Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Er is in deze commissie al meerdere keren een discussie geweest over de impact van zwerfvuil, zeker op onze waterlopen. In de vorige legislatuur werd, in navolging van een resolutie, het Vlaams Integraal Actieplan Marien Zwerfvuil opgesteld. Dit plan wil een overzicht geven van alle activiteiten die worden opgezet door de verschillende instellingen en overheden om de instroom van afval en zwerfvuil naar het marien milieu te beperken. Het stelt alle binnen de Vlaamse bevoegdheden relevante maatregelen voor die een impact kunnen hebben op het verminderen van de instroom. Het plan bevat ook doelstellingen op korte en langere termijn, waarbij kennisverwerving, sensibilisering en actie centraal staan. Het plan is een strategisch overzicht, maar bevat toch ook een aantal concrete maatregelen.
In dat plan werden 21 doelstellingen geformuleerd. Aan deze doelstellingen werden maatregelen gekoppeld. Een aantal van de maatregelen werden opgestart, maar er waren ook nieuwe maatregelen. Op basis van wat ik vond is het mij niet duidelijk welke maatregelen werden opgestart. Van de 36 voorgestelde maatregelen, zijn er 20 nieuw en te onderzoeken en 2 in voorbereiding; de rest is lopend.
In de commissievergadering van 4 december stelde collega Meyrem Almaci een vraag over de vervuiling met plastic korrels naar aanleiding van de actie waarbij burgers plastickeutels in de Antwerpse haven opruimden. U gaf toen aan dat u van het Havenbedrijf en de chemische industrie bijkomende engagementen verwacht, zodat alle korrels die er liggen opgeruimd worden, dat er overleg zou worden gepleegd met uw collega-minister over de effecten op de gezondheid, dat in het kader van Vlaanderen Circulair zal worden bekeken welke mogelijkheden er zijn om samen met essenscia te komen tot een green deal inzake kunststoffen en dat handhaving heel belangrijk is als we willen vermijden dat de korrels in ons milieu terechtkomen.
Daarnaast zei u ook dat de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) een onderzoek had opgestart naar de verspreiding, de effecten en risico's van microplastics in de Vlaamse oppervlaktewateren. U gaf ook aan dat de resultaten begin 2020 zouden worden bekendgemaakt.
Volgende week start de ‘Great Nurdle Hunt’ opnieuw. Wereldwijd zullen plastic korrels worden opgeruimd. U weet dat de plasticsoep een wereldprobleem is. Daarom wil ik deze problematiek nog eens onder de aandacht brengen en vragen naar de stand van zaken.
Wat is de status van het Vlaams Integraal Actieplan Marien Zwerfvuil? Ik zag dat het een voorlopige versie is. Komt er een tussentijdse evaluatie van het actieplan?
Wat is de globale stand van zaken van de 36 maatregelen? Welke zijn reeds uitgevoerd, lopend of nog niet uitgevoerd?
Was er al overleg met uw collega-minister over de effecten op de gezondheid? Wat was het resultaat daarvan?
Wat is de stand van zaken van het overleg met essenscia en de green deal rond kunststoffen?
Welke handhavingsmaatregelen hebt u genomen om te vermijden dat de korrels in ons milieu terechtkomen?
Zijn de resultaten van het onderzoek van de VMM waarnaar u verwees in uw antwoord op de vraag van mevrouw Almaci al bekend? Wat zijn de bevindingen van het onderzoek?
Minister Demir heeft het woord.
Collega, mevrouw Almaci had hier inderdaad ook al een vraag over gesteld.
De werkgroep die begin 2019 werd opgericht, is een formele en officiële werkgroep. Alle Vlaamse stakeholders – overheden, kenniscentra en universiteiten, industrie, visserij en scheepvaart – zijn erin vertegenwoordigd. Deze werkgroep volgt de veelheid aan acties in het Vlaams Integraal Actieplan Marien Zwerfvuil op. Het evalueren van de acties in het plan en het leggen van prioriteiten en eventueel opstarten van nieuwe acties maakt deel uit van de taken van deze werkgroep. De werkgroep komt hiervoor minimaal eenmaal per jaar samen.
Van de 36 maatregelen zijn er momenteel ongeveer 30 geheel of gedeeltelijk in uitvoering of in voorbereiding. Sommige maatregelen zijn geschrapt. Zo is het onderzoek naar de impact van ballonnen niet uitgevoerd, omdat daarover vanuit andere onderzoeken reeds voldoende informatie bestaat. Wel is er een verbod op het loslaten van ballonnen opgenomen in het modelpolitiereglement voor gemeenten van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM).
Enkele belangrijke acties die lopen of in uitvoering zijn – veel acties zijn in uitvoering omdat ze onderzoek nodig hebben –, zijn de volgende: de omzetting van de richtlijn Havenontvangstvoorzieningen voor de afvalafgifte van schepen, inclusief visserij en pleziervaart; het optimaliseren van de verwerking van visnetten in het kader van de omzetting van de SUP-richtlijn (single-use plastics); het uittesten van technieken om drijfvuil effectief en op een kostenefficiënte manier op te ruimen; de opstart van de monitoring van de instroom van plastics via rivieren in marien milieu; het Europees project AQUA-LIT, dat de impact van aquacultuur op het marien milieu onderzoekt en remediërende maatregelen uitwerkt; de aanpak van strandafval binnen de werkgroep kustafval.
In het Uitvoeringsplan Kunststoffen 2020-2025, dat de Vlaamse Regering onlangs goedkeurde, is ook aandacht voor marien zwerfvuil. Een tiental acties uit het actieplan inzake marien zwerfvuil is opgenomen in het uitvoeringsplan kunststoffen.
Het overleg met de minister over de effecten op gezondheid heeft nog niet plaatsgevonden. We hebben de taak wel al toebedeeld aan het Steunpunt Milieu en Gezondheid. In het kader van het industrieforum dat binnenkort plaatsvindt, deze week nog, zal de problematiek besproken worden. Dat heb ik ook aan collega Almaci gezegd. Dat staat dus op de agenda.
Ik heb eind vorig jaar al aan de chemiesector en het Havenbedrijf gevraagd om meer verregaande engagementen op te nemen. Zij moeten het probleem sectorbreed of havenbreed aanpakken. Nieuwe opruimtechnieken en een laagdrempelige app als meldpunt kunnen daarbij interessante hulpmiddelen zijn. De gesprekken daarover zijn lopende. Ze hebben beide aangegeven dat ze die verregaande engagementen willen opnemen.
Vlaanderen Circulair en de OVAM werken nauw samen met essenscia in het kader van de Stuurgroep Vlaanderen Circulair. Er is tot voor kort de voorrang gegeven aan de opmaak van het Kunststoffenplan, omdat ik dit zo snel mogelijk wou laten goedkeuren door de regering om dat zo snel mogelijk op te starten, maar nu komt er tijd vrij voor de eventuele concrete uitwerking van een Green Deal. We kunnen uiteraard niet vooruitlopen op het resultaat van deze gesprekken, maar we kijken naar een ruimer pakket van instrumenten. Dat is een belangrijk gegeven. We hebben een pakket van instrumenten nodig om dat aan te pakken.
Welke handhavingsmaatregelen heb ik genomen om te vermijden dat de korrels in ons milieu terechtkomen? De Omgevingsinspectie van de Afdeling Handhaving neemt bij haar routinecontroles bij plasticproducenten, die ingedeeld zijn in de klasse 1, ook het aspect van orde en netheid mee. In dit geval wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan het zorgvuldig omgaan met plastic korrels en wordt er bekeken of er geen korrels gemorst worden op het terrein of in het oppervlaktewater. Ook bij overslagbedrijven van afval wordt er aandacht besteed aan onder andere het wegwaaien van afvalstoffen.
Deze controles hebben de voorbije jaren geleid tot enkele aanmaningen en processen-verbaal. Het is de bedoeling om dit in de toekomst verder op te drijven. Het ging in deze gevallen over het onzorgvuldig omspringen met korrels, kunststofgranulaten of afvalhopen op het bedrijfsterrein en de vervuiling van het oppervlaktewater door lozing van bedrijfsafvalwater of door aflopend terreinwater.
Zijn de resultaten van het onderzoek van de VMM naar de verspreiding al gekend? Neen. Het onderzoek is namelijk nog in uitvoering. Ik hoop dat men dat onderzoek zo snel mogelijk kan afronden en ons de bevindingen kan overmaken.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw antwoord. Ik begrijp daaruit dat u de problematiek ernstig neemt en een aantal acties hebt opgenomen in het actieplan rond kunststoffen. Maar ik wil toch op iets aandringen. We hebben daarnet, in verband met grofvuil, discussie gevoerd over het principe dat de vervuiler betaalt. Het is een belangrijk principe en ik kan begrijpen dat we dat heel duidelijk moeten doordrijven in de haven. De bedrijven die die plastic korrels aanvoeren en vervoeren zijn in dit geval de oorzaak van het vervuilen. Aan de ene kant moeten we die keten echt sluiten en ervoor zorgen dat, als er iets gebeurt, zij dat ook zelf opruimen. En aan de andere kant moeten we nadenken over de vestigingen van dergelijke bedrijven en het gebruik van plastic. Want zolang we dat blijven stimuleren, zullen we problemen moeten blijven oplossen. Ik denk dat elke Vlaming de boodschap over de plasticsoep en de verhalen daarrond heel erg vindt. We moeten de oorzaak aanpakken, de kiem van het probleem, en dat is natuurlijk ook bij de producenten van ons plastic. Daar zit de sleutel.
Minister, ik vraag u om het principe dat de vervuiler betaalt zeer rigoureus toe te passen en die bedrijven op hun verantwoordelijkheid te blijven wijzen. Een app en nieuwe technieken lijken mij een goed idee, maar absoluut onvoldoende om al die korrels uit ons leefmilieu te halen.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw antwoord op de vraag van collega Schauvliege. Zoals iedere vorm van zwerfvuil is marien zwerfvuil een grote problematiek die we zoveel mogelijk moeten vermijden. Ik kan niet genoeg benadrukken dat dit zwerfvuil er in vele gevallen komt door mensen die dit met opzet doen. Maar soms gebeurt het ook op een andere manier. De oorzaken moeten altijd goed worden bekeken. De bedrijven waar het zwerfvuil vandaan komt, moeten op hun verantwoordelijkheid worden gewezen. De verantwoordelijkheid van de verpakkingsproducenten is in deze problematiek uiteraard van zeer groot belang.
Minister, ik wil u graag wijzen op de impact op de gezondheid. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft vorig jaar nog aangekondigd dat er over deze problematiek nog extra onderzoek nodig is. Ik denk dat we dat onderzoek goed moeten voeren en afronden en daar de nodige conclusies uit moeten trekken zodat we stappen vooruit kunnen zetten in Vlaanderen. Ik wil ook graag verwijzen naar het Actieplan Marien Zwerfvuil, dat mijn liberale collega, federaal minister De Backer, heeft opgemaakt in 2017. Hij heeft dat sterk plan op poten gezet. Er is natuurlijk een overlap op de verschillende niveaus en mijn vraag is dan ook welke afstemming er op dat vlak is.
Minister Demir heeft het woord.
Dat federaal plan is in nauw overleg met de Vlaamse administratie opgesteld. We hebben daar heel hard aan meegewerkt. Ik denk dan ook niet dat daar tegenstrijdige zaken in staan. Ik ben het er volledig mee eens dat we op een andere manier moeten omgaan met het gebruik van plastic. Dat is de reden waarom we werk hebben gemaakt van het Kunststoffenplan. Ik wilde dat zo snel mogelijk klaar hebben, zodat het kan worden uitgewerkt.
Ik heb het gehad over de nieuwe opruimtechnieken en over de app. Wat de kosten betreft, geldt het principe ‘de vervuiler betaalt’ ook hier. Dat zal dus gebeuren op kosten van de havengemeenschap. Ik heb daar tijdens de top in Madrid ook een uiteenzetting over gegeven namens België, maar dan vanuit het Vlaamse voorzitterschap, om het signaal te geven dat ik dit echt belangrijk vind. Dit weekend vindt de ‘World Cleanup Day’ plaats. In dat kader zal ik in de haven samen met de vrijwilligers het signaal geven aan de lokale havengemeenschap dat we dit serieus nemen en dat we daar echt werk van zullen moeten maken.
De handhaving is voor mij dan het sluitstuk om de puntjes op de ‘i’ te zetten.
Minister Schauvliege heeft het woord.
Minister, ik zei daarnet dat het binnenkort ‘The Great Nurdle Hunt’ is. De vervuiling van marien plasticafval is natuurlijk een wereldprobleem. We moeten de oorzaak daarvan aanpakken en er in onze eigen haven voor zorgen dat we niet met verliezen zitten. Maar er is ook een internationale samenwerking nodig. Wíj moeten daar onze verantwoordelijkheid in nemen, want wij blijven een van de oorzaken van die plasticsoep. Mijn oproep is dan ook om die internationale samenwerking verder op te zetten om dat probleem aan te pakken en onze verantwoordelijkheid daarin te nemen. Het is al te gemakkelijk om de kustgemeenten en de gemeenten waar rivieren langs- of doorlopen te responsabiliseren voor een probleem dat zij niet altijd zelf hebben veroorzaakt. We moeten dat Vlaams, federaal en wereldwijd aanpakken en onze verantwoordelijkheid nemen in de netwerken die er zijn.
De vraag om uitleg is afgehandeld.