Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
De heer Bajart heeft het woord.
Voorzitter, minister, collega’s, enkele weken geleden bereikte ons een bericht in verband met een reportage die de VRT aan het maken zou zijn over ‘wearables’ en de bescherming van de privacy van de gebruikers daarvan. Of met andere woorden over wat er gebeurt met de gegevens die gebruikers doorgeven aan bedrijven wanneer ze gebruikmaken van gezondheidsapps en zogenaamde ‘slimme toestellen’.
Volgens de Belgische privacywetgeving is het niet toegelaten die gegevens te verhandelen. Toch worden ook gegevens van Belgische gebruikers in het buitenland verhandeld. De VRT is er op die manier in geslaagd de hand te leggen op zo’n lijst van Belgische patiënten. Op die lijst staat zelfs niet enkel hun naam, maar ook hun contactgegevens.
Eerst en vooral, het is positief dat de VRT hierover een reportage zal maken. Niet alleen brengt ze een grote inbreuk op de privacy van onze burgers aan het licht, maar op deze manier kan de VRT ook duidelijk bijdragen aan mediawijsheid, wat belangrijk is. Het klopt inderdaad nog altijd dat veel gebruikers van sociale media en van apps vaak niet doorhebben dat hun gegevens verhandelbaar zijn.
Over bepaalde sociale media was al bekend dat er vragen gesteld kunnen worden bij de bescherming van de privacy. Nu blijkt dat er ook bij de gezondheidsapps, die terecht positief worden bekeken, toch belangrijke kanttekeningen te plaatsen zijn.
Ik vind het dus goed dat de VRT dit zal aankaarten. Aan de andere kant bleek de VRT zelf, zacht uitgedrukt, onzorgvuldig met die gegevens om te gaan. De gebruikers, en dat zijn vaak patiënten, van wie de VRT de gegevens kon bemachtigen, werden herhaaldelijk gecontacteerd. Ook al gaven ze bij een eerder contact aan niet te willen meewerken aan de reportage. Daar start het.
Daarna, en dat is erger, werden zelfs e-mails verstuurd waarbij de ontvangers elkaars contactgegevens ook kregen. Er werd dus niet gewerkt met blind carbon copy (bcc), maar alle adressen stonden in de lijst van geadresseerden. Op het moment dat de VRT mensen op de hoogte stelt van het misbruik van hun gegevens, opent ze de deur zelf voor misbruik.
Minister, klopt de informatie die ik en verschillende collega’s eerder kregen, namelijk dat de VRT zo onzorgvuldig is omgesprongen met patiëntengegevens? Ik begrijp dat we niet kunnen uitsluiten dat er een zeer ongelukkige menselijke fout werd gemaakt. Dat moet worden onderstreept. Maar heeft de VRT op dit moment al mechanismen om dit te voorkomen of in de toekomst te vermijden? Dat is het belangrijkste. Zo neen, zal ze daar dan werk van maken?
Die mail hebben we allemaal gekregen, denk ik.
De heer Vandaele heeft het woord.
Zoals de heer Bajart zegt, hebben verschillende politici dat bericht gekregen. In ons geval was dat zelfs al heel lang geleden.
We dansen op een slappe koord. We verwachten van de openbare omroep – en hopelijk gaan we dat nog aanscherpen in de volgende beheersovereenkomst, minister – dat onderzoeksjournalistiek een belangrijke taak blijft. Uiteraard moeten de journalisten dat doen binnen het wettelijke kader. Ze mogen daarvoor de wet niet met de voeten treden. Dat is nogal logisch. Daarnaast is er de deontologie.
Het is me niet helemaal duidelijk of ze, als ze uiteindelijk namen of ervaringen gebruiken, gebaseerd op wat ze hebben ontdekt voor concrete dossiers, de toestemming hebben gevraagd van de betrokkenen. Ik hoop het wel. Het is allemaal niet zo duidelijk. Voor mij is dat een slappe koord, die daar ergens hangt te bengelen, tussen het belang van onderzoeksjournalistiek aan de ene kant en het wettelijke kader dat moet worden gerespecteerd aan de andere kant. En ook de deontologie die daarbij komt kijken.
Minister Gatz heeft het woord.
Zoals de heer Bajart aanhaalt, heeft de VRT-nieuwsdienst een documentaire over ‘wearables’ gemaakt en uitgezonden in Panorama op 30 augustus 2015. Dat zijn draagbare toestellen die allerlei dingen van ons gedrag in verband met bijvoorbeeld onze gezondheid kunnen meten, zoals onze hartslag, bloeddruk, het aantal stappen dat we per dag zetten en ons slaappatroon. Op die manier worden dus persoonlijke data gegenereerd, die ons leven en de manier waarop we met gezondheid omgaan grondig kunnen veranderen.
De ploeg van Panorama onderzocht ook wat er met die gegevens gebeurt. Die blijken van grote waarde voor andere bedrijven. Dat is bijvoorbeeld al het geval in de Verenigde Staten, waar persoonsdata gemakkelijk of gemakkelijker verhandeld kunnen worden.
In dat kader wilde de VRT-nieuwsdienst nagaan of men in de VS ook gegevens van Belgen kon kopen. Dat bleek heel gemakkelijk te gaan. Panorama kon immers vrij eenvoudig in het bezit komen van een door een Amerikaanse ‘agent’ of dus een ‘broker’ verkochte lijst van Belgische personen met beweerde gezondheidsproblemen. De VRT-nieuwsdienst wou vooral de authenticiteit van de lijst vaststellen. Daarom contacteerde de redactie 45 adressen op de lijst. In het contact maakte de nieuwsdienst de bedoelingen van het onderzoek duidelijk kenbaar.
Deze contactname maakte deel uit van een onderzoek waarmee de redactie van Panorama de flagrante schending van de privacy van deze personen en andere Belgische burgers door deze buitenlandse bedrijven op de maatschappelijke agenda wilde plaatsen. Dat werd ook benadrukt in de e-mail aan deze personen. Het klopt echter dat bij het contacteren van deze personen helaas niet de nodige zorgvuldigheid aan de dag werd gelegd. De VRT betreurt dit ook en excuseert zich hiervoor. De meeste gecontacteerde mensen reageerden wel erg positief op de contactname. Zij waren verontwaardigd over dit soort handel, dus niet over het onderzoek van Panorama.
In eerste instantie werd een groep van 45 namen op de lijst gecontacteerd. Door een menselijke fout, zoals u hebt aangehaald, konden de gecontacteerden elkaars naam lezen in de lijst van geadresseerden. De betrokken redacteur is aangesproken over de ernst van deze fout en is zich hier ook van bewust. VRT Nieuws probeert juist altijd zeer omzichtig met vertrouwelijk mailverkeer om te gaan en dit spijtige incident onderstreept dat dit met reden is.
Eén persoon reageerde daarop met de vraag om niet meer gecontacteerd te worden. Hij of zij werd echter wel nog eens gemaild. Dat gebeurde toen alle namen op de lijst een nieuwe mail van de redactie kregen.
Nogmaals, de VRT betreurt deze menselijke fouten, zeker in het licht van het behandelde thema. Zij excuseert zich ervoor. Daarmee kan ten onrechte de indruk worden gewekt dat de VRT-nieuwsdienst zelf het niet nauw zou nemen met de Belgische privacywet. De e-mails pasten in een puur journalistiek onderzoek over datalijsten. De VRT-nieuwsdienst wilde onderzoeken en aankaarten waar er mazen in het net zitten qua privacy. De VRT-nieuwsdienst zal verder niets doen met de gegevens en heeft de lijst en alle kopieën daarvan na de uitzending vernietigd.
De resultaten van het onderzoek werd eveneens doorgegeven aan de Privacycommissie.
Zoals toegelicht, gaat het inderdaad om menselijke vergissingen bij het verzenden van e-mails. Deze zijn helaas nooit uit te sluiten.
Voor de VRT is de bescherming van de privacy en de manier waarop men met gegevens van personen omgaat, in elk geval erg belangrijk. De openbare omroep doet er dan ook alles aan om de geldende privacywetgeving na te leven. De principes die de VRT en haar medewerkers hierbij hanteren, zijn daarom neergelegd in een algemeen privacybeleid dat beschikbaar is op de VRT-website. Bij de deontologische en beroepsethische opleidingen van de VRT wordt ook aandacht besteed aan de bescherming van de privacy.
Dit antwoord zal u misschien geen volledige voldoening geven, maar het toont wel aan waar een aantal dingen fout zijn gelopen. Het hogere doel van de onderzoeksjournalistiek mag niet uit het oog worden verloren, maar daarover zijn we het eens, neem ik aan.
De heer Bajart heeft het woord.
Ik ben het daarmee eens.
Het gaat over de driehoek onderzoeksjournalistiek, deontologie en de processen die worden opgemaakt en geïmplementeerd om met privacygevoelige zaken om te gaan. Er is uiteraard ook de link met de voorbeeldfunctie van de VRT inzake zorgvuldigheid en mediawijsheid. Ik vond het belangrijk om dit te kaderen met deze vraag.
De vraag om uitleg is afgehandeld.