhoudt voor de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid? Sensu stricto en de jure is dit geen inbreuk op de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid. Het staat een uitgeverij vrij om te beslissen over wat deze uitgeeft, net zoals het een boekhandel vrij staat om te beslissen over wat deze aanbiedt.
De vraag hier is niet zozeer of de vrijheid van meningsuiting in het gevaar is, dan wel of men het eens is met de inhoudelijk keuze die uitgeverij en de boekhandel maken. Daarover kan men debatteren.
Tradities veranderen voortdurend. In de zeer lange traditie van Sinterklaas en Zwarte Piet is deze laatste al vaak van gedaante verwisseld. Demon, duivel, boeman, sater, knecht, kindervriend: Zwarte Piet is het allemaal geweest in een traditie die begon in de vroege middeleeuwen, misschien zelfs al eerder. Het was steeds de veranderde historische en sociale context die mensen ertoe bracht om een nieuwe invulling te geven aan de figuur van Zwarte Piet. Sinterklaas is een traditie die wij van generatie op generatie doorgeven en die elke generatie op haar eigen manier invult. Het is een levende traditie die ook voortdurend wijzigt. Dat is haar kracht. Als wij tradities het recht op evolutie ontzeggen, verstenen ze en worden ze folklore: gebruiken die alleen wegens de vorm in stand worden gehouden, maar waar we de inhoud niet langer van kennen en die langzaam uitsterven. Dat mag zeker niet gebeuren met de sinterklaastraditie.
Welke initiatieven ik plan? Het proces van het in ere houden van tradities, en dus het heronderhandelen van deze tradities, verloopt organisch, vanuit de gemeenschap zelf. Het is aan de Vlamingen en aan niemand anders om hun erfgoed te beleven en in ere te houden. Ik ben ervan overtuigd dat de Vlamingen volwassen genoeg zijn om een dergelijke collectieve heronderhandeling van hun erfgoed tot een goed einde te brengen.
Ik wil evenwel waarschuwen om dit kinderfeest een kinderfeest te houden. Ik zal niet toelaten dat het misbruikt wordt door ideologische scherpslijpers, van welke gezindte ook, om ten koste van zoveel kinderplezier er willens nillens een cultuurstrijd van te maken. Want ik kan u één zekerheid geven: de beste manier om de traditie van het sinterklaasfeest te vernietigen, is door het voortdurend te polemiseren en te problematiseren. In een café waar ruzie wordt gemaakt, wil niemand komen, en al zeker niet met kinderen.
De heer Brusselmans heeft het woord.
Ik moet wel zeggen dat u op het eerste zicht een beetje van toon veranderd bent, minister-president. Het is niet de eerste vraag die ik stel over de knecht van een goede, heilige man. Maar u wordt daar altijd maar wolliger en wolliger in, om toch maar niemand voor de borst te stoten.
Eerst en vooral, zevenduizend boeken van Zwarte Piet verbranden, is meer dan alleen een operatie in het kader van het opruimen van voorraad. U voelt toch aan dat dat ideologisch geladen is. Dat zal misschien de jure geen beknotting zijn van vrijheid van mening of onze tradities en cultuur, maar natuurlijk wel de facto. Dat lijkt mij zeer duidelijk.
De traditie van Sinterklaas en Zwarte Piet is inderdaad veranderd, maar kent wel één constante, en dat is dat Zwarte Piet zwart is. Ik begrijp dus dat argument in die zin eigenlijk nooit.
Minister-president, u maakt er zich weer gemakkelijk van af. De Vlaming is volwassen genoeg om zelf zijn tradities te heronderhandelen en dergelijke, maar iedereen merkt aan alles dat een kleine minderheid de meerderheid een dictaat probeert op te leggen. Het gaat niet enkel om Zwarte Piet. Sinterklaas is een kinderfeest, maar het gaat om een veel breder aspect van de ‘cancel culture’ die zich vanuit de Angelsaksische landen opdringt. U kijkt ernaar en doet er, in tegenstelling tot partijgenoten als de Antwerpse schepen voor Cultuur Nabilla Ait Daoud, niets aan. Zij heeft duidelijk gesteld dat alle sinterklaasboeken met Zwarte Piet in de bibliotheken van Antwerpen zullen blijven liggen. Daar zal ze zelf garant voor staan.
Minister-president, mijn bijkomende vraag is of het voor u een optie is een soortgelijke oproep te doen aan alle bibliotheken in Vlaanderen om niet mee te gaan in deze waanzin, om ervoor te zorgen dat dit stukje van onze traditie, cultuur of geschiedenis toch in onze bibliotheken aanwezig blijft en om dit niet op de brandstapel te gooien.
De heer Meremans heeft het woord.
Voorzitter, u bent als jeugdige voorzitter zeer streng en dus zal ik me aan mijn twee minuten houden.
Het gaat om de liquidatie van ongeveer 7000 boeken. … (onverstaanbaar)… Dat gebeurt geregeld. Het gaat dan om een versnippering. Nu doen alsof er plots grote brandstapels staan waarrond met fakkels wordt gedanst, is een interpretatie … (onverstaanbaar). Ik vind dat nogal straf.
Wat vrijheid betreft, is het niet aan ons om uitgeverijen op te leggen wat ze al dan niet mogen. We zouden dan andere uitgeverijen die misschien zaken verspreiden die we niet leuk vinden, kunnen vertellen dat ze dat niet meer mogen doen. Ik ken een dergelijke uitgeverij. Er is natuurlijk de vrijheid van meningsuiting. De burger moet bepalen of hij het boek koopt.
Mijnheer Brusselmans, het is wel zo dat grote buitenlandse bedrijven invloed uitoefenen op wat onze tradities nog mogen zijn; daar hebt u een punt. Dat gebeurt meestal uit commercieel oogpunt, want eenheidsworst verkoopt in alle landen. Dat is een zaak die we goed in het oog moeten houden. Bij ons is het trouwens Sint-Maarten. Dat is de echte.
Minister-president, we moeten opletten … (onverstaanbaar)…. Ik heb de toestanden in Nederland gezien en dat is niet leuk. De Vlamingen zijn volwassen genoeg. Ik heb mensen van andere origine gesproken die daar helemaal geen probleem mee hebben, maar anderen hebben daar dan weer wel een probleem mee. Hetzelfde geldt voor blanke mensen. De ene vindt het de normaalste zaak van de wereld en de andere vindt dat niet. We moeten dat aan de lokale gemeenschappen overlaten. Een aantal tendensen moeten we zeker en vast in het oog houden. We moeten echter opletten met vergelijkingen en beperkingen. We moeten omzichtig omgaan met de vrijheid van ondernemen en dergelijke. De vrijheid van meningsuiting voeren we hoog in het vaandel en tradities veranderen, maar dat moet organisch gebeuren. We kunnen nooit iets opleggen, want dan loopt het fout. We zullen dat nog in verband met andere tradities zien. Op vraag van de leiding heb ik een bepaalde rol gespeeld en kinderen in een zak gestoken. Dat is een hele tijd terug en misschien zou dat nu anders zijn.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Het is evident dat de minister van Cultuur niet gaat bepalen welke ideologie van boeken aanwezig mag zijn in onze bibliotheken. Wanneer ik zou merken dat bibliotheken systematisch boeken wegens ideologische redenen uit de bibliotheek zouden halen, dan zal ik daarop toezien. Dat mag de bedoeling niet zijn. Een bibliotheek moet een veelheid van meningen aan bod laten komen. Ik denk niet dat het de bedoeling is om boeken over Sinterklaas, die tot een paar jaar geleden Zwarte Piet altijd als Zwarte Piet afbeeldden, uit de Vlaamse bibliotheken te verwijderen. Dat mag zeker niet gebeuren, zoals ook andere zaken die controversieel zijn daarom niet uit onze bibliotheken moeten verdwijnen. Ik zal daar mee op toezien.
De heer Brusselmans heeft het woord.
Bedankt dat u daar mee op zult toezien, minister-president, al vind ik het toch allemaal wel wat zwakjes. Die ‘cancel culture’ is er, die komt er meer en meer aan, en gaat veel verder dan Zwarte Piet. J.K. Rowling bijvoorbeeld is nu crimineel nadat ze zich kritisch uitliet over het domme idee, trouwens, dat gender iets anders zou zijn dan biologie, kinderen die op school gepest worden omdat ze brooddozen bij hebben van Disneyfiguren die plots niet meer door de beugel kunnen van de groen-linkse hippie met geitenwollen sokken: de voorbeelden, ook in de media, zijn legio. Dat is natuurlijk het echte probleem. Niet dat er journalisten zijn die een kritisch stuk schrijven over de traditie van Zwarte Piet, of dat er mensen zijn die daar niet mee akkoord gaan. Het echte probleem is dat, als je een andere mening hebt, een ‘foute’ mening, je dat een seculiere excommunicatie kan opleveren waar die goede oude Spaanse Inquisitie nog wel een puntje aan kan zuigen. Dan wordt het natuurlijk wel ingewikkeld. Ik zal mij in ieder geval nooit laten intimideren, al zaten ze met pek en veren achter mij. Ik kan alleen maar iedereen, hier en overal in de wereld, oproepen om dat vooral ook niet te doen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.