Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vraag om uitleg over het nieuwe e-boekenplatform cloudLibrary
Verslag
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Minister, vorige maand kondigde u samen met Cultuurconnect aan dat er een nieuwe e-boekendienst in de Vlaamse bibliotheken gekomen is. Dat heet cloudLibrary. Daarmee hoef je niet meer naar de bibliotheek te gaan. Het is een e-boekenplatform waarmee je boeken op vakantie of van thuis uit kunt ontlenen zonder dat je naar de bibliotheek hoeft te gaan via een gebruiksvriendelijke app; meer coronaproof kan het al bijna niet. 165 bibliotheken stellen een catalogus van 4.500 e-books beschikbaar. U wees er toen ook op dat het een verrijking kan zijn voor veel mensen, dat het de leescultuur in Vlaanderen gaat versterken enzovoort.
Via het e-boekenplatform kun je twee e-boeken uitlenen, twee e-boeken reserveren en elk e-boek maximaal zes weken houden. Na de uitleentermijn verdwijnt een titel vanzelf van je toestel en daarmee zijn boetes verleden tijd. Leners kunnen de e-boeken heel eenvoudig en coronaproof uitlenen via het e-boekenplatform cloudLibrary op tablet, smartphone, computer en de meest courante e-readers. Een surfend en googelend publiek vindt online makkelijk informatie over de e-boekendienst van de bib op www.bibliotheek.be/e-boeken en op de lokale bibliotheekwebsites.
Allemaal tevreden reacties, maar dan was er toch in de Standaard van 21 september Matthijs de Ridder, de voorzitter van de Vlaamse Auteursvereniging, die een bijzonder kritisch stuk had gemaakt met heel wat vragen, met name welke vergoeding de auteurs zullen ontvangen voor het uitlenen van hun boeken, maar vooral over het contract dat Cultuurconnect daarvoor heeft afgesloten met Standaard Boekhandel. Ik heb een heel citaat van hem, maar in feite komt het erop neer dat hij zegt dat de overheid er niet echt geld in heeft gestoken zoals in Nederland. Dus hebben de uitgevers dan maar één voor één een contract gesloten met Standaard Boekhandel, ieder met eigen voorwaarden, geen spoor van een gedeeld, laat staan een ideëel belang.
Ik heb over de leenvergoeding trouwens een vraag om uitleg gesteld in het begin van dit jaar, in februari, omdat de auteurs al lang vragende partij waren om de leenvergoeding voor de gewone papieren boeken op te trekken tot het Europese gemiddelde, dat drie tot vier keer hoger ligt. U hebt toen gezegd dat u dat naar aanleiding van de invoering van het eengemaakte bibliotheeksysteem zou bekijken hoe men efficiënter alle noodzakelijke gegevens voor het berekenen van de leenvergoeding zou kunnen verzamelen, bijvoorbeeld door de centrale aanlevering vanuit het eengemaakt bibliotheeksysteem.
U hebt toen ook, in antwoord op die vraag om uitleg, al gezegd dat een en ander in de maak was rond dat e-boekenplatform. U hebt toen geconcludeerd dat er voor het uitlenen van e-boeken een aparte licentie zou worden voorzien, volgens een onderhandeld prijsmodel. U zei toen: “Met andere woorden, de onderhandelingen met de uitgevers hebben geleid tot een licentiemodel buiten het leenrecht en buiten de gereglementeerde boekenprijs om.”
U kondigde dus in januari al aan dat er verder overleg nodig was over de mogelijkheden van het eengemaakte bibliotheeksysteem voor een efficiënte en gecentraliseerde data-uitwisseling, onder andere met het oog op de berekening van een correcte leenvergoeding voor papieren boeken. Wat is het resultaat van dat overleg tussen Cultuurconnect, het Boekenoverleg en de Vlaamse Auteursvereniging?
U hebt ook aangekondigd dat u in overleg zou gaan met toenmalig federaal minister van Werk, Economie en Consumenten Nathalie Muylle over de mogelijkheden om de bedragen voor de leenvergoeding op te trekken. Dat moet dan in een KB gebeuren. Wat is het resultaat van dat overleg geweest? Werd er reeds een benchmark georganiseerd over de gehanteerde bedragen in bijvoorbeeld de buurlanden?
Kunt u een gedetailleerde toelichting geven bij het contract dat Cultuurconnect heeft afgesloten met Standaard Boekhandel, onder andere wat de leenvergoeding voor de auteurs betreft?
Mevrouw Segers heeft het woord.
Minister-president, we hadden het daarnet over het belang van het boek, de uitgeverij en het belang van de lokale boekhandel. Maar alles begint natuurlijk bij de auteur. Zonder auteur hebben wij geen leesplezier. Dat is de oproep die wij vandaag doen: kijk vooral naar de auteur.
Op 17 september heeft Cultuurconnect een nieuwe e-boekendienst gelanceerd, cloudLibrary. Dat is een app die het publiek toelaat om e-boeken te lenen op tablet of smartphone. Zo vullen nu 165 bibliotheken hun fysieke collectie aan met een digitaal abonnement. Je kunt een aantal boeken uitlenen. En u was blijkbaar de eerste in Vlaanderen die een boek heeft gedownload, een boek van Rudi Vranckx.
In een opiniestuk legde Matthijs de Ridder van de Vlaamse Auteursvereniging een aantal pijnpunten bloot. Hij stelt zich kritisch op tegenover het systeem van uitleendiensten. De vraag is vooral: wat verdienen de auteurs eraan?
Kunt u toelichten hoe het nieuwe e-boekenplatform tot stand is gekomen? Hoe evalueert u het project? Weet u in welke mate de auteurs erbij betrokken zijn? Kunt u ons vertellen hoeveel een auteur, in dit geval Rudi Vranckx, verdient aan de uitleen van een boek via cloudLibrary? Bent u bereid om stappen te zetten om ervoor te zorgen dat auteurs in Vlaanderen een hogere leenvergoeding krijgen, zoals ook de vraag was van mevrouw Brouwers, niet alleen voor het platform, maar ook voor de fysieke boeken in de bibliotheek?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Het nieuwe e-boekenplatform is tot stand gekomen via een Europese aanbestedingsprocedure. Dat kan ook niet anders, aangezien Cultuurconnect wegens zijn financiering door de Vlaamse overheid gebonden is aan de wet op de overheidsopdrachten. We moesten daar dus Europees voor gaan.
De aanbesteding verliep aan de hand van een concurrentiegerichte dialoog. Die methode houdt in dat er aan verschillende marktpartijen wordt gevraagd om een oplossing te bieden voor een dienst die nog niet bestaat. In dit geval was de gevraagde oplossing: ontwikkel een licentiemodel voor Nederlandstalige e-boeken waarmee de Nederlandstalige openbare bibliotheken e-boeken kunnen uitlenen in Vlaanderen en Brussel volgens het single-useprincipe. Dat laatste betekent dat e-boeken uitgeleend worden zoals een papieren boek: voor elke licentie die men aankoopt, kan maar één gebruiker gelijktijdig het boek uitlenen. Daarnaast werd ook gevraagd om een IT-oplossing aan te bieden om alles technisch gerealiseerd te krijgen.
De keuze van Cultuurconnect om zich te baseren op het single-useprincipe had als doel te komen tot licenties die een aankoop van e-boeken mogelijk maken en een vergoeding per ontlening regelen via het leenrecht. Als je dat gewoon in de markt laat en je kunt dat 97 keer tegelijkertijd ontlenen, heb je daar geen zicht meer op. Je kunt als bibliotheek meerdere licenties van een boek aankopen, maar één licentie kan tegelijkertijd maar bij één persoon in de markt terechtkomen.
Zoals reeds gesteld in mijn antwoord op vraag om uitleg 1369 van mevrouw Brouwers van 6 februari van dit jaar, heeft Cultuurconnect dit principe moeten loslaten. De uitgevers gingen hiermee niet akkoord, maar kwamen na onderhandelingen tot een licentiemodel, gebaseerd op het aantal uitleningen. Die beperking – het kan maar één keer – was de insteek, maar de uitgevers waren het daar niet mee eens.
Tijdens een concurrentiegerichte dialoog voert de aanbestedende overheid, op voet van gelijkheid en op basis van een beschrijvend document waarin de essentiële lijnen van de opdracht en de gunningscriteria reeds vastliggen, vertrouwelijke gesprekken met elke geselecteerde aanbieder. Op basis van deze vertrouwelijke gesprekken concludeert de aanbestedende overheid wat het resultaat is van de dialoog en maakt ze op basis daarvan een bestek op waar vervolgens de betrokken marktpartijen hun offerte op kunnen indienen. Het bijzondere aan deze dialoog was dat alle kandidaat-leveranciers tijdens de dialoog gesprekken moesten voeren met dezelfde partijen, met name de Nederlandse en Vlaamse uitgevers. Dat maakte het vertrouwelijke karakter van deze gesprekken natuurlijk extra belangrijk.
Onder meer op basis van juridisch advies heeft Cultuurconnect zich dan ook bijzonder terughoudend opgesteld ten aanzien van uitgevers en auteurs, zodat er naast de vertrouwelijke onderhandelingen geen parallel onderhandelingscircuit ontstond.
Op basis van deze procedure is in december 2019 uiteindelijk gekozen voor Standaard Boekhandel, die in onderaanneming een beroep doet op de firma bibliotheca, die met haar software cloudLibrary het e-boekenplatform realiseert.
Zoals u zelf zegt, is het platform pas op 17 september gelanceerd. Een echte evaluatie kunnen we pas maken na een aantal maanden. Maar we kunnen wel al het volgende zeggen. Er zijn op dit moment al 165 bibliotheken ingestapt, dus meer dan de helft van het aantal Nederlandstalige openbare bibliotheken in Vlaanderen en Brussel. Er zijn ook heel wat uitgevers mee ingestapt. In totaal is er een aanbod gecreëerd van om en bij de 15.000 Nederlandstalige titels. Uit dit aanbod kiest Cultuurconnect in samenwerking met de bibliotheken circa 4800 titels, waarvoor ze een of meerdere licenties om uit te lenen aankoopt. Dit vormt de startcollectie, die geleidelijk aan ook verder uitgebreid zal worden.
In september – na 17 september dus – waren er op 14 dagen tijd 9000 gebruikers en 13.000 uitleningen. Bibliotheken rapporteren dat veel lezers enthousiast zijn dat dit platform er eindelijk is, en ook dat mensen zich lid maken van de bibliotheek, specifiek om dit platform te kunnen gebruiken.
Op dit moment is er dus alle hoop dat dit platform een belangrijke rol kan spelen in de werking van de openbare bibliotheken om meer mensen te laten proeven van digitaal lezen.
Zoals uit de schets van de totstandkoming blijkt, waren de auteurs of hun vertegenwoordigers niet rechtstreeks betrokken bij de ontwikkeling van het platform – en dit om twee redenen. Enerzijds was Cultuurconnect van mening dat ze zich tijdens de concurrentiegerichte dialoog terughoudend diende op te stellen in haar contacten met auteurs en uitgevers, om de procedure niet in gevaar te brengen. Anderzijds is door de vertegenwoordigers van de uitgevers zowel aan Cultuurconnect als aan de onderhandelende kandidaat-leveranciers duidelijk gemaakt dat de uitgevers zelf wilden instaan voor de gesprekken met de auteurs hierover.
Ook al gaf Cultuurconnect tijdens de aanpak van de aanbestedingsprocedure de nodige verduidelijking aan vertegenwoordigers van de auteurs, en ook al hield Cultuurconnect zich tegelijkertijd aan de noodzakelijke terughoudendheid, die nodig was om de aanbestedingsprocedure integer te kunnen laten verlopen, toch ben ik van mening dat de auteurs beter van in het begin op een transparantere manier betrokken waren geweest. Gevoeligheden hadden dan waarschijnlijk onmiddellijk gedetecteerd kunnen worden. Ik heb bij Cultuurconnect aangedrongen om hier nu werk van te maken. Het ware beter geweest indien dit in het aanlooptraject was meegenomen.
Het resultaat van de concurrentiegerichte dialoog is een licentiemodel waarbij de karakteristieken van de licentie al zijn toegelicht in mijn antwoord op de vraag om uitleg van mevrouw Brouwers die we in februari hier behandelden.
Het gaat dus over specifieke licenties volgens een onderhandeld prijsmodel. Die onderhandelingen gebeuren tussen Standaard Boekhandel en elke uitgever apart. Cultuurconnect heeft geen inzage in deze overeenkomsten.
De vergoeding van de auteurs voor elke licentie is dan weer voorwerp van onderhandelingen tussen de auteur en zijn uitgever. Noch Standaard Boekhandel, noch Cultuurconnect hebben inzage in de regeling tussen uitgever en auteur.
Ik kan wel melden dat ik nog voor de lancering van het e-boekenplatform de vertegenwoordigers van auteurs en uitgevers, samen met Cultuurconnect, rond de tafel heb gebracht op mijn kabinet. De doelstelling was om de vertegenwoordigers van de auteurs en de uitgevers meer inzicht te geven in het project en de gevolgde procedure en antwoorden te bieden op de vragen van de diverse partijen. Omdat de vergoeding van de auteurs voorwerp uitmaakt van de individuele contracten die ze met de uitgevers sluiten, kon ook op dat moment geen pasklaar antwoord gegeven worden. Om toch enigszins tegemoet te komen aan de vraag van de Auteursvereniging werd de afspraak gemaakt dat Cultuurconnect aan Standaard Boekhandel de vraag zou stellen om een prijsvork te geven van de kost van de licenties. Op het BoekenOverleg van afgelopen dinsdag kwam dit dossier ter sprake, waarbij de uitgevers aangeven dat ze niet akkoord gaan om deze informatie te delen met de auteurs. Tegenstrijdige belangen spelen en bemoeilijken dit dossier. Als minister ben ik ook niet bevoegd om deze transparantie af te dwingen, dat is een contractuele situatie. Dat maakt voorwerp uit van de vrijemarkteconomie, denk ik.
Mevrouw Brouwers, dan uw vraag over verder overleg over de mogelijkheden van het eengemaakt bibliotheeksysteem en naar het resultaat van dat overleg. In zijn communicatie aan de Vlaamse Auteursvereniging (VAV) heeft Cultuurconnect steeds gesteld dat de rapportering over dergelijke cijfers pas een volledig beeld kan geven vanaf 2023, op het moment dat de migratie naar het eengemaakte bibliotheeksysteem volledig is afgerond. Dit systeem is intussen aan de vijfde van zeven migratiegolven toe. De Nederlandstalige Brusselse openbare bibliotheken sloten eind september aan, wat het totaal op 165 gemeenten brengt. De vijfde en zesde migratiegolf zijn gepland voor 2021 en de zevende voor 2022, zodanig dat we dan in 2023 dat systeem kunnen evalueren.
Zowel mevrouw Brouwers als mevrouw Segers vroegen om de uitleenvergoeding voor een boek te verhogen en welke contacten er al geweest zijn met het federale. U wijst er al op: de leenvergoeding is federale materie. De Vlaamse Regering kan de leenvergoeding dan ook niet zelf verhogen. Vlaanderen staat hier enkel in voor de centrale berekening en de betaling van de leenvergoeding voor de gemeenten.
Mijn kabinet nam inderdaad contact op met het kabinet van toenmalig minister Muylle. U weet dat de vorige Federale Regering eigenlijk een regering met volmachtenbevoegdheid was en dat ze alleen volmachtenbevoegdheid had over het bestrijden van de coronacrisis. Dat was dus geen gesprekspartner, laat het me zo zeggen. Maar ik zal dus de gesprekken nu opnieuw aanknopen met de nieuwe federale minister, namelijk minister Dermagne.
Wat de organisatie van een benchmark over de gehanteerde bedragen in de buurlanden betreft, verwijs ik ook weer naar mijn antwoord van 20 februari, waaruit bleek dat een eenduidige en zinvolle vergelijking tussen Europese landen bemoeilijkt wordt door de heel grote verschillen die er zijn.
Ziedaar mijn antwoord op een thema dat zeker nog niet afgesloten is, waar we de volgende maanden en jaren nog zoet mee zullen zijn.
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Ik begrijp dat het met een federaal kabinet dat enkel voor coronamateries bevoegd was, misschien wat moeilijk was op dat moment, dat het niet veel zin had. We zullen die vraag dan binnenkort wel eens herhalen, of er dan met de nieuwe minister gesprekken tot stand zijn gekomen om daarrond te werken. Dat gaat dan vooral over de papieren boeken, natuurlijk.
Ik vind het toch wel een bizar verhaal. U zegt dat de vrije markt hier speelt. Standaard Boekhandel en de uitgevers willen die prijzen niet delen die daar worden gegeven. Maar uiteindelijk zijn onze lokale bibliotheken wel overheidsdiensten, en in het kader van het eengemaakt systeem hebben wij daar toch ook een bevoegdheid. Ik vind het allemaal toch weinig transparant, vooral voor de auteurs. Er wordt hier wel gezegd dat zij individuele contracten met de uitgevers hebben, dat klopt, maar de meeste boeken waren tot nu toe op papier uitgegeven, ook wel als e-boek, maar nog niet met het nieuwe systeem van de cloudLibrary – dat bestond nog niet. Moeten die auteurs dat dan allemaal heronderhandelen met hun uitgevers om toch voldoende middelen te krijgen uit het uitlenen via e-boeksystemen, e-boekplatformen? Ik vind dat toch een rare manier van werken. Eerlijk gezegd vind ik dat Cultuurconnect hier te weinig draagvlak gezocht heeft bij de auteurs tijdens die onderhandelingen. Dat is zelfs geen vraag naar u, u hebt dat ook zelf gezegd, dat het daar wat beter kon. U hebt, geloof ik, gezegd dat we beter wat transparanter betrokken geweest waren via Cultuurconnect. Ze hebben hier toch wel een steek laten vallen.
Ik heb dat gelezen van Matthijs de Ridder en ik dacht ook wel dat het toch niet is zoals we gewoon zijn om te werken in Vlaanderen. Ik snap wel dat private ondernemingen, zoals boekhandels en uitgevers, zich een stukje beroepen op commerciële contracten en dat dat geheim is, maar zelfs geen vork willen geven? Ik heb daar mijn bedenkingen bij en ik vraag me af of we in de toekomst toch niet moeten bekijken hoe het hele e-boekenplatform en de uitlening op die manier via bibliotheken evolueert, welke impact dat zal hebben op zowel het kopen van boeken als het uitlenen van papieren boeken.
Ik vind het op zich goed dat het een succes is. U hebt gezegd dat er al 13.000 aangesloten uitleners zijn. Dat is enorm, op twee weken tijd. Dat is ongelooflijk. Dus het gaat zeer snel. We zullen de effecten voor een stuk moeten monitoren naar de rest van het boekwezen, als dat tenminste een Nederlands woord is. Ik heb niet echt bijkomende vragen, maar ik vind dat Cultuurconnect, dat toch door ons wordt betaald en gesubsidieerd, hier wel wat steken heeft laten vallen.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Het is heel goed dat alles erop wijst dat die cloudLibrary duidelijk een succes wordt en dat het ook een positief effect heeft voor de bibliotheken. Als mensen zich gaan aansluiten bij de bibliotheek, is dat een goede zaak voor die bibliotheek. Dan wordt het des te schrijnender als de auteurs hier in de kou zouden blijven staan.
U hebt gedetailleerd uitgelegd hoe het tot stand is gekomen. Uiteraard moeten er daar vertrouwelijke gesprekken gevoerd worden, maar ik kan, zoals u het ook aangeeft, niet begrijpen dat Cultuurconnect niet voorafgaand in dialoog is geweest met de auteurs. Er is een auteursvereniging. In uw antwoord gaf u ook wel aan dat er op een gegeven moment toch een gesprek met de vertegenwoordiging van de auteurs is geweest. Wie waren dat dan en wanneer in het proces is dat gebeurd?
Het geheel is ongelooflijk ondoorzichtig. Er is geen zicht op het contract tussen Standaard Boekhandel en de uitgevers. Er is geen zicht op het contract tussen uitgeverijen en auteurs. Er is ook geen duidelijkheid of de bibliotheken een leenvergoeding betalen. Matthijs de Ridder liet uitschijnen dat ze dat wel doen, hoewel ze dat voor fysieke boeken niet doen. Het lijkt me dan logisch dat dat hetzelfde bedrag zou zijn, het liefst op te trekken. Ik dank u dat u het gesprek wilt aangaan met de federale collega om te kijken wat er daar kan gebeuren.
Zoals collega Brouwers ook aangaf: die contracten van alle boeken die nu aangeboden zijn, die uitgeefcontracten waren er al voordat deze dienst er was. Volgens mij is er in die contracten daarvoor niets voorzien. De kans is dus gewoon heel groot dat auteurs niets krijgen. Dat kan niet zijn. Zoals ik daarnet zei: alles begint bij de auteur, die ons leesgoesting geeft, en dat is unfair.
De heer Meremans heeft het woord.
Een dankjewel voor de collega’s voor de terechte vragen. De opmerkingen zijn ook terecht. Ik denk inderdaad dat Cultuurconnect transparanter moet werken naar de sector. Zoals de collega’s ook aangeven, zullen ze het anders moeten aanpakken. Ik heb ook het gevoel dat er te weinig vertrouwen is tussen de twee kanten. Als Cultuurconnect aan de ene kant inspanningen zou leveren om transparanter te zijn, moet het ook in de andere richting werken: auteurs moeten daarop ook ingaan. Het is een beetje afwachten.
Het is een bizar verhaal. Langs de ene kant boomt dat dus, godzijdank. Dat is fantastisch goed voor bibliotheken, goed voor de boekensector. Dat de auteurs daar niet of toch te weinig van kunnen genieten, is niet logisch. Er moet inderdaad een signaal komen voor Cultuurconnect dat het dat anders moet aanpakken, maar tegelijk hoop ik dan ook dat de andere kant kan aansluiten zodat er een oplossing kan worden uitgewerkt, dit tot ieders tevredenheid.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Collega’s, ik kan alleen maar zeggen dat ik een week voor de lancering dat gesprek bij mij op het kabinet heb georganiseerd, omdat eigenlijk vrij laat vanuit de auteursvereniging signalen kwamen dat een en ander toch niet goed was. Volgende week maandag hebben we Cultuurconnect opnieuw op het kabinet uitgenodigd, om specifiek daarover te praten.
Ik denk dat we ook geen zicht hebben op het contract dat een auteur met de uitgever heeft over het fysieke boek. Dat hoeft ook niet.
Mevrouw Segers heeft 100 procent gelijk: alles start bij de auteur. De macht van de auteurs in deze discussie, zeker als zij verenigd zouden optreden, is dus ook niet te onderschatten. De uitgevers hebben morgen ook geen werk meer als de auteurs ermee ophouden. Het is dus zo’n typische onderhandeling waarbij partijen elkaar nodig hebben en tot iets moeten komen dat door partijen gedragen wordt.
We hebben Cultuurconnect uitgenodigd. Ze komen maandag langs om opnieuw over dit dossier te praten. Zoals ik al zei, had ik ook liever gehad dat Cultuurconnect op voorhand draagvlak bij de auteurs had gezocht. Dit zal de toekomst zijn, we moeten daar niet onnozel over doen. Dit heeft zoveel voordelen in zich. Maar de auteurs moeten daar natuurlijk hun rechtmatige deel van de koek in kunnen krijgen. We volgen het dus verder op.
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Minister-president, u zegt terecht dat dit de toekomst zal zijn. De digitalisering gaat ongelooflijk snel. Maar dat is een reden te meer om, zeker als ze dan buiten dat leenrechtsysteem van de papieren boeken vallen, daar iets aan te doen, zodat we toch zeker zijn dat zij iets krijgen. Want we weten het eigenlijk gewoon niet. We weten nu niets. Dat is toch wel een bekommernis, die ik nog eens herhaal.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Minister-president, het is zeer goed dat u maandag Cultuurconnect ontvangt op uw kabinet. Ik zou u willen vragen – en u hoort de medestand vanuit het parlement – om aan Cultuurconnect volledige duidelijkheid te verschaffen over wat auteurs krijgen aan vergoeding, om die fair te maken en transparantie te verschaffen. Want dit kan niet. Dit is inderdaad de toekomst. We moeten de zaken fair en juist regelen.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.