Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening, Energie en Dierenwelzijn
Verslag
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, eind vorig jaar debatteerden we in deze commissie over de beslissing van de Chinese regering om de grenzen voor een hele reeks afvalstromen te sluiten. “Tot nu toe is de China-route een gemakkelijke manier geweest om afval te laten recycleren”, erkende u doen zelf in de commissie.
Vorige week berichtte De Tijd over het feit dat er in China vanaf 1 maart ook strengere regels zullen gelden voor de import van oud papier en karton. Omdat China met 28 miljoen ton per jaar een enorme importeur van oud papier is, heeft de beslissing wereldwijd grote gevolgen. De beslissing van de Chinese regering is uiteraard begrijpelijk en moeten wij aanzien als een kans om ons globale afvalbeleid te herzien en stappen voorwaarts te zetten. Een gecoördineerde en integrale aanpak dringt zich op, waarbij innovatie en technologie en vooral het zogenaamde ‘design to recycle’ of ontwerpen gericht op recyclage, cruciaal zijn.
Minister, ook u deelde deze mening in de commissievergadering van 19 december jongstleden. U erkende dat u dit alles ziet als een kans voor Vlaanderen. U verklaarde al veel langer overtuigd te zijn van het belang om de problematiek van het kunststofafval grondiger aan te pakken dan de vele gefragmenteerde maatregelen die momenteel op tafel liggen, zoals het verbod op plastic zakjes, statiegeld, roze zak, uitbreiding van de blauwe zak enzovoort.
Het komende jaar wordt een belangrijk jaar, minister. Uiteraard pleiten wij voor transparantie en duidelijkheid. Ook u hebt benadrukt dat 2018 een sleuteljaar wordt.
Minister, heeft deze recente beslissing van de Chinese regering een impact op Vlaanderen? Hoe verloopt het overleg en het onderzoek om een btw-verlaging toe te kennen aan producten die bestaan uit gerecycleerd materiaal? Wat is de stand van zaken van de studie in opdracht van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) hieromtrent? Die liep in december jongstleden, maar zou op korte termijn worden afgerond. Dat was uw antwoord in de vorige commissievergadering omtrent deze materie.
Wat is de stand van zaken van de herziening van de richtlijn inzake verpakking en verpakkingsafval die in een verstrenging van de recyclagedoelstellingen voor verpakkingsafval voorziet en een meer geharmoniseerde monitoring als doelstelling heeft? Wanneer zal dit door de Raad, het Europees Parlement en de Commissie worden bekrachtigd? Hebt u al overleg gehad met uw federale collega’s om via productnormering producenten ertoe aan te zetten gerecycleerde plastics te produceren en op de markt te brengen? Hebt u overleg met uw federale collega om inzake productnormering bepaalde percentages gerecycleerd plastic in producten vast te leggen? Zo ja, hoe loopt dit overleg? Op welke manier wenst u als minister werk te maken van een totaalvisie op ons afvalbeleid of, zoals u zelf hebt verklaard in de commissievergadering van 19 december, een totaal nieuwe aanpak? Welke concrete maatregelen zult u nemen?
Minister Schauvliege heeft het woord.
Collega De Vroe, ik heb een heel uitgebreid antwoord met heel veel cijfers en gegevens. Ik zal beginnen met de cijfers van 2016. In 2016 werden 834 ton Vlaams huishoudelijk folieafval en zo'n 40.000 tot 50.000 ton Belgische kunststofafvalstromen afkomstig van bedrijven naar China geëxporteerd.
De voornaamste stroom waar we nu met een overaanbod kampen, is die van de minder zuivere folies. Er bestaan in Europa wel enkele verwerkingseenheden, maar de kans dat Belgisch materiaal daar naartoe kan gaan, is voorlopig niet zo groot. Er is dus nood aan bijkomende verwerkingscapaciteit en innovatie. Het uitbouwen van een eigen verwerkingscapaciteit is niet de taak van de overheid, maar van de verwerkingssector.
Voor de afzet van papier stellen we vast dat er in Europa een daling is van de prijs die wordt aangeboden voor papierafval. China legt strengere normen op voor de vervuilingsgraad van papier. Daardoor geraken sommige papierafvalstromen niet meer geëxporteerd. Het aanbod aan papierafval in Europa is zo groter dan de vraag. Dit zorgt voor een neerwaartse druk op de prijzen voor papierafval. In Vlaanderen hebben we door de goed georganiseerde gescheiden papier- en kartoninzameling veel stromen met een hoge kwaliteit. Toch zien we ook voor die stromen een daling van de prijs. Dit benadrukt nogmaals het belang van een goede gescheiden inzameling van papier en karton om ervoor te zorgen dat de prijs die men ervoor krijgt, zo hoog mogelijk is. Voor vervuilde stromen zou die prijs mogelijk negatief kunnen worden.
OVAM bekijkt samen met GO4CIRCLE voor welke producten het interessant zou zijn om een btw-verlaging toe te kennen als ze een bepaald gehalte aan gerecycleerd materiaal bevatten. Ook de federale overheid is bij deze gesprekken betrokken. Binnenkort wordt er een platform opgericht waar ambtenaren van de drie gewesten en de federale overheid met elkaar zullen afstemmen over het nemen van maatregelen ter verhoging van de afzetmarkt voor recyclaten. Dit kan via aankoopbeleid, btw-verlaging, aanpassen van belemmerende regelgeving en dergelijke. Ik hoop dat dit platform een goede basis vormt voor een betere afstemming tussen de gewestelijke en de federale overheid en het beleid dat daar wordt gevoerd.
De studie is afgerond. OVAM heeft in kaart gebracht welke producten en productgroepen nu reeds op de markt zijn met kunststofrecyclaat en welke producten en productgroepen potentieel hebben voor het inzetten van kunststofrecyclaat. Hierdoor geeft de studie enerzijds informatie voor het duurzaam aankoopbeleid van de overheid en anderzijds geeft het een zicht op de potentiële Belgische afzetmarkt. De studie onthult hiermee ook waar opportuniteiten liggen voor Belgische bedrijven. Uit de studie blijkt dat voor een beleid met als doel het verhogen van de inzet van kunststofrecyclaten, de actoren in de bouwsector het gemakkelijkst bereikbaar zijn, omdat de meeste kunststoffen in deze sector geconsumeerd worden, namelijk 20 procent, maar ook omdat de overheid een aanzienlijke impact kan hebben via haar aankopen in de bouw, namelijk 30 procent. Bovendien is het aandeel van in België geproduceerde kunststoffen in dit segment het grootst, namelijk 40 procent. Voor verpakkingen is dit veel minder, maar 16 procent, en voor automotive of elektrische en elektronische apparatuur is het aandeel Belgische kunststoffen te verwaarlozen. De studie is een inspiratiebron voor het overleg over een toekomstige btw-aanpassing.
Daarnaast bleek ook dat normering een hinderpaal kan zijn. Zo wordt de inzet van PVC-recyclaat verhinderd door de Europese normen die gehanteerd worden binnen het BENOR-keurmerk. Die zijn gebaseerd op specifieke grondstofeisen. Vanuit technisch standpunt is er echter geen reden om het gebruik te verbieden. Daarom beveelt de studie aan om functioneel te specifiëren in bestekken op basis van de performantievereisten van het eindproduct, in plaats van op grondstofeisen of keurmerken die normen op basis van grondstofeisen hanteren.
De onderhandeling over de herziening van de richtlijn inzake verpakking en verpakkingsafval is bijna rond. Ze wordt in principe in de komende weken aan de Raad en het Europees Parlement voorgelegd. Normaal zou dat voor de zomer nog moeten worden gepubliceerd. Er staat ook een omzettingstermijn in van twee jaar.
Binnenkort wordt er op ambtelijk niveau een overleg gestart rond circulaire economie. Gezamenlijke maatregelen ter verhoging van de afzetmarkt voor recyclaten zijn een belangrijk punt op de agenda. Zo zullen onder meer de resultaten van de studie worden gebruikt om product per product te overlopen wat de meest passende maatregel is om het gehalte aan gerecycleerd materiaal te verhogen.
In het verpakkingenbeleid moeten we in de eerste plaats streven naar het voorkomen van het gebruik van wegwerpverpakkingen. Op basis van cijfers van Fost Plus stel ik vast dat de hoeveelheid op de markt gebrachte verpakkingen in België tussen 2009 en 2016 is gestegen met meer dan 40.000 ton. Dit komt neer op een stijging van 5 procent op 8 jaar. Het grootste deel van deze stijging, namelijk 30.000 ton, is te wijten aan kunststofverpakkingen. Die zijn de voorbije 8 jaar met ongeveer 15 procent toegenomen. Natuurlijk wordt deze groei voor een belangrijk deel verklaard door de groei van de economie. Binnen de groep kunststofverpakkingen zijn het vooral de verpakkingen die nu niet in de PMD-zak mogen, die in aantal zijn toegenomen. Dit benadrukt voor mij het belang van een preventiebeleid.
Wat de zwerfvuilproblematiek betreft, moeten we vaststellen dat de omvang van het probleem is onderschat. De totale hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen werd voor het eerst in kaart gebracht voor 2013. Een studie in opdracht van OVAM kwam tot de conclusie dat de hoeveelheid zwerfvuil toen ongeveer 17.500 ton bedroeg. De kost voor het opruimen van dit zwerfvuil werd geraamd op 60 miljoen euro. Twee jaar later is er in opdracht van OVAM een vervolgstudie uitgevoerd waar ook een peer review op is toegepast. Dat kwam uit op ongeveer 20.400 ton en een opruimkost van ongeveer 160 miljoen euro. Hieruit mogen we echter niet besluiten dat de hoeveelheid zwerfvuil zo drastisch is toegenomen. De verschillen zijn voor een groot deel te wijten aan de gebruikte methodiek. De maatschappelijke kost van zwerfvuil is wel groter dan oorspronkelijk geschat. De urgentie is groot, voor alle duidelijkheid.
Een geïntegreerde aanpak voor het verpakkingsafval dringt zich op.
Fost Plus financiert vandaag de gescheiden inzameling en recyclage van verpakkingen. Er is een bijdrage via het halve europrogramma en een vrijwillige bijdrage. Deze financiering van de Mooimakers door de verpakkingsverantwoordelijken moet wettelijk worden verankerd. Nu is dat nog altijd vrijwillig. Het zal immers absoluut noodzakelijk zijn om de komende jaren te blijven inzetten op de vijfpijleraanpak, en in deze context komt ook statiegeld ter sprake. Ik heb aan OVAM gevraagd tegen einde maart een evaluatie te maken van de resultaten van het versterkte zwerfvuilbeleid.
Daarnaast moet er meer aandacht komen voor het ontwerp van verpakkingen. Ik denk hierbij aan een sterkere differentiatie van de Groene Puntbijdragen zodat verpakkingen die niet recycleerbaar zijn, sterker worden benadeeld ten opzichte van verpakkingen die dat wel zijn.
Kassazakjes voor eenmalig gebruik kunnen gemakkelijk worden vermeden door gebruik te maken van herbruikbare zakken. Het gebruik van wegwerpkassazakken moet worden uitgefaseerd. Een verbod is een eerste stap. Dan moet worden bekeken wat het effect is van dit verbod om eventueel verdere stappen te zetten. Daalt het gebruik of is er alleen een verschuiving? Dat moeten we bekijken voor papieren zakken.
Voor de consument moet er een duidelijke sorteerboodschap zijn. De PMD-inzameling moet worden uitgebreid naar een inzameling van alle recycleerbare plasticverpakkingen, eventueel van alle kleine kunststofvoorwerpen. In een overgangsperiode kan de inzameling van PMD, aangevuld met de inzameling van restplastics, blijven bestaan.
Er moet in Vlaanderen bij voorkeur worden geïnvesteerd in betere sorteer- en recyclage-infrastructuur. Op die manier kan de sector worden ondersteund in de omslag naar een meer doorgedreven recyclage. Conform de beslissing van de Vlaamse Regering van november 2017 wordt er voor 30 miljoen euro aan extra investeringsmiddelen gepland voor de circulaire economie in Vlaanderen. Een gedeelte hiervan wordt gebruikt ter ondersteuning van een betere recyclagecapaciteit voor verpakkingen.
Collega De Vroe, u ziet het, een heel omstandig antwoord omdat er van alles beweegt.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, uiteraard moeten we er proberen voor te zorgen dat we liefst naar 100 procent recyclage gaan, want uiteraard is het de doelstelling van ons allemaal om zo weinig mogelijk te verbranden.
Minister, ik heb heel veel herhalingen gehoord van het verleden, onder andere dat de zwerfvuilproblematiek zwaar onderschat is geweest, maar ik ben wel blij te vernemen – dat was nieuw – dat we eind maart de evaluatie mogen ontvangen van het versterkt zwerfvuilbeleid , en daar kijken we uiteraard naar uit, om dan nadien de nodige maatregelen te nemen.
Minister, onze partij is uiteraard een heel groot voorstander van de circulaire economie. We zijn dan ook tevreden dat daar extra middelen voor werden uitgetrokken. Sowieso is het heel jammer te vernemen dat de kunststofverpakkingen, de wegwerpverpakkingen waar we allemaal zoveel mogelijk van af willen, met 15 procent zijn toegenomen. Dat komt opnieuw heel hard aan. We moeten met z'n allen zorgen dat de recyclagegraad toeneemt. Ik heb u daar al meermaals over bevraagd. U hebt daarnet gesproken over de nood aan innovatie en verwerkingscapaciteit. Op welke manier gaat u ervoor zorgen dat er nog meer op innovatie wordt ingezet voor de afvalverwerking en -recyclage? Daar blijf ik wat op mijn honger zitten. Dat is heel belangrijk.
Verder kijk ik uit naar de maatregelen inzake de btw-verlaging op gerecycleerde plastics. Ik ben een heel groot voorstander van biodegradeerbare plastics. Wat is uw visie daarop? Op welke manier wilt u werk maken van een totaalvisie op ons afvalbeleid, zoals u in de commissievergadering van 19 december hebt verklaard? U hebt een aantal maatregelen aangekondigd. Ik had gehoopt een totaalbeeld te krijgen van uw visie. Uiteraard zullen we u verder blijven bestoken met bijkomende vragen.
De heer Nevens heeft het woord.
Minister, ik had begrepen dat mevrouw De Vroe een totaalvisie vroeg op het afvalbeleid. U hebt een aantal specifieke zaken toegelicht, maar ik mis het totale verhaal over afval. Dat is minder verpakking, meer recycleren, minder verbranden, minder restafval en producentenverantwoordelijkheid. Ik snap dat u niet alle tools in handen hebt om dat te doen, want productnormen zit bij de federale overheid. Ook Europa speelt een grote rol. Dat hebt u ook gezegd in uw antwoord. U botst op de grenzen van wat in uw mogelijkheden ligt. Toch is het de bedoeling om van ons afvalprobleem en de circulaire economie een positief verhaal te maken.
Het is goed dat u zegt dat u het verhaal van China dat vandaag op zijn einde loopt, als opportuniteit ziet en om daarmee aan de slag te gaan. Het zijn inderdaad de verwerkingscapaciteit, de innovatie en de bedrijven die aan de slag moeten om met wat we vandaag recycleren iets nuttigs te doen en om het een tweede leven te geven zodat we de kringlopen kunnen sluiten.
Ik heb de indruk dat er wat onwil is bij de producenten van verpakkingsmateriaal. Als zij er bewust voor kiezen om verpakkingsmateriaal op de markt te brengen dat niet of slecht recycleerbaar is, dan zal men in een vicieuze cirkel blijven draaien en dan zal men altijd voor het goedkoopste kiezen, en dat is het materiaal waar we niks mee kunnen doen en waar we blijven mee zitten. Daarvan zullen zich grote bergen opstapelen in Vlaanderen. Die tendens is er al. U hebt terecht gezegd dat China heel selectief is in wat het nog wil aannemen. Vandaag is de vervuilingsgraad voor sommige verpakkingsmaterialen dermate groot dat men er meer werk aan heeft om er iets van te maken, dan dat het sop de kool waard is. Ik volg u in uw redenering dat de kwaliteit van wat we recycleren, beter moet zijn.
Minister, ik zal een aantal suggesties doen voor papier en karton. U kunt Fost Plus verplichten om elke burger een container te geven. Vandaag wordt papier en karton in bulk verzameld, gewoon los op de stoep in een kartonnen doos. U kent de weersomstandigheden in België: dat gaat vliegen, het veroorzaakt waaivuil en zwerfvuil. Gelukkig is de kwaliteit van wat in Vlaanderen wordt ingezameld goed. In andere Europese landen worden er andere principes gehanteerd om papier en karton in te zamelen. Wij hebben andere fracties. De kwaliteit van papier en karton is daar veel slechter. Een geluk.
Al bij al zullen de lokale besturen, vertegenwoordigd door hun intercommunales, ook weer het kind van de rekening zijn, want de papierprijs dreigt in te storten. Het is nu net de papierprijs die er kan voor zorgen dat we selectief kunnen ophalen, dat de factuur voor de inwoners wat kleiner is. Daarom pleit ik voor regels voor Fost Plus om de kwaliteit te bewaken van de ophaling.
Ik heb nog een vraag over de resultaten van het zwerfvuilbeleid. U zegt dat de OVAM einde maart de resultaten kenbaar zal maken. Ik hoor andere signalen. Er is vandaag nog geen studiebureau aangesteld, er is nog geen bestek klaar. Wat is het tijdspad van de resultaten van de OVAM in het kader van het zwerfvuil?
De heer Tobback heeft het woord.
Mijnheer Nevens, u zou er niet slecht aan doen een aantal van uw zeer pertinente vragen te vertalen in een vraag om uitleg. Zo kunt u ze zelf stellen. Misschien kunt u dat doen naar aanleiding van wat nu des te meer gebleken is noodzakelijk te zijn, namelijk de voortzetting van onze hoorzittingen over zwerfvuil, plastic afval enzovoort. Ik dank de collega's om nog eens te onderstrepen hoe dringend dat wel is. We hebben aan de commissiesecretaris een aantal suggesties van experts doorgestuurd, van mensen die thuis zijn in biopackaging, afbreekbare verpakkingen, nieuwe technologieën, nieuwe methoden enzovoort. Ik dring aan dat men bij de regeling van de werkzaamheden daar deze keer wel mee instemt.
We hebben deze discussie al een tijdje geleden gehad, want ook het punt over de beslissing van China is niet nieuw. Ik had toen begrepen dat er bijzonder weinig van ons plastic afval naar China gaat op dit moment en dat dit niet zo'n acuut probleem is. Er komt meer afval in onze grachten terecht dan er naar China gaat. Misschien is dat wel een belangrijkere prioriteit op dit ogenblik.
Het verwondert mij een beetje dat de collega's vragen naar een totaalvisie op het afvalbeleid. We hebben dat recentelijk samen goedgekeurd in de Vlaamse Regering. We hebben ons uitvoeringsplan huishoudelijke afvalstoffen. Daar zit de totale visie in van het afvalbeleid. Misschien hebben de collega's dat gemist, maar dat hebben we samen goedgekeurd. Daarnaast hebben we het verpakkingsbeleid. Het klopt dat we bepaalde zaken samen moeten bekijken. Die heb ik daarnet overlopen in mijn antwoord.
Mijnheer Nevens, het is heel belangrijk dat de recycleerbijdrage, of de Groene Puntbijdrage zoals we die noemen, voor niet-recycleerbare materialen groter is dan voor recycleerbare materialen. Vandaag is dat zo. Er is effectief een incentive om op een ander niveau in te zetten. Ik heb ook genoteerd dat u pleit voor een nieuw soort milieubox, een soort container die bij de mensen thuis staat, waar mensen hun papier in zouden moeten verzamelen.
Over de cijfers van het zwerfvuil en de initiatieven van de Mooimakers is er misschien wat verwarring. Er zijn twee zaken: om de twee jaar worden de cijfers door een grote studie opgelijst. Voor de komende jaren moet dat worden aanbesteed. Wat wij natuurlijk hebben gevraagd en wat ook zo was afgesproken, is dat we de cijfers van de inspanningen die zijn gebeurd op het vlak van zwerfvuil in 2017, zullen hebben tegen einde maart. Dat zal een belangrijke indicatie geven van wat op het terrein gebeurt. Op basis daarvan moeten zeker een aantal knopen worden doorgehakt. Ook dat is afgesproken in de Vlaamse Regering.
Collega's, ik denk dat we allemaal hetzelfde willen. We willen nog betere resultaten halen. We hebben het altijd goed gedaan, maar stilstaan is achteruitgaan. We moeten dus een aantal belangrijke stappen vooruit zetten. Als het van mij afhangt, moeten we de plasticzakjes dringend verbieden. Ik ben ook een groot voorstander van een grote producentenverantwoordelijkheid, inclusief het statiegeld. Die knopen zullen we binnenkort politiek moeten doorhakken.
Minister, ik stelde deze vervolgvraag, voortbordurend op wat u zelf hebt gezegd. De vorige keer hebt u zelf gesteld dat we af moeten van die gefragmenteerde aanpak. We hebben het over de zakjes, dan over het statiegeld, dan over de producentenverantwoordelijkheid. We moeten naar een nieuwe, totale aanpak gaan. Vandaar dat ik deze vraag om uitleg als een vervolgvraag heb gesteld. Uiteraard kennen we het afvalstoffenplan. We hebben er in de commissie al veelvuldig over gedebatteerd.
De vraagstelling was echter, zoals ik net zeg, een voortborduren op uw laatste antwoord. Wat dat betreft, had ik wel verwacht dat u met nieuwe, concrete maatregelen, met een nieuwe totaalvisie zou komen, en eigenlijk sluit u nu af met opnieuw een gefragmenteerde aanpak. Ik had als antwoord dus toch eigenlijk een andere aanpak verwacht van u vandaag, maar ik kom er zeker nog op terug.
De vraag om uitleg is afgehandeld.