Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Danen heeft het woord.
We hebben, ik denk in oktober vorig jaar, ook al vragen gesteld over geothermie. We hadden toen afgesproken dat we in het parlement hoorzittingen zouden organiseren met onder andere de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) over diepe geothermie. In afwachting daarvan stel ik deze vraag.
Het geothermische project dat door VITO wordt uitgevoerd op de Balmatt-site, kreeg na een succesvolle start met een aantal tegenslagen af te rekenen. We hebben daar in het parlement ook al een paar keer over gesproken. Na twee succesvolle proefboringen, resulteerde de derde proefboring in 2018 jammer genoeg in een zogenaamde ‘droogboring’. Hierover werden in dit parlement al een aantal keren vragen gesteld. De ambitieuze plannen om een groot geothermisch netwerk aan te leggen, bleken niet meer realistisch te zijn. De plannen om dit geothermische netwerk uit te rollen in de gemeenten Mol en Dessel werden tijdelijk in de koelkast gestoken.
Een volgende tegenslag was de aardbeving van 2,1 op de schaal van Richter die op 23 juni 2019 plaatsvond. Volgens VITO werd deze beving veroorzaakt door een plotse ontlading van de druk die zich had opgebouwd in de ondergrond bij het terugpompen van het afgekoelde water.
Minister, in antwoord op een schriftelijke vraag van collega Willem-Frederik Schiltz liet u weten dat de resultaten van de externe audit over het gehele project, uitgevoerd op vraag van toenmalig minister Muyters, in januari 2020 zouden worden overgemaakt of al overgemaakt werden.
Twee externe internationale onderzoeksorganisaties concludeerden dat de beving veroorzaakt werd door de haardmechanismen die systematisch een strikeslipbeweging vertonen op vlakken volgens een noordnoordoost-, zuidzuidwest- of westoost-oriëntatie. In uw antwoord gaf u aan dat er nog een andere studie lopende was die het risico moest inschatten op bevingen met een grotere magnitude.
Naast het proefproject op de Balmatt-site, is er in het kader van het Europees proefonderzoekproject DGE-ROLLOUT een seismische campagne gepland in het noorden van Limburg. Dit onderzoeksproject kadert binnen het EFRO-project (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) GEOTHERMIE 2020, dat opgesteld werd om de blinde vlekken in de kennis over de Vlaamse ondergrond weg te werken. Ook het bedrijf HITA, een spin-off van VITO, zet in op de ontwikkeling van diepe geothermie en voerde in dit kader ook een seismisch onderzoek uit in de buurt van Turnhout, namelijk in Heizijde. Het businessmodel van HITA is erop gericht om bedrijven en gemeenten te ontzorgen bij de ontwikkeling en aanwending van geothermie, zodat zij met beperkte risico’s kunnen instappen in het diepegeothermieproject. HITA plant tegen 2030 tien geothermische doubletten te realiseren, wat moet resulteren in een jaarproductie van 600.000 megawattuur aan duurzame energie.
Is de geothermiecentrale op de Balmatt-site opnieuw opgestart? Indien nog niet, wat is daarvoor de reden?
Is de INERIS-studie (Institut national de l'environnement industriel et des risques) die het risico moet inschatten op bevingen met een grotere magnitude ondertussen afgerond? Wat zijn dan de bevindingen? Hoe groot is het risico op bevingen met een grotere magnitude?
Verschillende onderzoeksprojecten en verschillende spelers zijn actief rond het onderzoeken en ontwikkelen van diepe geothermie. Worden deze projecten vanuit Vlaanderen opgevolgd? Worden die ook gecoördineerd, zodat dubbel werk wordt vermeden? Wie doet dan die coördinatie? Zijn de resultaten van de diverse seismische onderzoeken voor iedereen beschikbaar, eventueel tegen betaling?
Geothermische centrales en het uitrollen van een warmtenetwerk, hebben wat gemeen met de uitrol van elektrische laadpalen en de verkoop van elektrische wagens: de uitrol gebeurt niet of onvoldoende snel, omdat er geen vraag is, en er is geen vraag, omdat er geen aanbod is. Met dit verschil weliswaar: de investeringen in geothermische centrales zijn dermate hoog dat er wel een gegarandeerde warmtevraag moet zijn. Hoe wilt u de uitrol van warmtenetwerken stimuleren en faciliteren?
De financiële ondersteuning vanuit Vlaanderen voor het diepegeothermieproject op de Balmatt-site zou afhangen van de evaluatie. Ik heb begrepen dat er zich een vergelijkbare situatie voordoet bij het geothermieproject in Beerse bij Janssen Pharmaceutica. Wanneer mag deze beslissing verwacht worden? Is het al duidelijk welke rol de distributienetbeheerders (DNB’s) hierin zullen spelen? Heeft hierover al overleg plaatsgevonden met de DNB’s?
Mijn laatste vraag is misschien meer fundamenteel. Denkt u eraan om een aparte regulator voor geothermie te instaureren? Waarom wel of waarom niet?
Minister Demir heeft het woord.
Dat waren heel veel vragen en subvragen, collega Danen.
Uw eerste vraag ging over geothermie in Balmatt. De geothermiecentrale is nog niet opgestart wegens eerdere problemen met groter dan verwachte aardbevingen. VITO is bezig met de voorbereidingen om eind dit jaar een heropstart mogelijk te maken en het onderzoek naar de mogelijkheden voor de veilige winning van aardwarmte verder te zetten. Hierbij worden bijkomende seismometers geplaatst en vinden ook aanpassingen plaats aan de centrale om sterke drukwijzigingen in de injectieput te vermijden.
De INERIS-studie is afgerond. Het risico op een beving met een magnitude 4 wordt niet uitgesloten maar zeer klein geacht. Teneinde dit risico beter in te schatten evenals het verkrijgen van een nauwkeurige schatting van het aantal voelbare bevingen, zijn meer en nauwkeurigere data nodig dan deze die tot op heden verkregen konden worden. Daarom wordt het onderzoeksproject net uitgebreid met bijkomende seismometers, onder andere een seismometer op 1,9 kilometer diepte. De trillingen die hierdoor worden opgevangen, moeten toelaten de diepe ondergrond op 3 tot 5 kilometer diepte beter te kunnen beschrijven en het risico op voelbare bevingen met magnitude 2 beter in te schatten.
Het diepeaardwarmteproject op de Balmatt-site wordt opgevolgd via de jaarrapportages in het kader van de opsporingsvergunning. De Vlaamse overheid heeft de resultaten van het EFRO-project GEOTHERMIE 2020 opgevolgd en input gegeven rond het vergunningenbeleid en de regelgeving. Zoals u weet, is de Vlaamse overheid niet betrokken bij DGE-ROLLOUT. De verschillende onderzoeken zijn aanvullend en worden tussen de vermelde verschillende spelers afgestemd.
De seismische campagne die in het kader van DGE-ROLLOUT wordt uitgevoerd, beoogt een grootschalige verkenning van het gebied ten oosten van Mol. Ze legt de verbinding tussen de boringen in Mol en Nederland en Oost-Limburg. De campagne vult een van de blinde vlekken in die in het kader van GEOTHERMIE 2020 werden afgebakend.
De data met betrekking tot de diepe ondergrond zijn inderdaad beschikbaar en VITO heeft deze reeds aan HITA ter beschikking gesteld. De data die in het kader van DGE-ROLLOUT worden verkregen, zullen publiek beschikbaar zijn. HITA voert op eigen basis seismische campagnes uit in het kader van specifieke diepegeothermieprojecten. Het onderzoeksgebied is daardoor beperkter dan grote regionale seismische campagnes, maar evenwel meer gedetailleerd. HITA heeft een afspraak met VITO dat de verkregen data door VITO kunnen worden aangewend om de bestaande ondergrondse ruimtelijke modellen verder te optimaliseren. Een eerste gedetailleerde seismische campagne werd door HITA uitgevoerd in Turnhout. Dit najaar staat de tweede seismische campagne Herentals/Olen op de agenda, gevolgd door Lommel in het voorjaar 2021.
Uw vierde vraag betrof investeren in diepe geothermie en warmtenetten. Warmtenetten worden ondersteund via de call ‘groene warmte, restwarmte, warmtenetten en biomethaan’. Sinds 2020 worden twee calls per jaar georganiseerd in plaats van één. Het reguliere budget voor 2020 werd opgetrokken tot 21 miljoen euro. In 2018 en 2019 was het budget ongeveer 15 miljoen euro, dat is dus een mooie verhoging en ook een investering hierin. Dit jaar wordt deze call nog geëvalueerd.
Vanuit het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) is in 2014 2 miljoen euro steun toegekend aan het Balmattproject, voor de eerste boringen. Binnen de call ‘groene warmte, restwarmte, warmtenetten en biomethaan’ is 6 miljoen euro toegekend aan VITO aan de geothermiecentrale en het aansluitende warmtenet. Als de projecten worden uitgevoerd, zal deze steun ook worden uitbetaald.
Het toekennen van steun aan nieuwe diepegeothermieprojecten zal worden afgewogen op basis van de evaluatie. Ik heb dat ook in eerdere vragen aan de collega’s meegedeeld. De evaluatie kan starten als betrouwbare resultaten van de twee diepegeothermieprojecten beschikbaar zijn, dus zowel van het Balmattproject als het diepe geothermieproject bij Janssen. Het Janssenproject is nog niet zo ver gevorderd om al voldoende bruikbare resultaten aan te kunnen leveren.
De rol van de netbeheerders zal behandeld worden in de evaluatie van het meest kostenefficiënte model voor de aanleg en het beheer van warmtenetten op het openbaar domein. Voor deze evaluatie is het standpunt van de stakeholders ook opgevraagd, dus van de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG), de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), Fluvius, Warmtenetwerk Vlaanderen en de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE).
Het evaluatierapport verwacht ik begin 2021, waarna het politiek overleg hierover kan worden opgestart met het oog op een politieke beslissing tegen het zomerreces.
Wat uw vijfde vraag betreft is het nog te vroeg om te spreken van een regulator voor geothermie. Daarvoor is het minstens wachten op de evaluatie van de eerste twee diepegeothermieprojecten en op de lopende evaluatie van het meest kostenefficiënte model voor de aanleg en het beheer van warmtenetten.
De heer Danen heeft het woord.
Eerst en vooral is het belangrijk om aan verwachtingsmanagement te doen – dat is misschien een modern woord – rond geothermie. Al jaren zeggen we dat de doorbraak voor de deur staat, dat het nu gaat gebeuren. We stellen vast dat er problemen opduiken en dat het veel moeizamer loopt dan verwacht. Dat is absoluut geen verwijt aan de initiatiefnemers, integendeel zelfs. Het is net eigen aan proefprojecten dat ze kunnen lukken of mislukken, of deels lukken. Moeten evalueren en opnieuw moeten opstarten, daar is op zich niets mis mee. Maar het is belangrijk om daar wel aan een zeker verwachtingsmanagement te doen, zeker in deze regio. Wie dat moet doen, is me niet helemaal duidelijk, maar het is alleszins belangrijk dat het gebeurt.
Ik wil heel kort ingaan op een paar elementen die u net vermeldde. Ik heb gevraagd of de studie die de risico’s rond aardbevingen moest inschatten, afgerond was. U zei dat het risico heel klein was, maar dat men toch nog bijkomend ging onderzoeken op 1,9 kilometer diepte, wat daar de metingen waren.
Heb ik dat goed begrepen? Er is een stuk afgerond en een stuk moet nog gebeuren. De minister knikt ja, dus ik neem aan dat ik dat goed begrepen heb. Dat is oké.
U hebt gesproken over die calls groene warmte als ondersteuning van de warmtenetwerken. U zegt dat u dat twee keer per jaar doet. Dat zal volgend jaar ook gebeuren. Begrijp ik daaruit dat de warmtenetwerken daar sowieso in zullen moeten zitten? Of hangt het nog van iets anders af of ze erin zitten? Dat is wel belangrijk om te weten, want wat we alleszins kunnen missen is 'stop-and-go'. Het is belangrijk dat ook dit soort projecten aanspraak kunnen blijven maken op subsidies, als het tenminste goede projecten zijn.
Een derde opmerking gaat over de regulator. Misschien is het nu te vroeg om het te doen. Ik heb ondertussen al wat ervaring met parlementaire vragen en zo. Ofwel vraag je iets te vroeg ofwel te laat, maar nooit op tijd. Ik zou het willen vragen, als het nu te vroeg is, om toch die suggestie in uw achterhoofd te houden om daarover na te denken. Warmtenetten en heel het geothermische gebeuren is een heel specifieke metier. Ik denk dat het interessant zou zijn om daar een regulator op te zetten. Dat hoeft niet heel veel volk te zijn of heel veel geld te kosten, maar ik denk wel dat het goed is dat iemand dat reguleert.
De heer Anaf heeft het woord.
Het belang van geothermie voor zowel de Antwerpse als de Limburgse Kempen is heel groot, maar ook voor Vlaanderen in het algemeen kun je het belang ervan absoluut niet onderschatten als je bekijkt wat daar naar potentie in schuilt wat betreft onder andere CO2-reductie.
Minister, u weet dat ik van in het begin wat ongerust ben geweest over wat er in het regeerakkoord staat over de evaluatie. Ik heb van in het begin gevraagd om dat met een open en een positieve bril te bekijken. Kijk naar die evaluatie op een objectieve manier, maar zorg er ook voor dat er niet wordt voorbijgegaan aan de mogelijke potentie. Er hebben mij een aantal signalen bereikt die me wat ongerust maken, meer bepaald over de nieuwe call groene warmte. Ik heb me laten vertellen dat er in het ontwerpbesluit geen sprake meer zou zijn van diepe geothermie. Dan wil ik me toch wel aansluiten bij collega Danen. Minister, kunt u dat ontkrachten? Dan zou ik heel blij zijn. Het zou zuur en zonde zijn als diepe geothermie niet meer in de call zou zitten. De evaluatie moet worden afgewacht. Het zou een heel slecht signaal zijn naar de sector als de diepe geothermie nu al niet meer in die call zou zitten. Dat zou een voorafname zijn die niet te verdedigen is. Hier in Turnhout geloven we heel sterk in diepe geothermie. Er ligt een project klaar om in te dienen. Laat ons daar alstublieft met een open blik naar kijken en goede projecten niet al op voorhand kelderen. Minister, ik hoop dat u me kunt bevestigen dat diepe geothermie wel nog in de call groene warmte zit.
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Voorzitter, minister, collega's, ik sluit me graag aan bij deze vraag, iets wat u ongetwijfeld niet zal verbazen, gezien mijn vragen in het verleden en mijn interesse in de mogelijkheden van diepe geothermie. We kunnen niet ontkennen dat diepe geothermie een van de noodzakelijke duurzame energiebronnen zal zijn, willen we de klimaatdoelstellingen bereiken. Het gaat niet over een ontginning in heel Vlaanderen maar het belang is wel van Vlaams niveau om die nieuwe techniek alle kansen te geven.
We hebben al een aantal ervaringen, onder andere op de Balmattsite. In een onderzoeksproject lopen dingen weleens heel vlot en soms vlotter dan je kunt voorspellen, maar soms ook minder vlot. Zeker in een onderzoeksproject is dat helemaal niet erg, integendeel, je kunt er alleen maar uit leren.
Ik denk trouwens dat we naar onze noorderburen moeten kijken. Ook daar hebben ze wel wat ervaring in diepe geothermie. De ondergrond en de regelgeving zijn niet zo verschillend. Daar hebben ze heel lang zaken onderzocht en is er een grote sprong gemaakt om voor de diepe geothermie te gaan. Ik hoop dat ons dat sterkt in onze visie om die techniek alle kansen te geven.
Zeker in de zones waar geothermie zou kunnen worden ontwikkeld, moet ik vaststellen dat er heel wat gemeenten bezig zijn met de opmaak van warmteplannen, om te zien waar ze eventueel warmtenetten zouden kunnen aanleggen om in het begin misschien alternatieven maar op termijn zeker geothermie te kunnen gebruiken. Iedereen op het terrein is in de weer om die duurzame techniek kansen te geven. Dan is het belangrijk dat we als Vlaamse overheid daar alle steun aan verlenen om daar geen vertragingsproces in te krijgen.
Minister, u hebt heeft zelf verwezen naar HITA, de spin-off van VITO, dat heel duidelijk met kennis van zaken en met heel wat investeerders achter zich op een goede manier de uitrol zal kunnen realiseren.
Minister, we hebben in het regeerakkoord gesteld dat een evaluatie op korte termijn noodzakelijk was omdat we op dat moment inderdaad met de ... (onverstaanbaar) … bij de Balmattsite geconfronteerd werden.
Ondertussen zijn er ook boringen gebeurd op de site van Janssen Pharmaceutica en kregen we daar in eerste instantie zeer positieve berichtgeving over. Ik zou bij dezen willen vragen op welk moment u de evaluatie ziet. Ik merk dat daar zeer positieve zaken zijn. Je kunt natuurlijk een evaluatie doen op het moment dat je helemaal in uitvoer en in productie bent, of dat kan gebeuren op het moment dat de boringen gebeurd zijn. Dat is cruciaal op korte termijn. Ik krijg net als collega Anaf bezorgde signalen over die call groene warmte. Ik zou uitdrukkelijk willen vragen om toch in de nieuwe toekomstige call ruimte te voorzien voor de diepe geothermie, zodat we geen vertraging krijgen in heel dat proces dat zich de afgelopen jaren op gang heeft getrokken. Ik denk dat we daar vandaag al heel wat gegevens over hebben, laat staan dat we de zaken blijven opvolgen voor een totale evaluatie. Ik denk dat Vlaanderen geen twee of drie jaar kan wachten om een keuze te maken.
De heer Gryffroy heeft het woord.
Zal ik dan maar ineens de vraag stellen? Zijn we hier niet de kar voor het paard aan het spannen? Men zit nu te pushen om die ondersteuning call groene warmte te krijgen, maar die geothermie is er niet. Straks zal het zijn: men wil dat warmtenet aanleggen, men moet daar subsidies voor geven, men kan het niet koppelen aan geothermie, dan moet men maar een andere installatie gaan bouwen om die voorlopig te kunnen voeden. Ik denk toch dat je eerst moet kijken naar de bron. Als die bron goed is of niet goed is – dat is de evaluatie die men moet doen – dan kun je verder bouwen. Maar hier wordt wel omgekeerd geredeneerd. Ik denk dat hier toch wel een systeemdenkfout in zit.
Helemaal niet.
Ik was aan het woord.
Het woord was aan collega Gryffroy. Heeft hij gedaan? (Instemming)
Miraculeus.
Minister Demir heeft het woord.
Ik zal heel kort zijn, voorzitter. Ik denk dat wordt verwacht dat we het op deze manier doen: telkens wanneer er een nieuwe techniek is, is het logisch en ook noodzakelijk om die eerst te evalueren. Zeker bij VITO en in mindere mate bij Janssen Pharmaceutica zijn er onverwachte problemen geweest. Als we nu al gaan zeggen dat we gaan blijven subsidiëren: op basis waarvan, vraag ik me dan af. Mijn houding is daar heel duidelijk in: ik ga sowieso de evaluatie van die eerste twee projecten afwachten vooraleer we dat financieel gaan ondersteunen.
De heer Danen heeft het woord.
Hopelijk kunnen we binnenkort hierover een aantal hoorzittingen organiseren om de verschillende visies te kennen en te vernemen wat mogelijk is. We gaan dat wellicht snel in het parlement organiseren.
De vraag om uitleg is afgehandeld.