Verslag vergadering Commissie voor Wonen en Onroerend Erfgoed
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Op het einde van vorige maand werd aangekondigd dat er een oplossing is gevonden voor de ontbrekende 25 miljoen euro voor het nieuwe bezoekerscentrum voor het Lam Gods. U kondigde aan dat u garant staat voor het afsluiten van een lening van het ontbrekende bedrag, zodat de Sint-Baafskathedraal kan rekenen op de middelen die nodig zijn om het bezoekerscentrum te realiseren. Ik was heel blij om dat te vernemen, want het Lam Gods is een parel van het werelderfgoed en het is ook een topstuk. In uw beleidsnota staat: “Met mijn collega bevoegd voor Cultuur wil ik nagaan hoe de vele topstukken aanwezig in monumenten, in kerken en kloosters, in goede staat voor de toekomst bewaard kunnen worden. Een gericht proefproject over ‘behoudsondersteuning bewaaromstandigheden topstukken’ bij erfgoedbewaarders die behoud en beheer niet als kerntaak hebben, stelt ons in staat het huidig beleid te evalueren en waar wenselijk bij te sturen.”
Minister, hoever staat het met de evaluatie? Hebt u al gesprekken gehad over dat proefproject met de minister van Cultuur?
Hebt u al zicht op eventuele lacunes in het beleid?
Zijn er bijsturingen nodig en zo ja, op welk vlak? Op welke termijn plant u die eventuele bijsturingen?
Mag ik stellen dat, aangezien de problematiek zich afspeelt op twee beleidsdomeinen, ook de nodige kosten gedeeld worden?
Hebt u door deze borgstelling een precedent geschapen? Zijn er in de toekomst ook andere instellingen die een beroep kunnen doen op u of is dit een eenmalig gegeven vanwege de bijzondere waarde van het Lam Gods?
En ten slotte: op de webpagina van het departement Cultuur zie ik dat er 795 topstukken op de lijst staan. Hoeveel daarvan bevinden zich in een monument, kerk of klooster? Is het mogelijk om hiervan een lijst te krijgen?
Minister Diependaele heeft het woord.
Mevrouw Van Werde, alleen al uw stem horen, voelt al als vakantie aan.
Minister, ik heb de indruk dat u al met vakantie bent, want wij zien u niet. Bent u zich daarvan bewust?
Ik ben nog niet met vakantie, maar misschien stond mijn video niet goed aan. (Gelach)
Het proefproject is een initiatief van Cultuur in nauwe samenwerking met Onroerend Erfgoed. Dat hebt u zelf ook al aangegeven. Het project loopt van 2020 tot begin 2023 en heeft volgende doelen: een optimaal behoud van topstukken in beschermd erfgoed en de ondersteuning van de niet-professionele erfgoedbeheerder of -bewaarder. Deze doelstellingen worden gerealiseerd in twee stappen. Eerst gaan we duidelijkheid creëren over het statuut ‘topstuk’ en ‘cultuurgoed’. Als een topstuk ook beschermd is als cultuurgoed volgens het Onroerenderfgoeddecreet kan Cultuur en/of Onroerend Erfgoed bevoegd zijn. Dat is dus een gedeelde bevoegdheid.
Ten tweede gaan we erfgoedbewaarders sensibiliseren en ondersteunen door middel van kennisoverdracht tussen Onroerend Erfgoed, Cultuur en de erfgoedprofessionelen. Hiervoor zal in eerste instantie vooral kennis verzameld worden, onder andere via de evaluatie door Helicon. De focus ligt daarbij op de impact van bewaaromstandigheden en aard van ontsluiting op de conditie van de topstukken en op het gebouwde erfgoed. Deze kennis en de goede voorbeelden zullen gedeeld worden via een informatieve folder of een handleiding, in het portfolio Onroerend Erfgoed, op de websites van Onroerend Erfgoed en het Departement Cultuur, Jeugd en Media (CJM), via een netwerkmoment met workshops enzoverder. We gaan die informatie en die kennis zoveel mogelijk delen.
Het eerste deel van het project is het monitoren en analyseren van de bewaaromstandigheden en de conditie van geselecteerde topstukken door Helicon en loopt nog tot eind dit jaar. Vanaf 2021 zijn de resultaten van dit eerste luik beschikbaar. Deze resultaten zullen waardevolle informatie leveren voor een breder project opgezet door het agentschap Onroerend Erfgoed, in samenwerking met Cultuur.
Wat uw tweede en derde vraag betreft, onderzoeken we de volgende vijf zaken. We bepalen welke topstukken ook cultuurgoed zijn volgens de onroerenderfgoedregelgeving. We zorgen voor kennisoverdracht naar niet-professionele erfgoedbewaarders over de impact van de bewaaromstandigheden en aard van ontsluiting op de conditie van het topstuk en het gebouwde erfgoed. Tussen de administraties Cultuur en Onroerend Erfgoed wordt het proces van de informatiedoorstroming bekeken en wordt gezocht naar een betere afstemming van financiële ondersteuning. We maken de koppeling tussen de databank topstukken en de databank onroerend erfgoed. We ontwikkelen een informatieve fiche of een logboek per beschermde locatie waarin zich topstukken bevinden.
Wat de kostendeling betreft, kunnen we, wanneer een topstuk ook cultuurgoed is, ook met erfgoedpremies inzetten op onderhoud en verbetering van bewaarcondities. Indien het alleen een topstuk is, zijn maatregelen om de bewaarcondities te verbeteren normaliter niet voorzien in het Topstukkendecreet. Wanneer een topstuk ook beschermd is volgens het Onroerenderfgoeddecreet en -besluit, dan gelden artikelen 8 tot en met 10 van het Topstukkendecreet niet. Met andere woorden: zowel de toelatingen voor werken als het betoelagen ervan worden dan de volledige bevoegdheid van Onroerend Erfgoed.
Om een premie aan te vragen voor werken aan cultuurgoederen moeten die zijn opgenomen in het Beschermingsbesluit of in een beheersplan. Tot nu toe is er twee maal een uitzondering gemaakt op deze algemene regel, namelijk voor het Lam Gods en voor het topstuk in de kerk van Watervliet. De minister van Cultuur kan zijn akkoord verlenen om de artikelen 8 tot en met 10 van het Topstukkendecreet toch van toepassing te verklaren. Zo kan elk in de helft van de subsidiëring voorzien.
Binnen het project inzake bewaaromstandigheden van topstukken, opgezet door de diensten van de minister van Cultuur, worden enkele topstukkenbeheerders die het beheer van erfgoed niet als kerntaak hebben, op kosten van dit project ondersteund bij het goed beheer en behoud van de hun toevertrouwde topstukken.
Bij de conclusies uit dit onderzoek zullen ook de vragen aan bod komen naar de wenselijkheid van een voortzetting van dit behoudsondersteuningsaanbod en de wenselijkheid om in het Topstukkendecreet een subsidielijn ‘behoudsondersteuning en investering in bewaaromstandigheden topstukken’ in te schrijven. Verder zal men zich ook buigen over de noodzaak om in een budget te voorzien dat de Vlaamse overheid toelaat om bij dringende ingrepen daartoe zelf onmiddellijk de opdracht te geven en, vanwege de dringendheid van de ingreep, de kosten hiervan volledig zelf te dragen. Onroerend Erfgoed zal nauw betrokken worden bij de evaluatie van deze conclusies en bij de beleidsmatige advisering hierover door de Topstukkenraad.
Hebben we nu een precedent geschapen met deze borgstelling? Neen. En daar wil ik heel duidelijk in zijn. Dit is echt een eenmalig gegeven.
Vanwege de bijzondere aard van het Lam Gods en het belang van dat werk, de reeds geïnvesteerde subsidies en premies – het gaat om 11 miljoen euro – van de drie betrokken bevoegdheden – naast Cultuur en Onroerend Erfgoed is ook Toerisme hierbij betrokken – en de reeds vergevorderde werken die de toegezegde subsidies overschrijden, zou het niet waarborgen van de externe financiering een groot probleem geweest zijn voor het project en dat zou natuurlijk heel jammer geweest zijn. Iedereen kan, denk ik, ondersteunen dat het project rond het Lam Gods en alles errond, inclusief het bezoekerscentrum, van dermate belang is dat we hiervoor een eenmalige maatregel hebben moeten nemen.
Dit is zeker geen precedent en er hangt ook het een en ander aan vast, in die zin dat we het vanuit de overheid van dichtbij opvolgen. Bij de verbetering van het project volgen wij alles op om, ook al zijn we zelf niet de bouwheer, ervoor te zorgen dat alles tot een goed einde komt.
Wat dan de lijst betreft, heeft Cultuur mij een lijst bezorgd met 530 topstukken die zich bevinden in beschermd erfgoed. Deze 530 topstukken bevinden zich in circa 120 beschermde gebouwen. Ruim een vierde van de 530 topstukken bevindt zich in een kerk, basiliek of kathedraal. In deze lijst ontbreken wel de topstukken in privé-eigendom, vanwege privacygevoelige informatie. In totaal zijn er dus 795 topstukken, waarvan 530 in beschermd erfgoed.
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Minister, bedankt voor uw antwoord. Het is duidelijk dat ik nog heel vroeg ben met mijn vraag naar die evaluatie, maar er komen nog vier boeiende jaren aan om hopelijk nog evenveel boeiende antwoorden te krijgen.
530 topstukken in beschermd erfgoed, in 120 beschermde gebouwen, daar kijk ik wel van op, moet ik zeggen. Ik denk dat het parlementair reces te kort is om die allemaal te gaan bezichtigen, maar het is misschien een idee voor een televisieprogramma: Vlaanderen Topstukkenland – toerisme zal zich deze zomer waarschijnlijk toch dicht bij huis afspelen.
Ik ben het uiteraard ook helemaal eens met uw motivering wat het Lam Gods betreft. Het werk is van zo’n uitzonderlijke waarde en er is ook al zoveel in geïnvesteerd dat het project niet kan of mag falen. Dat zou ook verschrikkelijk zijn.
Verder heb ik hier voorlopig geen vragen meer over.
Minister Diependaele heeft het woord.
Ik wil nog een korte toevoeging aanbrengen met betrekking tot het belang van het Lam Gods. Deze borgstelling heeft natuurlijk ook heel veel te maken met het feit dat dit van zo’n groot belang is en dat het ook de nodige bezoekers zal aantrekken. We hebben er dus alle vertrouwen in dat dit project zich zal terugbetalen. Het gaat hier trouwens ook alleen maar om een borgstelling. We geven geen extra subsidies. Laat dat dus ook van belang zijn. Maar dit is dus geschraagd door het vertrouwen in heel de campagne errond. Natuurlijk is de coronacrisis een beetje een spelbreker geweest, maar toch denken we dat het de komende maanden en jaren het nodige volk zal aantrekken. Vanuit dat vertrouwen is die borgstelling te rechtvaardigen, denk ik.
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Ik heb daar niets aan toe te voegen. Ik ben heel blij met het antwoord.
De vraag om uitleg is afgehandeld.