Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding
Verslag
Mevrouw Wouters heeft het woord.
Het Netwerk tegen Armoede roept de Vlaamse Regering vandaag op om meer werk te maken van automatische rechtentoekenning. Uit een bevraging bij de verenigingen waar armen het woord nemen blijkt immers dat er nog veel marge is voor bijkomende initiatieven ter zake. Er zijn al stappen vooruit gezet, maar zeker in de toekenning van sociale tarieven of sociale abonnementen is er nog veel ruimte voor verbetering. Hier en daar zet de regering Jambon zelfs stappen achteruit, klinkt het. Volgens het Netwerk tegen Armoede heeft de vorige Vlaamse Regering al stappen vooruitgezet, bijvoorbeeld door de automatische toekenning van de school- en de participatietoeslag. Maar uit de bevraging blijkt dat liefst drie vierde van de verenigingen aandringt op een betere toekenning van sociale rechten, denk bijvoorbeeld aan de toekenning van het sociaal tarief voor water of elektriciteit.
In het regeerakkoord wordt het voornemen geuit om werk te maken van de automatische rechtentoekenning. De regering kondigt bijvoorbeeld aan de effectiviteit van de automatische rechtentoekenning voor het groeipakket te monitoren en bij te sturen waar nodig. In het kader van de Vlaamse sociale bescherming rekent de regering erop dat digitalisering en gegevensdeling een stimulans geven om zoveel mogelijk rechten automatisch toe te kennen. Meer in het algemeen kondigt de regering ook aan werk te willen maken van de automatische toekenning van rechten in de strijd tegen onderbescherming.
Het is inderdaad een belangrijke uitdaging voor het beleid om ervoor te zorgen dat de rechten die worden toegekend, effectief worden opgenomen. Het mag geen overweging zijn in een welvarende samenleving om die rechten niet automatisch toe te kennen wegens de budgettaire gevolgen van die toekenning.
Minister, hoe reageert u op de oproep van het Netwerk tegen Armoede? Welke concrete stappen gaat u zetten en binnen welke termijnen? Welke initiatieven worden er desgevallend genomen in verband met een effectievere toekenning van het sociaal tarief voor water en elektriciteit? Ging u reeds in gesprek met het Netwerk tegen Armoede om te luisteren naar hun voorstellen ter zake? Zo niet, staat dit gesprek op de agenda? Maakt u zich sterk dat de regering voldoende budgetten wil en kan voorzien om de extra kost van een uitgebreidere toepassing van de automatische rechtentoekenning te dekken?
Minister Beke heeft het woord.
Wat de engagementen van de Vlaamse Regering op het vlak van de automatische rechtentoekenning betreft, kan ik kort en duidelijk zijn: het is de ambitie om alle sociale rechten die automatisch ‘toekenbaar’ zijn, ook automatisch toe te kennen. Waar dat niet kan, streven we naar een zo eenvoudig mogelijke procedure.
Voor wat de concrete plannen betreft op het vlak van de effectievere toekenning van het sociaal tarief voor water, moet ik u verwijzen naar mijn collega van Omgeving, minister Demir. Ik kan wel meedelen dat het drinkwaterbedrijf het sociaal tarief voor water nu al in de meeste gevallen automatisch toekent. Enkel bij een recente wijziging van het statuut van de mensen of in zeer complexe situaties lukt dat niet en moeten de mensen zelf een aanvraag indienen. Hetzelfde geldt voor het sociaal tarief voor elektriciteit en aardgas, maar dat is een federale bevoegdheid. Meer informatie is te vinden op de website www.vlaanderen.be/voordelen-en-premies-voor-beschermde-afnemers.
Ik heb reeds contact gehad met het Netwerk tegen Armoede en ik zal uiteraard ook in de toekomst verder in contact blijven. Het Netwerk tegen Armoede roept al langer op om werk te maken van een automatische toekenning van rechten en we nemen deze vraag ernstig. In het verleden is al met het Netwerk tegen Armoede en met andere partners samengewerkt. Zij hebben al ideeën hieromtrent verzameld en de Vlaamse Regering gaat hiermee aan de slag. De bevoegde vakminister staat hiervoor telkens in. Als minister bevoegd voor de armoedebestrijding zal ik het Netwerk tegen Armoede waar mogelijk ondersteunen en zal ik het overleg aanmoedigen.
Ik moet wel een kanttekening maken bij de automatische toekenning van rechten in verband met sociale voordelen. Dit is nooit mogelijk wanneer de sociale voordelen worden toegekend op basis van een sociaal onderzoek. De beoordeling van de resultaten van een sociaal onderzoek voor een aantal voor mensen in armoede belangrijke rechten valt hieronder. Ook het pleidooi van het Netwerk tegen Armoede om de rechten automatisch toe te kennen aan wie grote kosten of bepaalde schulden heeft, is in de realiteit soms moeilijk. De Vlaamse overheid beschikt niet over deze gegevens, wat een automatisering verhindert. In een collectieve schuldenregeling worden sommige rechten automatisch toegekend, maar dan is de gerechtelijke uitspraak de basis. Daarnaast zijn een aantal rechten afgeleid van federale sociale rechten. Wat de mogelijkheden voor automatische rechtentoekenning betreft, zijn we op daar op dat vlak gedeeltelijk afhankelijk van.
Ik wil herhalen wat ik al eerder in het Vlaams Parlement heb gesteld. Zoals in het Vlaams regeerakkoord staat, willen we de sociale rechten meer toekennen op basis van het inkomen dan op basis van het statuut. Dat zal ons toelaten de rechten automatisch toe te kennen aan mensen met een laag inkomen, ongeacht hun statuut. We hebben bewezen dat het groeipakket een betere toekenning van de rechten mogelijk maakt. Zo vermijden we inactiviteitsvallen waardoor mensen rechten verliezen als ze tegen een beperkt loon aan de slag gaan.
De laatste vraag over de budgetten lijkt te suggereren dat de Vlaamse overheid de automatische toekenning van rechten tegenhoudt vanwege de kostprijs van de toekenning aan iedereen die er volgens de regelgeving recht op heeft. Ik kan duidelijk zijn. Ik moet dit formeel tegenspreken. We moeten de mensen maximaal geven waar ze recht op hebben. De onmogelijkheid om rechten automatisch toe te kennen, heeft steeds te maken met de aard van het recht, dat een sociaal onderzoek vergt of waarvoor noodzakelijke en voldoende betrouwbare databases ontbreken. Dit heeft niets te maken met de eventuele onwil van de Vlaamse Regering om hiervoor in de nodige budgetten te voorzien. Ook hier kan ik het groeipakket als voorbeeld nemen. We zorgen dat meer gezinnen een sociale toeslag ontvangen en we stellen hiervoor budgetten ter beschikking.
Mevrouw Wouters heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw uitgebreid antwoord. Een van de punten van kritiek van het Netwerk tegen Armoede luidt dat de Vlaamse Regering naast de ruimte voor verbetering die er nog is, zelfs stappen achteruit heeft gezet. Een van de zaken die worden aangehaald, is de verplichte gemeenschapsdienst. Volgens het Netwerk tegen Armoede zou dit deze mensen viseren en zou de gemeenschapsdienst hen niet dichter bij de arbeidsmarkt brengen. Het tegendeel is waar. Net die verplichte gemeenschapsdienst geeft deze mensen weer structuur, ritme, sociaal contact en zo veel meer. Net het ontbreken van dergelijke attitudes zorgt ervoor dat die mensen gemakkelijker in de armoede blijven hangen en we zien de verplichte gemeenschapsdienst niet als een straf, maar als een stimulans om een volwaardige job te vinden. We zijn blij dat de Vlaamse Regering deze visie deelt. Hoe zult u de negatieve perceptie met betrekking tot gemeenschapsdienst omkeren?
Mevrouw Verheyen heeft het woord.
Het is sowieso positief dat er blijvend wordt ingezet op het verder uitwerken van automatische rechtentoekenning. Bij de bespreking van de beleidsnota hebben we ook al kunnen zien dat er positieve effecten waarneembaar zijn: mensen krijgen nu toeslagen waarvan ze überhaupt niet eens wisten dat ze bestonden, of dat ze daar recht op hadden. Het blijft natuurlijk ook heel erg belangrijk om bij die automatische rechtentoekenning te focussen op de mensen die er het meest nood aan hebben, in de strijd tegen onderbescherming.
In de begrotingstoelichting zien we ook dat u de nodige aandacht hebt voor armoedebestrijding, minister, en dat u een duidelijk klankbord geeft aan de organisaties in het terrein. Zo worden de subsidies voor Netwerk tegen Armoede niet verminderd, en komt er ook een structurele ondersteuning voor succesvolle projecten, zoals onder meer ArmenTeKort vzw.
In het regeerakkoord is er sprake van het toekennen van sociale voordelen op basis van inkomen, en niet op basis van statuut. Dat is ook iets waar we het in deze commissie al meermaals over hebben gehad. Ook het voordeelabonnement bij De Lijn en het recht op gratis water komt dan ter sprake. Ik vermoed dat dit, mits de nodige toegang tot de gegevensbanken en -stromen, ook meteen automatisch zal worden toegekend.
Minister, wat is de stand van zaken met betrekking tot het koppelen van sociale voorwaarden aan inkomen, in plaats van aan statuut? Ik zou graag van u willen weten welke stappen u hierin al hebt gezet. Ik dank u.
Minister Beke heeft het woord.
Wat uw laatste vraag betreft: dat is nog niet concreet, dat is iets wat we nog verder moeten onderzoeken. En wat de gemeenschapsdiensten betreft: dat is een bevoegdheid van mijn collega Crevits, zij zal dat uitrollen. Ze zal dat ook doen op haar gekende manier.
De vraag om uitleg is afgehandeld.