Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Minister, naar aanleiding van het ‘vuilniszakkenincident’ wil ik het hebben over de deontologie van programmamakers van onze openbare omroep.
De VRT heeft een erg uitgebreid programmacharter. Het programmacharter bepaalt de verantwoordelijkheden met betrekking tot deontologie van de programmamakers, hun leidinggevenden en degenen die beslissen over de uitzendingen. Tegelijk verduidelijkt het hun rechten met betrekking tot onder meer de redactionele onafhankelijkheid. Het programmacharter geldt voor alle programma’s en multimediadiensten op alle media, dus voor radio, tv, internet en mobiele toepassingen, zowel voor interne producties als voor programma’s van externe productiehuizen en aankoop. Het charter bevat richtlijnen voor wat de VRT uitzendt en voor de manier waarop de omroep zijn programma’s produceert.
Het programmacharter is opgebouwd rond zeven thema’s: creatief en verantwoordelijk, integer en onafhankelijk, maatschappelijk relevant en pluriform, gehecht aan waarheid en verantwoording, fair en met respect, aandacht voor de gevoeligheden van het publiek, open en eerlijk.
Om het charter effectief toe te passen wordt het kwaliteitsmanagement uitgeoefend door een kwaliteitscoördinator en een kwaliteitsbeheerder. De kwaliteitsbeheerder is de voorzitter van de programmacharterraad. Structurele klachten en bijzondere vragen worden door de programmacharterraad behandeld.
De VRT wil met het programmacharter, de kwaliteitsbeheerder en de programmacharterraad deontologische vragen en problemen preventief en proactief aanpakken om zo de kwaliteit van haar programma's en multimediadiensten te verhogen. Het invoeren van het programmacharter biedt de programmamakers meer zekerheid en bescherming bij de uitvoering van hun taken.
Het programmacharter bevat ook bepalingen met betrekking tot verborgen opname, respecteren van de privacy. Daarin staat: “We respecteren ook de privacy van bekende Vlamingen en melden privégegevens slechts weloverwogen, rekening houdend met relevantie, maatschappelijk belang en de mate waarin de betrokkene zelf met zijn privéleven naar de media stapt. We werken met toestemming en zijn terughoudend met impliciete toestemming.”
Het Radio 2-programma ‘De Inspecteur’ heeft in het kader van zijn Grote Afvalonderzoek via een soort guerrilla-actie met een verborgen camera de vuilzakken meegenomen bij enkele bekende Vlamingen. In de pers lazen we dat deze BV’s vooraf op de hoogte waren gebracht en hun toestemming hadden gegeven. De undercoverbeelden van hun vuilniszakdiefstal zouden in scène zijn gezet door de zogenaamde eco-warriors. Deze BV’s reageerden dan wel furieus op de diefstal op Twitter, maar zij speelden het spelletje blijkbaar mee om aandacht te vragen voor het Grote Afvalonderzoek. Vlaams minister van Leefmilieu Schauvliege werd evenwel niet vooraf op de hoogte gebracht van de geplande vuilniszakdiefstal en was daar niet zo mee opgezet. Uiteindelijk kreeg ze haar vuilniszak ongeopend terug van de VRT en zei ze zelf dat daarmee de kous af was.
Minister, in een reactie in de krant wordt u als bevoegd minister geciteerd omdat u wilt dat de zaak binnen de VRT verder besproken wordt : “En indien nodig moeten acties worden ondernomen om erover te waken dat de juridische en deontologische regels gevolgd worden.” U was het niet eens met de manier waarop dit verlopen is. Dat verheugt me, want hier is inderdaad een grens overschreden.
Minister, bent u van mening dat de redactie van het Radio 2-programma ‘De Inspecteur’ de bepalingen van het VRT-programmacharter heeft nageleefd bij het maken van de zogenaamde ‘vuilniszakactie’?
Waarom werden de andere BV’s wel vooraf op de hoogte gebracht of werd de vuilniszakdiefstal bij hen in scène gezet, en werd minister Schauvliege niet vooraf geïnformeerd?
Minister Gatz heeft het woord.
Collega’s, ik begin mijn antwoord op deze vraag met de input van de VRT. Het verhaal van de openbare omroep luidt als volgt. Radio 2 wilde samen met de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) het thema van de afvalverwerking onder de aandacht brengen van een breed publiek. Radio 2 voerde samen met OVAM en iVOX onderzoek over verpakkingsgebruik en afvalsortering. Uit de resultaten bleek onder andere dat een meerderheid van de Vlamingen van goede wil is om te sorteren, maar niet altijd 100 procent zeker is over hoe gesorteerd moet worden.
Uitgaande van die vaststelling wilden de programmamakers laten zien dat Bekende Vlamingen, net als een – tussen aanhalingstekens – ‘gewone Vlaming’, sorteren en welke moeilijkheden zij daarbij ondervinden. Na de actie met BV’s en aanvullend op de OVAM-Radio 2-actie, wilden ze dit ook doen met de Vlaamse minister bevoegd voor het leefmilieu en de natuur. Het Radio 2-programma ‘Spits met David’ had het plan om, samen met een afvalexpert, de vuilniszak van de minister te analyseren. De programmakers hadden daarbij als opzet om er een positieve actie van te maken en het afvalvraagstuk en het recycleren van afval op een speelse manier onder de aandacht te brengen. De redactie van Radio 2 wou daarbij zorgvuldig tewerk gaan. Ze was zich bewust van het delicate karakter van de actie die ze voor ogen had. Daarom was er voordien, op 6 februari, overleg geweest van een Radio 2-redacteur met de juridische dienst en de manager beroepsethiek. Tijdens dat overleg werden verschillende zaken geadviseerd. Belangrijk punt was dat de minister vooraf om medewerking moest worden gevraagd. Het ‘scenario’ voorzag ook in die voorafgaande consultatie van de minister, met name in de ochtend van 7 februari met het oog op het uitzenden van het item in ‘Spits met David’ van diezelfde dag. En dat, indien de minister zou meewerken, bij de analyse van haar vuilniszak nooit haar privacy in het gedrang zou worden gebracht. Indien de minister haar medewerking niet zou verlenen, zou het item geschrapt worden. Dat lijken mij dus zeer duidelijke afspraken.
In het Radio 2-ochtendprogramma ‘De Inspecteur’ werd aangekondigd dat de vuilniszak van de minister later die dag, in het programma ‘Spits met David’, zou worden geanalyseerd. Dat gebeurde nog voor de minister daarover was geraadpleegd. Dat ging in tegen de eigen planning van de programmamakers. De VRT geeft aan dat het fout was om de minister pas op de hoogte te brengen van de actie op het moment dat de actie in ‘De Inspecteur’ werd gepromoot. Dat had volgens de VRT eerder moeten gebeuren. Daarmee ging de Radio 2-redactie in tegen haar opgebouwde scenario en werd de indruk gewekt dat Radio 2 zonder overleg met de minister zou handelen, op gevaar af haar privacy te zullen schenden. Dat was geenszins de bedoeling van Radio 2 en de betrokken programmamakers, aldus de VRT.
De Programmacharterraad van de VRT heeft zich op 14 februari gebogen over het incident met de vuilniszak van de minister. De Programmacharterraad stelde vast dat een Radio 2-medewerker de vuilniszak van de minister had meegenomen om na te gaan of zij haar afval juist sorteert en dat de zak uiteindelijk ongeopend is terugbezorgd. De Programmacharterraad is van mening dat vooraf de toestemming van de minister gevraagd had moeten worden en dat bij gebrek aan toestemming de vuilniszak niet meegenomen had mogen worden. De Programmacharterraad beklemtoont dat het meenemen en zeker het openen van de vuilniszak de privacy van de privépersoon ‘Joke Schauvliege’ en die van haar gezin had kunnen schenden. De programmamakers die meewerkten aan de vuilniszakactie zijn er dan ook duidelijk op gewezen dat ze de deontologische richtlijnen niet hadden gerespecteerd.
De vuilniszakactie ging in tegen de geest van het VRT-programmacharter, met name tegen bepalingen onder het hoofdstuk 5 ‘Fair en met respect’, punt 8 ‘Privacy’ – u hebt ze zelf al geparafraseerd en aangehaald. Ik ga ze dus niet herhalen maar inderdaad, men moet geen gespecialiseerd jurist zijn om te zien dat er een probleem was.
Ik kom tot uw tweede vraag. Ook hier verwijs ik naar het antwoord dat de VRT me bezorgde. De actie met de vuilniszak van de Bekende Vlamingen – opgezet in samenwerking met OVAM – stond enigszins los van de actie met de vuilniszak van de minister. De BV-actie inspireerde de programmamakers van Radio 2 wel om een soortgelijke ministeractie te voeren. Het was de bedoeling om de minister, zoals met alle betrokken BV’s, vooraf te contacteren en de actie met haar te bespreken en haar medewerking te vragen. Op die manier zou de vuilniszakactie van de minister kunnen gebeuren met voldoende respect voor de privacy van de minister. De inhoudsanalyse van de vuilniszak van de minister zou gebeuren in vooropname. Daardoor zou worden vermeden dat er toch eventuele privacygevoelige informatie aan bod zou komen in de uitzending, aldus de VRT. Dat is niet gebeurd. De VRT erkent de fout.
Collega’s, na deze uitleg stel ik met jullie vast dat de VRT een mea culpa slaat bij dit incident. De fout werd toegegeven, er is een uitspraak van de Programmacharterraad en de programmamakers werden gewezen op hun niet respecteren van de deontologische richtlijnen in het programmacharter. Ook ik persoonlijk vond de actie ongepast. Zoals u weet, hou ik enige afstand over het beoordelen van programma’s an sich, maar interne deontologische regels moeten wel gevolgd worden. Daar kan ik wel een oordeel over vellen. Die regels zijn niet gevolgd, dat kon het kleinste kind inderdaad vaststellen. De VRT heeft er de nodige lessen uit getrokken en de fout toegegeven. Ik hoop dus dat uit dit incident de juiste les voor de toekomst kan worden getrokken.
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Minister, er is wel snel gehandeld door de VRT en dat we nu al de hele uitleg krijgen, is toch wel mooi. In zulke procedures duurt dat soms wel maanden. Men heeft toch wel zeer snel de koe bij de horens gevat in de Programmacharterraad. Ik denk ook dat we er niet meer woorden aan vuil moeten maken.
Ik heb ook begrepen uit een interview in Knack met de heer Lembrechts, de grote baas van de VRT, dat hij eigenlijk ook op dat standpunt stond, dat hij ook ontstemd was over het voorval. Men moet er toch wel over blijven waken. Er bestaan dus programmacharters die heel uitgebreid zijn – het is een vrij dik document – en die iedereen wel zal lezen bij de aanwerving, maar het is misschien nodig dat de VRT er eventueel regelmatig op wijst en er extra vorming rond geeft enzovoort, want blijkbaar worden bepaalde regels dan toch vergeten op een bepaald moment.
Dat is een beetje jammer, want als men het allemaal netjes had nageleefd, was de minister misschien bereid geweest – ik ga niet in haar naam spreken – om mee te werken en dan was het misschien nog interessant geweest om haar tijdens het programma aan het woord te laten over afvalpreventie en sorteren. Op die manier is eigenlijk een beetje een kans gemist om het hele item op een positieve en goede manier in de kijker te brengen. Jammer maar helaas. Dit zal nog wel eens gebeuren, maar het feit dat dergelijke voorvallen zich voordoen, doet ons telkens opnieuw nadenken. Misschien dat de mensen bij de VRT die het goed menen, die teksten op dit moment nog eens grondig aan het nalezen zijn. Laten we hopen dat we niet binnen de kortste keren opnieuw met dergelijke incidenten worden geconfronteerd. Ik zal verder geen vragen stellen, het was een heel duidelijk antwoord.
De heer Vandaele heeft het woord.
Het is natuurlijk een voorbeeld, we hebben er hier nog gehad en er zullen er ongetwijfeld nog volgen, we komen er elke week tegen waar we dan politiek niets mee doen omdat we dat ook niet altijd willen doen, maar het toont toch eens te meer aan dat al wie voor de openbare omroep werkt, zeven keer moet nadenken alvorens tot actie over te gaan. Hier had ik dat inderdaad, zoals mevrouw Brouwers zegt, ook nog wel kunnen smaken indien dat kaderde in een soort sensibiliseringsactie in afspraak met de minister enzovoort. Men kan daar een showtje rond opvoeren en op die manier iets meegeven aan de luisteraars.
Er is ten eerste het privacyaspect. Ik kan me voorstellen dat in die vuilniszak toch ook wel dingen zitten die misschien de medische toestand van iemand verraden, en dat is toch niet zomaar iets leuks. Ten tweede vraag ik me af wat de waarde is van de informatie die je eruit haalt. Ik ben niet verantwoordelijk – ik zal het meteen maar zeggen voor de VRT mijn vuilniszak komt roven – voor wat er in mijn huisvuilzak zit. We hebben allemaal een vrouw en kinderen en nog wat aanverwanten die daar rondhuppelen die van alles in die vuilniszak stoppen. En ik weet dat het bij mevrouw Segers nog erger is dan bij mij. (Gelach)
In elk geval zou ik mensen van de openbare omroep willen aanraden zeven keer na te denken alvorens dergelijke en vergelijkbare dingen te doen en neer te schrijven. We krijgen soms ook kritiek op een brochure van de VRT waarin dan een woord vooraf staat dat echt zeer tendentieus is. Doe dat dus alstublieft niet.
Tot slot weten we dat de VRT volop inzet op een ombudsfunctie bij de nieuwsdienst. Ik hoop dat zoiets als die ombudsman die het uiteindelijk wordt, daar een rol kan in spelen om dat soort dingen in de toekomst op een goede manier aan te pakken.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Voorzitter, ik zou willen dat u ingrijpt tegen het pestgedrag van de heer Vandaele. Uitgerekend in deze week tegen pesten is dat onaanvaardbaar. (Gelach)
Alle gekheid op een stokje, ik vond ook dat dit eigenlijk ongepast was. Ik heb het niet nodig geacht om daar een vraag om uitleg over in te dienen. Missen is menselijk uiteraard, maar zoals de heer Vandaele zegt, moet een openbare omroep toch twee keer nadenken over alles wat ze in de ether gooien.
Die programmacharters bestaan en zijn omvangrijk. Binnen de VRT wordt heel hard gewerkt aan deontologie en ethiek. Die ombudsman is ook een goede zaak.
Misschien ligt het aan het feit dat de programmamakers onvoldoende alle interne regels kennen, en dan zou mijn suggestie zijn om daaraan te werken en mensen bij hun aanwerving heel expliciet te wijzen op het bestaan van die regels. Misschien gebeurt dat al, maar dergelijke zaken – omvangrijke documenten – vergeet men natuurlijk ook. Zij moeten op een of andere manier blijvend onder de aandacht kunnen worden gebracht.
Minister Gatz heeft het woord.
Ik weet niet of het zo is dat er elke week dergelijke incidenten te melden zijn. Dat lijkt me misschien toch wel iets overdreven. Wat ik wel erken, is dat – en iedereen deelt die bezorgdheid – er zeker voldoende interne regels zijn of lijken te zijn bij de openbare omroep – daar is geen gebrek aan –, maar het komt er inderdaad op aan om die dan te kunnen doormanagen op de vloer, niet om de mensen in hun vrijheid om goede programma’s te maken te hinderen op zich, maar omdat de openbare omroep nu eenmaal niet te vergelijken is met een doorsneemedium, en in die zin in iets strakkere, ik zou zelfs bijna zeggen voorbeeldigere omstandigheden, ,moet werken. Ik hoop dat men aan de Reyerslaan met de brede gemeenschap die daar elke dag hard haar best doe om goede dingen te doen, toch wat aan de slag gaat. Zo niet, kan het ook in andere debatten een bedrijf, onderneming of omroep wel wat kwetsbaar maken. Wanneer men regels voor zichzelf opstelt, is het de bedoeling dat men die volgt. Indien dat niet zo is, is dat natuurlijk vooral voor de organisatie in kwestie een achilleshiel.
Er kunnen nog vergissingen gebeuren, maar liefst niet te ernstig en liefst niet te talrijk. Het zal er vooral op aankomen om tot op de vloer de mensen mee te geven dat werken bij de VRT ook gepaard gaat met het in acht nemen van een deontologie die men zichzelf uiteindelijk heeft opgelegd.
De vraag om uitleg is afgehandeld.