Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Annouri heeft het woord.
Minister, collega’s, het district Hoboken in Antwerpen staat bekend om vele dingen: de Hobokense Polder, Fort 8, Nello en Patrasche, Paul Jambers heeft er gewoond, maar het is ook de plek van Umicore, een groot metaalverwerkingsbedrijf dat daar al decennialang is gevestigd. Het is een begrip in Hoboken en omgeving, omdat het natuurlijk een heel zichtbaar, aanwezig bedrijf is en een grote werkgever in de omgeving, maar het is eigenlijk ook een situatie die vandaag de dag compleet absurd is. Een metaalverwerkingsbedrijf dat pal in een woonwijk zit, waar mensen wonen, dat zou vandaag door iedereen als onaanvaardbaar worden beschouwd, echt als een gek idee. Maar het is historisch zo gegroeid. En omdat het historisch zo gegroeid is en omdat er natuurlijk wel wat mogelijke schadelijke risicoprocessen verbonden zijn aan metaalverwerking, wordt er in Hoboken, meer bepaald in twee wijken die vlakbij Umicore liggen, namelijk Hertogvelden en Moretusburg, al veertig jaar lang halfjaarlijks bloedonderzoek afgenomen bij kinderen, omdat potentiële loodvergiftiging – lood is een stof die vrijkomt bij Umicore – een enorm schadelijke impact kan hebben op kinderen. Het kan een impact hebben op de ontwikkeling van het zenuwstelsel, het kan een lager IQ veroorzaken, het kan zorgen voor gedragsveranderingen en gedragsproblematiek, en dat is natuurlijk iets dat gemonitord moet worden.
De rapporten van de laatste halfjaarlijkse controle hebben alle alarmbellen doen afgaan. Die zijn ontzettend problematisch. Ik heb de resultaten hier voor mij liggen. Bijna de helft van de kinderen, 46 procent, heeft een loodwaarde in het bloed van meer dan 5 microgram per deciliter bloed. Dat is boven de norm van de Wereldgezondheidsorganisatie. Dat is ook veel meer dan in het najaar van 2019, toen slechts 18 procent van de kinderen die 5 microgram overschreed. In de woonwijk vlak naast Umicore ligt het gemiddelde nog hoger: daar zitten we aan 8,9 microgram. Sommige kinderen hebben er zelfs waarden van meer dan 20 microgram per deciliter bloed. En hoe jonger de kinderen, hoe meer lood in het bloed, blijkt uit de gegevens. Dat is enorm alarmerend en enorm problematisch dat dit nu net naar boven is gekomen.
Wat is de oorzaak? Ik ga daar heel eerlijk over zijn: niemand weet dat exact, ook Umicore zelf gist ernaar, de buurtbewoners ook. Komt het door de lockdown, door het feit dat kinderen nu veel meer thuiszitten, daar in de buurt blijven en misschien veel meer buitenspelen in de tuin? Komt het door de droogte, waardoor het stof het lood, dat voor een stuk in de grond wordt opgenomen, heeft doen opwaaien? Komt het door de uitstootprocessen? Is daar iets aan veranderd? Er zijn jammer genoeg wat branden geweest de afgelopen periode. Heeft het daar iets mee te maken? Dat weten we vandaag niet. Daarom ga ik morgen ook aan minister Demir vragen om een gezondheidscommissaris aan te duiden. Maar dat is nog een ander aspect. We weten niet hoe het komt, maar om de directeur van Umicore zelf te parafraseren: ‘Vorig jaar zaten de resultaten op een all time low. We dachten dat we goed bezig waren. We hadden heel goede resultaten. Vandaag zien we dat compleet het tegenovergestelde waar is.’
Los van het feit dat de problemen ontzettend groot zijn, stellen we ook vast dat de kinderen en de gezinnen die daar in de buurt wonen, heel weinig informatie krijgen. Die ouders zijn kwaad en heel ongerust. Ze krijgen een folder met wat informatie. Ze krijgen de opdracht om meer hygiënemaatregelen te nemen, om de handen te wassen enzovoort. Goed, dat is allemaal wel nodig, maar dat is natuurlijk compleet irrelevant, niet handig, of niet voldoende in deze situatie. Er is wel een goed element: er is een gezondheidswerker aangeduid in die wijk, maar zij heeft enkel een informatieve plicht, niet meer dan dat. En dus zijn mensen kwaad. We hebben daar dit weekend zelf nog actie gevoerd met onze lokale groepen en zijn met mensen in gesprek gegaan. Mensen stellen zich de vraag waarom ze zo weinig informatie krijgen over deze problematiek.
Daarom heb ik voor u de volgende vragen, minister. De gezondheidswerker die er nu is, en die enkel een informatieve plicht heeft, moet ontzettend veel werk rond krijgen. Komt er extra ondersteuning voor die gezondheidswerker? Zo ja, welke? Worden de kinderen extra medisch opgevolgd en begeleid? Hoe? Welke steunmaatregelen voorziet u? Ik vind dat belangrijk. Ik heb net aangehaald dat de ouders informatieve brochures krijgen, maar als het gaat over langdurige medische begeleiding die nodig zal zijn, is er heel weinig tot geen ondersteuning. En dat is natuurlijk heel problematisch. Komt daar extra ondersteuning?
Is het agentschap Zorg en Gezondheid betrokken bij het overleg van de gouverneur? Welke ondersteuning kan het agentschap geven aan de Hobokense kinderen? Wordt Umicore financieel verantwoordelijk gesteld voor die medische begeleiding? Hoe? Welke bijdragen heeft Umicore in het verleden geleverd aan de medische begeleiding? Het is voor mij prima als u die vraag schriftelijk beantwoordt, minister.
Wij gaan morgen aan minister Demir het idee voorstellen van een gezondheidscommissaris, die dan wordt aangeduid vanuit de Vlaamse Regering en die de opdracht heeft om zowel alle informatie te verzamelen bij Umicore, om te weten waar de oorzaak ligt, als om met de buurtbewoners in gesprek te gaan, om te kijken hoe zij naar de situatie kijken. Sommige mensen willen verhuizen, anderen hebben daar veel geïnvesteerd en willen er blijven wonen. Wat heeft de buurt nu nodig?
Steunt u het idee om zo’n gezondheidscommissaris, die een onafhankelijk mandaat heeft, aan te stellen, zodat die de situatie volledig in kaart kan brengen, zodat er duidelijkheid is en er op die manier structurele oplossingen kunnen worden gevonden, zodat we deze ongezonde situatie die – daarover zult u het allemaal met mij eens zijn – onaanvaardbaar is, kunnen oplossen?
Minister Beke heeft het woord.
Collega, u stelt terecht dat de huidige verhoogde loodwaarden in het bloed serieus moeten worden genomen. Het is momenteel nog niet duidelijk wat de oorzaak is van de stijging. U hebt er zelf al naar verwezen. Is het door de continue aanwezigheid van de kinderen in de wijk door de lockdown? Is het te wijten aan opwaaiend stof, de droogte, verbouwingswerken, de recente incidenten, waar u ook naar verwezen hebt, de brand begin maart?
Alleszins is sinds begin 2020 de wijkgezondheidswerker gestart met de sensibilisering van de bewoners in de wijken Moretusburg en Hertogvelden in Hoboken. Zij wordt ondersteund door Logo Antwerpen, waar ze tewerkgesteld is, door het agentschap Zorg en Gezondheid en door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH). Ze kan met vragen ook terecht bij Umicore zelf. De wijkgezondheidswerker licht de bewoners van de wijken in over mogelijke risico’s die samengaan met een blootstelling aan zware metalen die hoger ligt dan wat voor Vlamingen gemiddeld het geval is. Ze informeert de bewoners ook over blootstellingsbeperkende maatregelen. Dat zijn bijvoorbeeld hygiënemaatregelen die bewoners zelf kunnen uitvoeren of maatregelen om de verspreiding van stof te beperken bij verbouwingen.
Gedurende het half jaar dat de wijkgezondheidswerker ondertussen aan de slag is, heeft ze een aantal zaken ter harte genomen. Ze promoot een aanbod van zorgondersteuning voor kinderen met een verhoogde lood-in-bloedwaarde in de wijk. Ze voert huisbezoeken uit bij ongeruste gezinnen en ze zorgt voor transparante communicatie tijdens brandincidenten. Tijdens de lockdown heeft de wijkgezondheidswerker extra ingezet op het motiveren van bewoners om deel te nemen aan de bloedafname. Door de coronamaatregelen vond dit onderzoek plaats op een andere locatie. Om de drempel te verlagen voor gezinnen was de wijkgezondheidswerker op die nieuwe locatie aanwezig als onthaalmedewerker.
In die periode heeft de wijkgezondheidswerker ook de kwetsbare groepen in de wijk ondersteund, via telefonische contacten of contacten vanop veilige afstand, maar ook door het leveren van laptops tijdens de coronacrisis.
De wijkgezondheidswerker geeft aan dat ze momenteel geen extra ondersteuning nodig heeft. Daarnaast merkt ze wel op dat ze bij haar werk rekening moet houden met de wet op de privacy, waardoor persoonlijke en medische gegevens niet zomaar uitgewisseld mogen worden.
Om kinderen met verhoogde lood-in-bloedwaarden zorgondersteuning aan te bieden wordt jaarlijks in een budget voorzien.
Een gezin kan de kosten voor zorg terugbetaald krijgen. Dat houdt in dat de behandelende arts, zoals een huisarts, kinderarts of specialist, of het CLB of Kind en Gezin, een zorgbehandeling voorstelt of een zorgnood vaststelt en dat er een goedkeuring gegeven wordt door een medisch expertencomité Zorgondersteuning, onder leiding van dokter Vera Nelen van het Provinciaal Instituut voor Hygiëne.
Een aanvraag voor zorgondersteuning kan ingediend worden voor kinderen die voldoen aan enkele selectiecriteria: een gekend of te diagnosticeren ontwikkelingsprobleem dat het leren hindert, zoals motorische problemen, leerstoornissen en gedragsproblemen; een zorgnood, zoals kinesitherapie, logopedie, thuisbegeleiding bij gedragsproblemen, diagnostiek, die niet of onvoldoende wordt ingelost via reguliere zorgsystemen; een- of meermaals verhoogd loodgehalte in bloed dat werd vastgesteld tijdens het huidige of een voorgaand bevolkingsonderzoek in Hoboken. Al die criteria vormen de basis. Ze worden echter niet rigide gehanteerd, zodat kinderen met hoge noden niet uit de boot vallen.
Naar aanleiding van de brand begin maart van dit jaar is er een overleg geweest tussen Umicore en de gouverneur. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid werd niet betrokken bij dit overleg en de later geplande overlegmomenten over incidenten bij Umicore.
Het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid is al jaren betrokken bij de zware metalen verontreiniging in de wijken in Hoboken. Sinds de jaren 80 financiert het agentschap de halfjaarlijkse monitoring van lood-in-bloed via een vingerprik. Dat gebeurt bij peuters en schoolgaande kinderen tussen de 1 en 12 jaar in de wijken Moretusburg-Hertogvelden en wordt uitgevoerd door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne.
Het agentschap geeft een gezondheidskundig advies bij capaciteitsuitbreiding en hervergunningen van Umicore en om de twee jaar wordt een volksgezondheidskundig inschattingsrapport gemaakt op basis van de resultaten van de luchtmetingen, die door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in Hoboken worden uitgevoerd.
Het agentschap is vertegenwoordigd in de medische werkgroep die halfjaarlijks de lood-in-bloed resultaten, luchtresultaten, de preventieve maatregelen van Umicore en communicatieacties bespreekt.
Het agentschap is vertegenwoordigd in de technische werkgroep, die werd opgericht naar aanleiding van de overschrijding van de EU-grenswaarde voor lood in lucht. In december 2017 werd van hieruit een saneringsplan luchtkwaliteit voor de lucht-kwaliteitszone Hoboken overgemaakt aan de Europese Commissie.
De communicatie naar de bewoners wordt getrokken door de lokale overheid met inhoudelijke ondersteuning van de betrokken Vlaamse instanties en door de medisch milieukundige.
De rechtstreekse ondersteuning die het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid in het verleden heeft gegeven aan gezinnen in de wijk, zoals de huisbezoeken bij kinderen met een verhoogde lood-in-bloedwaarde, wordt nu opgevangen door de wijkwerker.
In de zomer van 2019 werd een samenwerkingsovereenkomst getekend tussen de Vlaamse Gemeenschap, vertegenwoordigd door Jo Vandeurzen, en Umicore, vertegenwoordigd door Luc Bellens, over de ondersteuning van preventieve projecten in de onmiddellijke omgeving van Umicore in Hoboken. Umicore stort jaarlijks een bijdrage van 85.500 euro in het begrotingsfonds met betrekking tot de werking en toelagen preventief gezondheidsbeleid, zoals bij decreet bepaald. Het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid gebruikt dit bedrag om specifieke projecten in de wijk te ondersteunen: de subsidiëring van Logo Antwerpen voor aanwerving van de wijkgezondheidswerker ten bedrage van 58.000 euro; de halfjaarlijkse lood-in-bloed-onderzoeken bij kinderen die wonen in de wijken Moretusburg en Hertogvelden te Hoboken ten bedrage van 12.500 euro; zorgondersteuning aan kinderen met verhoogde lood-in-bloedwaarden die wonen in de wijken Moretusburg en Hertogvelden te Hoboken, ten bedrage van 15.000 euro.
In het verleden konden de gezinnen met kinderen met zeer hoge lood-in-bloedwaarden de kosten verbonden aan acute zorg rechtstreeks bij Umicore indienen voor een terugbetaling. De exacte bijdragen van Umicore zijn niet bekend bij de Vlaamse Gemeenschap. Sinds de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst kan de terugbetaling van acute zorg via het reeds vermelde fonds gebeuren. Gezinnen die er gebruik van wensen te maken kunnen daarvoor terecht bij de wijkwerker of dokter Vera Nelen van het Provinciaal Instituut voor Hygiëne. Sinds de ondertekening is er nog geen acute zorg nodig geweest.
Elk half jaar komt in Hoboken een medische werkgroep samen, voorgezeten door dokter Vera Nelen van het Provinciaal Instituut voor Hygiëne. Naast de bevoegde overheden, wetenschappelijke vertegenwoordigers en vertegenwoordigers vanuit de huisartsen en scholen, is ook het bedrijf Umicore hierbij aanwezig. Tijdens de vergadering van de medische werkgroep wordt de actuele situatie in de wijken te Hoboken opgevolgd. Zowel de luchtresultaten als de halfjaarlijkse bloedonderzoeken bij kinderen van 1 tot 12 jaar komen aan bod. Daarnaast wordt tussen de verschillende vertegenwoordigers ook bekeken welke maatregelen genomen kunnen worden om de blootstelling te beperken.
Adviezen vanuit de medische werkgroep kunnen al als bemiddeling beschouwd worden tussen de verschillende betrokkenen.
De heer Annouri heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw uitgebreide antwoord. Als we in de wijk Moretusburg en Hertogvelden in Hoboken tot een oplossing willen komen, zal dat in eerste instantie een partnerschap moeten zijn als zowel buurtbewoners als het bedrijf zelf doorhebben dat dit absoluut niet kan. Dit is een situatie waarbij de volksgezondheid centraal staat en waarbij men kijkt naar alle betrokkenen als een element voor een oplossing. Het is dus niet met de vinger wijzen naar de een of de ander. Dat vind ik toch belangrijk om te zeggen. Maar het staat wel als een paal boven water dat de situatie vandaag de dag onaanvaardbaar is.
Verder komen er heel veel positieve signalen uit de wijk over de gezondheidsmedewerker. De mensen die daarmee werken, zijn er heel blij mee. Ze doet heel goed werk, alleen is alles wat ze doet informatief: informeren, informeren en informeren. Waar er volgens mij nood aan is, is iemand die niet enkel informeert, maar ook de totale situatie volledig in kaart kan brengen, over alle objectieve feiten kan beschikken om echt tot een rapport te kunnen komen over wat er nodig is in de wijk, voor de buurt en voor Umicore zelf. Dat mis ik vandaag de dag.
Dit is misschien een eerste bijkomende vraag. Ik herhaal mijn vraag hoe u staat tegenover de vraag om een gezondheidscommissaris. Ik ben benieuwd naar uw mening als minister verantwoordelijk voor volksgezondheid en welzijn.
U hebt zelf aangehaald dat het budget er is. Mensen kunnen zorg terugbetaald krijgen. Ze moeten dat gewoon aanvragen. Ze moeten bepaalde elementen aanleveren en dan kan erover beslist worden of ze dat terugkrijgen.
Hebt u net gezegd dat dat tot nu toe nul keer is gebruikt en dat er nog niemand op heeft ingetekend? Mijn vraag is of dat is omdat er nog niemand nood aan had of omdat niemand weet dat het bestaat en dat het mogelijk is. Op welke manier gebeurt de informatieverspreiding? Hoe weten buutbewoners waar ze kunnen aankloppen om daar gebruik van te maken? Hebt u daar zicht op, ja of nee? Ik vind dat een beetje opvallend.
U verwijst terecht ook naar de medische werkgroep. Die komt eind deze maand met het rapport. Ik ben heel benieuwd wat daaruit zal komen. Dat is heel belangrijk. U hebt zelf ook aangehaald dat er voor de brand van maart overleg is geweest tussen de gouverneur en Umicore zelf. Er zijn de afgelopen jaren meerdere branden geweest. In 2017 was er ook een grote brand en toen zei de toenmalige schepen dat dit nooit meer mocht gebeuren. Er is er een in maart geweest en ook nog een vorige week. Overleg alleen is onvoldoende, er moeten maatregelen en garanties komen. Ongelukken kun je nooit vermijden, maar de frequentie die er vandaag is, is natuurlijk wel problematisch. Daar moet echt voor een stuk op ingegrepen worden.
Mijn bijkomende vragen zijn de volgende. Hoe staat u tegenover de gezondheidscommissaris? In hoeverre worden de mensen geïnformeerd over de stappen die ze kunnen zetten om effectief de hulp te krijgen, ja of neen? Hebt u daar op een bepaalde manier een idee van?
Minister Beke heeft het woord.
Beginnende met uw tweede vraag: twee keer per jaar worden de inwoners rond de site van Umicore geïnformeerd met een nieuwsbrief. Op die manier krijgen ze de nodige informatie. Het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid heeft een gezondheidskundig advies bij capaciteitsuitbreiding en hervergunningen van Umicore. Om de twee jaar wordt er ook een volksgezondheidskundig inschattingsrapport gemaakt op basis van de resultaten van de luchtmetingen die de Vlaamse Milieumaatschappij in Hoboken uitvoert.
Wat betreft uw vraag over een onafhankelijke gezondheidscommissaris weet ik niet precies wat u daarmee bedoelt. Wat is de opdracht die daarover moet gaan? Zoals ik al heb gezegd, wordt de situatie op dit ogenblik vanuit het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid op deze manier opgevolgd.
Ik zeg er nog even bij dat de wijkwerker ook nog zorgt voor informatie aan de betrokkene. Dat is toch de bedoeling.
De heer Annouri heeft het woord.
Ik ben daarnet nog iets vergeten te zeggen. Dat was een extra vraag. Ik geef die maar mee, mocht u erop kunnen antwoorden, en anders zal ik ze morgen herhalen. Het gaat over het uitbreiden van de metingen voor kinderen. Er zijn heel veel ouders in de omliggende wijken die zich nu ook zorgen maken. Ze wonen niet in Hertogvelden of Moretusburg, maar ze nemen wel contact op met ons, maar ook met uw collega’s en andere mensen. Ze zeggen dat ze hun kind ook willen laten testen, want er is niet een of andere hermetische grens tussen bepaalde wijken waar die loodvervuiling dan plots zal stoppen. Zeker rekening houdend met de hevige winden en stormen die er de afgelopen maanden waren, kan dat er natuurlijk een invloed op hebben. Het lijkt me geen overbodige luxe om de metingen uit te breiden en ervoor te zorgen dat we in de omliggende regio meer kinderen in Hoboken kunnen testen om te zien hoe wijdverspreid het probleem effectief is. Want artificiële grenzen van wijken zijn natuurlijk niet voldoende. Dat is een eerste punt dat ik zeker wil maken en een oproep die ik ook wil doen.
Wat ik bedoel met een gezondheidscommissaris, minister en collega’s, is iemand die wordt aangeduid met een onafhankelijk mandaat. De bedoeling is dat die zich daarboven stelt, iemand die zowel de hele situatie van buurtbewoners in kaart kan brengen met de hele buurt en die het mandaat en de verantwoordelijkheid krijgt om in kaart te brengen wat daar leeft bij de mensen. De directeur van Umicore heeft in de krant verklaard dat, als mensen uit deze buurt willen verhuizen, hij dat snapt want eigenlijk zou niemand daar mogen wonen. Als mensen willen verhuizen, dat ze dan maar komen aankloppen, zegt hij. Hij wil daarover nadenken. Sommige mensen zullen dat willen en anderen niet. Wat leeft daar in de buurt? Dat kan zo’n commissaris in kaart brengen. Maar hij moet evengoed het mandaat krijgen om te onderzoeken waar het fout is gelopen en wat de oorzaak van die vervuiling is. Op die manier kan hij of zij effectief met een plan komen over wat er nodig is. Het is een variant op een intendant die in de Rupelstreek is aangeduid voor de vergiftiging in de kleiputten. Het is een variant op de klimaatintendant en de overkappingsintendant. Het is iemand die een mandaat krijgt om een structureel probleem op te lossen met bereidwillige partners, zowel buurtbewoners als het bedrijf zelf.
Ik vrees dat met deze resultaten dit debat zeker nog niet ten einde is. Ik zal het morgen voortzetten met minister Demir. Ongetwijfeld zal het hier nog aan bod komen. Het is echt onaanvaardbaar dat de, op Brussel na, grootste stad van Vlaanderen een bolwerk blijkt te zijn waar kinderen het risico lopen op bloedvergiftiging simpelweg door de buurt waarin ze wonen en spelen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.