Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening, Energie en Dierenwelzijn
Vraag om uitleg over de recyclage van smartphones in Vlaanderen
Verslag
De heer Vanbesien heeft het woord.
Greenpeace bracht recent een rapport uit: ‘From Smart to Senseless: The Global Impact of Ten Years of Smartphones’. Er komt heel veel e-waste van kleine IT-producten zoals smartphones bij. Volgens de recentste cijfers ging het in 2014 om 3 miljoen ton. Voor de fabricage van die smartphones worden meer dan zestig verschillende materialen gebruikt. De meeste toestellen hebben een design dat recuperatie van materiaal zeer moeilijk maakt. De meeste modellen hebben batterijen die zeer moeilijk te vervangen zijn, wat leidt tot het vervangen van het hele toestel als er problemen zijn met de batterij. En er is heel veel energie voor nodig. Sinds 2007 is ongeveer evenveel energie gebruikt om smartphones te fabriceren als het jaarlijks energieverbruik in heel India.
Zowel op het vlak van design als van het hergebruik en de materiaalrecuperatie kan en moet het dus een pak beter.
In een reactie op de studie liet Recupel weten dat in België slechts een kleine fractie van de afgedankte gsm’s effectief wordt gerecycleerd. Zij schatten het op 5 procent. Dat is iets meer dan wereldwijd, waar het om slechts 2 procent zou gaan. Maar het is toch veel te weinig. Dat zegt Recupel zelf.
Nog volgens Recupel belandt jaarlijks per Belg 1,53 kilogram elektronisch afval in de restafvalzak. In 2015 kwamen, na twee kortlopende inzamelacties, meer dan 50.000 gsm-toestellen en -laders binnen bij Recupel.
Minister, hoe schat u het probleem in Vlaanderen in?
Plant u initiatieven op de verschillende vlakken, om de graad van hergebruik, herstel en recyclage van gsm’s en smartphones te verhogen?
Op welke wijze zijn de algemene doelstellingen voor hergebruik, recyclage en nuttige toepassing uit VLAREMA voor afgedankte elektrische en elektronische apparaten ook van toepassing op smartphones?
Moet de milieubeleidsovereenkomst met de sector van die afgedankte elektrische en elektronische apparaten voor deze specifieke afvalstroom niet worden aangescherpt?
Zult u ook op Europees niveau er mee op aansturen dat de doelstellingen van de betreffende richtlijn worden aangepast?
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
De heer Vanbesien heeft het kader al heel goed geschetst. Van recyclage en hergebruik van de materialen die in gsm’s worden gebruikt, is amper sprake volgens Greenpeace. Volgens Recupel valt de inzameling en recyclage van gsm’s zwaar tegen. In België wordt slechts een kleine fractie van de afgedankte gsm’s effectief gerecycleerd. Hierdoor komen er ook oude gsm’s in de gewone huisvuilniszak terecht. Volgens Recupel belandt op die manier jaarlijks 1,53 kilogram elektronisch afval per Belg in de gewone huisvuilniszak. Dat is toch aanzienlijk. Nochtans kan iedereen bij aankoop van een nieuwe smartphone het oude toestel inleveren bij de verkoper, zoals dat kan met koelkasten of wasmachines.
Helaas wordt wereldwijd amper 2 procent van alle gsm’s gerecycleerd. Dit is een heel teleurstellend resultaat, daar in veel gevallen onze smartphones waardevolle metalen bevatten.
Minister, hebt u kennis genomen van het desbetreffende rapport? Zo ja, wat zijn voor u de belangrijkste conclusies? Hoe staat u ten aanzien van de vaststelling dat de inzameling en recyclage van gsm’s niet optimaal verloopt? Op welke manier is er in de conceptnota en in de startnota Transitieprioriteit Circulaire Economie rekening gehouden met deze problematiek? Hoe past deze problematiek in het strategisch transversaal thema circulair ondernemen? Welke mogelijke acties kunnen uit dat thema specifiek voor deze problematiek voorvloeien? Op welke manier zal, in het kader van het traject circulaire economie dat op 1 januari 2017 een aanvang heeft genomen, de inzameling en recyclage van gsm’s geoptimaliseerd worden? Zult u dit dossier ter sprake brengen op het driemaandelijks interregionaal overleg tussen Recupel en de drie gewesten? Werd deze problematiek op Europees niveau al aangekaart door Vlaanderen? Zo ja, wanneer en welke aanpak verdedigde Vlaanderen daar dan?
Minister Schauvliege heeft het woord.
Dames en heren, ik ben het eens met de vier conclusies van het rapport van Greenpeace: het gebruik van schadelijke stoffen moet verminderd worden, het gebruik van gerecycleerd materiaal moet gestimuleerd worden, de levensduur van de apparaten moet verlengd worden en de producenten moeten aangemoedigd worden hun productieproces met groene energie te onderhouden.
De inzameling van gsm’s en smartphones verloopt inderdaad nog niet optimaal. Uit de bezitsmeting van 2015, uitgevoerd door Recupel, blijkt dat werkende gsm’s en smartphones vaak thuis bewaard worden, meestal als reserve, zodat ze niet in het hergebruiks- of recyclagecircuit terechtkomen. Een klein deel komt ook nog steeds in het restafval terecht, ondanks uitvoerige sensibilisering. In Vlaanderen worden jaarlijks bijna 1 miljoen gsm-toestellen afgedankt, maar in de huishoudens blijken nog eens 3 miljoen ongebruikte toestellen aanwezig te zijn.
Dat is ook een van de redenen waarom ik een drietal jaar geleden de regelgeving heb aangepast om de inzameling van klein elektronisch materiaal mogelijk te maken in scholen en bedrijven. Daar waren hele leuke acties aan gekoppeld en het was een succes. Scholen die heel veel gsm’s inzamelden, kregen dan geschenken, zoals een laptop of een pc. Dat werkt bijzonder goed.
In Vlaanderen bedroeg de hoeveelheid die werd ingezameld 73.163 ton of 44,7 procent in 2015. Ondanks het feit dat de inzameling gratis is en er veel communicatie gevoerd wordt, blijft die afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA) in de vuilniszak belanden of in de kast liggen. Dit moet verbeteren en ik zal me hier ook voor blijven inzetten. Naast een verhoogde inzameling zal ik ervoor ijveren om toestellen die nog in aanmerking komen voor herstel of hergebruik in de gebruiksmarkt te houden, alvorens ze naar recyclage gaan.
In de startnota Circulaire Economie wordt er enerzijds een proactieve aanpak gehanteerd onder de vorm van een rollend werkprogramma rond een beperkt aantal transversale thema’s. De komende twee jaar focust Vlaanderen Circulair op de thema’s circulair aankopen, circulaire stad en circulair ondernemen. Naast dit aanbodgestuurde rollend werkprogramma hanteert Vlaanderen Circulair ook een vraaggedreven aanpak waarbij wordt ingespeeld op vragen en behoeften van verschillende stakeholders, en waar faciliterend wordt opgetreden naar initiatieven rond circulaire economie. Als een aantal partners aangeven dat ze specifiek rond deze stroom willen werken, zal worden nagegaan op welke manier Vlaanderen dat kan bewerkstelligen.
Circulair ondernemerschap, waaronder het toepassen van circulaire businessmodellen zoals product-dienstcombinaties, kunnen bijdragen tot een langere levensduur en een hogere inzamel- en recyclagegraad van afgedankte gsm’s. Op deze manier worden ook de producenten gestimuleerd om in te zetten op circulaire, modulaire en duurzamere smartphones. De problematiek zal ook worden meegenomen in het traject voor een ‘roadmap circulair ondernemen (2017-2022)’.
Ook op Europees niveau is het probleem reeds lang gekend en besproken. Net daarom werden in de AEEA-richtlijn van 2012 de inzameldoelstellingen verstrengd. Vanaf 1 januari 2016 moet het inzamelpercentage 45 procent bedragen, vanaf 1 januari 2019 zelfs 65 procent. Deze werden geïmplementeerd in het Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (VLAREMA) in 2014. Sindsdien is iedereen die AEEA inzamelt of verwerkt, verplicht hierover te rapporteren. Deze verplichte rapportering laat ons toe een beter zicht te krijgen op de verschillende materiaalstromen en bij te sturen. In 2015 zamelden we in Vlaanderen 11 kilogram per inwoner in via Recupel, wat neerkomt op een inzamelpercentage van iets meer dan 44,7 procent. Alle afgedankte apparaten die buiten het systeem van Recupel werden ingezameld, zitten niet in deze cijfers vervat.
De doelstellingen zijn geldig voor alle apparaten, dus ook voor gsm’s en smartphones. De inzamel- en recyclagecijfers worden echter gezamenlijk gerapporteerd. Zo zitten gsm’s en smartphones vervat in de rapportering voor informatie- en telecommunicatietechnologie (ICT). Hierin zitten bijvoorbeeld ook computers, printers en alarmsystemen. Er is geen afzonderlijke doelstelling voor smartphones. Voor elk type apparaat een afzonderlijke doelstelling en registratie invoeren, zou leiden tot heel veel administratieve rompslomp en levert eigenlijk ook geen meerwaarde voor het milieu.
De aangescherpte doelstellingen zitten ook vervat in de lopende milieubeleidsovereenkomst. Die werd goedgekeurd op 13 november 2015 en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 18 april 2016. Ook de minimale verwerkingsdoelstellingen van VLAREMA zijn opgenomen, waaronder die voor totaal hergebruik en recyclage. Voor hergebruik en herstel wordt, net zoals in de richtlijn, geen aparte doelstelling geformuleerd.
In het beheersplan en de jaarlijkse uitvoeringsplannen worden met de producenten wel nieuwe initiatieven afgesproken om meer toestellen naar hergebruik en herstel te sturen.
De verhoogde inzameldoelstellingen voor alle AEEA zijn een eerste stap. Recupel plant projecten om de bestaande inzameling te onderzoeken en te verhogen. Recupel voert gerichte sensibiliseringscampagnes en voorziet in bijkomende gratis inzamelkanalen, zoals de inzamelboxen voor klein elektro in de winkelpunten. Daarnaast willen we in de toekomst projecten opzetten om herstel en hergebruik te promoten. Dit wordt regelmatig besproken op het overleg met Recupel.
De heer Vanbesien heeft het woord.
Minister, ik blijf een beetje op mijn honger zitten. U erkent het probleem. Daarnaast verwijst u naar initiatieven die u in het verleden al hebt genomen, maar die dus duidelijk het probleem niet hebben opgelost. U gebruikt woorden als ‘ik ga erop inzetten’, ‘ik ga ervoor ijveren’, ‘ik ga het onderzoeken’, ‘we gaan sensibiliseren’, ‘ik ga het meenemen’. Er is toch een specifiek probleem voor smartphones. Ik begrijp wel dat u zegt dat we het allemaal niet te bureaucratisch mogen maken. Het specifieke probleem van smartphones is dat het iets kleins is, iets anders dan een printer of wat ook dat niet in de weg ligt als het thuis blijft liggen. Het is ook complex omdat er zoveel materialen zo compact worden gebruikt.
U zegt dat u geen specifieke cijfers hebt als het gaat over AEEA, dat u geen specifieke doelstellingen hebt voor smartphones. Het enige wat er nog kan gebeuren, is nog meer sensibilisering. Als u het probleem onderkent – dat hebt u beaamd in uw antwoord –, dan zijn er beleidsmatig toch ook maatregelen, specifiek voor smartphones, nodig.
Minister, u hebt inderdaad het probleem erkend, en dat is ook logisch. U had het over de proactieve aanpak volgens de circulaire economie. In deze zaak is het heel belangrijk dat men van bij de conceptfase van zulke producten goed nadenkt over recyclage en hergebruik van de verschillende componenten. Dat is heel belangrijk.
Het is ook duidelijk dat er grote inspanningen moeten komen van Europa in deze materie. Ik weet niet meer of u op mijn laatste vraag, of deze problematiek ook door Vlaanderen op het Europese niveau werd aangekaart, hebt geantwoord. Ik heb het niet gehoord. Mocht u toch hebben geantwoord, dan heb ik het gemist. Zo niet, dan hoor ik graag uw reactie.
Er wordt al gecommuniceerd, er wordt geprobeerd om mensen bewust te maken van dit probleem, maar het is duidelijk dat die bewustwording er in de praktijk niet is. Dat hebt u zelf aangehaald. Misschien is het omdat ze het toestel laten liggen als reservetoestel. Ik vraag me toch af of het voor veel mensen niet is omdat er veel persoonlijke gegevens op staan. Heel veel mensen weten niet hoe ze die daar af kunnen krijgen. Voor veel mensen zit dat in de private sfeer. Dat probleem is toch hetzelfde met laptops. Ik ben benieuwd naar de cijfers daarover. Dat is exact hetzelfde: privésfeer, recyclage, diverse componenten.
Minister, als u de cijfers niet bij hebt, is het misschien nuttig om die na te sturen. Als het niet mogelijk is, zal ik die cijfers opvragen via een schriftelijke vraag.
Minister Schauvliege heeft het woord.
Mijnheer Vanbesien, we hebben al een versoepeling doorgevoerd. Dat werkt wel, die sensibilisering naar scholen met een soort wedstrijd voor kinderen om zo veel mogelijk afgedankte gsm’s en smartphones in te zamelen waar ze dan iets voor in de plaats krijgen. Ik zie de meerwaarde niet in van aparte cijfers bij te houden. Ik geloof meer in sensibilisering en in het voeren van dergelijke positieve acties.
Collega De Vroe, u neemt me de woorden uit de mond. Als een scherm van een oude smartphone kapot is, loont het de moeite niet meer, en in plaats van die te laten herstellen, koopt men een nieuwe, maar je weet dat je de gegevens die daarop staan, er niet af krijgt. Als je dat inzamelt, weet je ook niet wat er met die gegevens gebeurt. Hetzelfde geldt voor een pc. Wie zijn wij om te weten hoe je daar alles gemakkelijk af kunt krijgen zodat een of andere computerbolleboos er niet nog alles uit kan halen? Ik ben ervan overtuigd dat dat de grootste drempel is. Als we dat kunnen oplossen, zouden de meeste mensen geneigd zijn om die toestellen voor recyclage binnen te brengen.
Misschien moeten we daarover vanuit de OVAM een werkgroep oprichten en eens nagaan hoe we richtlijnen of geruststellende boodschappen kunnen sturen, of duidelijk maken dat die toestellen naar een veilig circuit gaan. Misschien moeten we dat beter bekijken en ook meer bekend maken. Een reservetoestel zul je ook wel hebben, maar geen drie of vier reservetoestellen. Daar moeten we meer aan werken.
Ik zal navragen of we meer duidelijkheid kunnen geven over die specifieke cijfers. Op het Europese niveau hebben wij dat al aangekaart, en het is daar ook al besproken. Ik heb in mijn antwoord ook verwezen naar de richtlijn, die eigenlijk een verstrenging is richting 2019.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.